Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 62

62
RÉTTUR
öldinni. En í Kommúnistaflokki íslands hafði verkalýðurinn eignazt
brautryðjendasveit, sem hvergi vægði né vék í þessu stéttastríði,
harðsnúinn flokk eins og stéttaátökin þá kröfðust. Auðmannastéttin
beitti ríkisvaldinu, lögreglunni og hvítliðum til þess að reyna að
hæla niður eðlilegar kröfur verkamanna um atv.innu og brauð.
Atvinnuleysisbaráttan leiddi til átaka og fangelsana í Reykjavík
(des. 1930—jan. 1931. og aftur í júlí 1932) sem náðu hámarki í
hinum sögulega slag 9. nóvember 1932, þegar Sjálfstæðisflokkur-
inn hafði ákveðið að hefja allsherjarlaunalækkun og byrja með því
að Iækka kaup þeirra atvinnulausra verkamanna, sem drógu fram
lífið á viku atv.innubótavinnu á mánuði, úr 1.36 kr. á tímann niður
í 1.00. Og frá þessu níðingsverki var ekki horfið fyrr en lögreglan
hafði verið barin niður og yfirstéttin farin að óttast um völd sín.
Núverandi forsætisráðherra, Bjarni Benediktsson, hefur réttilega
kallað þau lífskjör, sem almenningur bjó við á þessu tímabili, „hel-
víti“ í samanburði við lífskjörin nú. En Sjálfstæðisflokkurinn reyndi
þá að gera alþýðu manna það helvíti enn heitara en það var og skara
eld þess að köku atvinnurekenda þegar alþýðu skorti brauð. Það var
ekki fyrr en eftir 1942 að sá flokkur lærði nokkuð.
í kaupgjaldsbaráttunni var sama harkan. Hún náði hámarki sínu
í átökunum á Akureyri og Siglufirði 1933 og ’34 („Novubardag-
inn“*) og ,,Borðeyrardeilan“). Stóð þá annars vegar hinn róttæki
verkalýður staðanna, en hinsvegar lögregla, hvítlið, atvinnurekendur
og ofstækisfyllstu klofningsmenn úr verklýðsfélögum, sem stofnuð
höfðu verið gegn gömlu verklýðsfélögunum, er voru undir komm-
únistiskri forystu. Sigur hins róttæka verkalýðs í þessum átökum
varð mjög afdrifaríkur.
Auðmannastétt Reykjavíkur reyndi nú enn 1933—4 að knýja
fram hugmynd sína um ríkislögreglu, til að beita gegn verkalýðnum
í verkföllum. En eftir mikil átök á stjórnmálasviðinu varð sú tilraun
að engu í framkvæmd. Þar hafði Alþýðuflokkurinn mótað kjörorðið
rétt að undirlagi sinna vinstri foringja í kosningunum 1934: Krafan
var „að afnema ríkislögregluna í vísu trausti þess að unnt sé að
stjórna þessari friðsömu þjóð með þeirri mannúð og því réttlæti, að
úr engum deilum þurfi að skera með hernaði og ofbeldi.“
Víða börðust verklýðsfélögin fyr,ir lífi sínu á þessum tíma, er
*) Tryggvi Emilsson skrifaði grein um Novubardagann í 1. hefti Réttar 1965:
„Verkfall í atvinnuleysi".