Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 61

R E T T U R
61
því þjóðfélagi, sem var. Og það sem breytzt hefur til hins betya er
að þakka þessari þrautseigu, fórnfreku baráttu verkalýðsins á kaup-
gjalds- og stjórnmálasviðinu. Þeirri baráttu má kynslóðin, sem nú
tekur við aldrei gleyma, ef hún ætlar að varðveita það, sem nú hefur
náðst og bæta við það. Hún þarf að læra og læra til fulls af þeim
hildarleik, sem háður hefur verlð í hálfa öld.
A tímabilinu 1916 til 1930 er háð hörð barátta jafnt í Reykjavík
og Hafnarfirði sem hringinn í kring um landið. í höfuðstöðvunum
gengur heitt tii: hvert verkfall þýðir átök („Blöndahlsslagurinn“
o. fl.) og til „hvíta stríðsins“ (1921) kemur út af aðför að Ólafi
Friðr.ikssyni. Hvert einasta félag verkakvenna sem verkamanna,
hvar sem er á landinu, hlýtur eldskírn sína í harðvítugri viðureign
við atvinnurekendur, sem neita að viðurkenna þau og beita hvers-
konar brögðum og kúgun. Saga nýju verklýðsfélaganna um allt land
geymir hetjusögu brautryðjenda í viðureign við smákóngavald eins-
konar íslenzkra einokunarkaupmanna, sem oft réðu atvinnu allri,
áttu einir verzlun staðanna og jafnvel öll íbúðarhúsin. (Óseyrin og
Bogesensvaldið í „Sölku Völku" Halldórs Kiljans Laxness er myndin
frá þessum árum). Auðmannastétt Reykjavíkur reynir jafnvel 1923
—4 einskonar hervæðingu með ríkislögreglu, til þess að brjóta
verklýðshreyfinguna á bak aftur, en mótmælaaldan eyðileggur í bili
þær fyrirætlanir. Frá þessum tímum geymist minningin i mörgum
þorpum landsins um lílil verklýðsíélög, sem árum saman fengu engan
samning, en settu sinn taxta og héldu hann: urðu alltaf að sækja
vinnu utanbæjar, unz fjórðungs- og landssamhöndin hjálpuðu til
að brjóta einokunarvald atvinnurekenda á bak aftur. Hin dýrkeypta
reynsla þessara ára má ekki gleymast á þessum stöðum. Verkalýður
margra lítilla kauptúna hefur á síðari árum oft fylgt eftir stærri
bæjunum i kaupsamningum, en bann þarf alltaf að vera viðbúinn:
„Það er ekki m.inni vandi að gæta fengins fjár en afla“ — segir
máltækið. Verkalýðurinn verður að geta barizt af sama krafti og
eldmóði og fyrrum, ef hann ætlar að halda hlut sinum í þjóðfélaginu
og bæta bann.
Tímabilið 1930—1942 er límabil hörðustu stéttaátaka, sem orðið
hafa á Islandi, raunverulegt hetjutímabil íslenzkra verklýðssam-
laka, er lýkur með mesta sigri þeirra. Heimskreppan skellur y£ir
landið í árslok 1930 og 1931 og veldur strax hörðustu árekstrum
milli alþýðu og yfirstéttar. Atvinnuleysið margfaldast og verður
stöðugt fyrirbrigði. Neyðin sverfur að meir en nokkru sinni fyrr á