Réttur - 01.11.1965, Blaðsíða 119

RÉTTUR
327
bjónvarpstæki í notkun, en 15 árum síðar, 1963, voru þau orðin
150 milljónir. Þar með var sjónvarpið orðið almennasta tækið til
menningarmiðlunar.
Utvarp, kvikmyndir og sjónvarp koma almenningi í langtum
meiri snertingu við listina en hinar hefðbundnu leiðir. I sjónvarp-
inu sér og heyrir almenningur flutning á óperum í Scala eða Stóra
leikhúsinu á afskekktustu stöðum, þar sem slíkt var áður óhugsandi.
Og samt verða þær raddir æ háværari er telja að listin tapi sínu
upprunalega eðli við áhrifin frá þessu fjölmiðlunartæki, verði hlut-
laus skemmtun sem staðli áheyrendur.
An efa hefur iðnaðarframleiðslan viss áhrif á listina, og ekki
aðeins í auðvaldslöndunum. Skáldsöguritun var og verður meira
eða minna mál höfunda. En gerð kvikmyndar eða sjónvarpsdag-
skrár, sem er sameiginleg vinna margra manna og mikil fjárfest-
ing, krefst meiri varfærni af ótta v.ið fjárhagsáhættur og leiðir það
oft til þess að farnar eru frekar troðnar slóðir. Þessar aðstæður
binda oft hendur höfunda og valda þeim miklum örðugleikum í
sköpunarstarfi, krefjast af þeim ákveðinnar málamiðlunar og vissr-
ar samræmingar, sem svo aftur hlýtur að verka á almenning. Lista-
menn finna oft sárt til þessa og nægir að lesa frásagnir margra vest-
rænna kvikmyndastjóra því til sönnunar. Það er ekki tilviljun að
í vestrænum Iöndum eru bornar fram kröfur til hins opinbera um
eftirlit með sjónvarpi til mótvægis gegn verzlunarsjónarmiðinu.
I löndum sósíalismans er þessu öðru vísi farið. Einn.ig hér gerir
iðnaðarframleiðslan ákveðnar kröfur til listamanna og listfram-
leiðslunnar. En í sósíalískum löndum ráða ekki sölusjónarmið því
hvort þessi eða hin leiðin við gerð kvikmynda eða sjónvarpsdag-
skrár er farin. Þar ræður mestu þekkingarstig og stefnufesta við-
komandi stofnunar og höfundurinn sjálfur. Það var Jjví engin til-
viljun að á 20 ára afmæli þjóðnýtingar kvikmyndaiðnaðarins í
Tékkoslovakíu að kvikmyndastjórar voru spurðir um, hvaða þýð-
ingu þeir teldu að þetta spor hefði haft. Svör þeirra voru yfirleitt
á þá Ieið, að það hefði einmitt gert fært að nálgast kvikmyndina
sem list og ekki söluvarning. Þetta segir að vísu ekkert um það,
hvernig þetta tækifæri hafi verið nýtt, en það er komið undir menn-
ingarlegu og pólitísku ástandi og viðurkenningu á kvikmyndum
sem listgrein.
■ Hvað fjölmiðlunartækjum viðkemur er það ekki formið heldur
áhrifasviðið og styrkleiki áhrifanna sem mestu máli skiptir. Og
þó birtast í þessum formuin einkar skýrt félagsleg og pólitísk vanda-