Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 76

76
RÉTTUR
Örn Arnarson er í öllum skáldskap sínum gagntekinn ádeilu og
hvatningu í anda þeirrar uppreisnar alþýðu, sem sósíalisminn er.*)
Þegar hugsjón sósíalismans tók að fölskvast í Alþýðuflokknum
r.g Kommúnistaflokkurinn hóf merki hennar því hærra á loft, —
og auðvaldsþjóðfélagið samtímis sýndi sig í sinni grimmilegustu
mynd kreppu og fasisma, risu skáldin því hærra í listsköpun sinni
sem alþýðunni var meiri þörf á að skilja köllun sína.
Halldór Kiljan Laxness skapar á tímahilinu 1930 til 1940 hinar
óviðjafnanlegu Islendingasögur alþýðunnar: Sölku Völku, Sjálf-
stætt fólk og Heimsljós allt. Og þegar borgarastéttin refsar honum
fyrir þá ósvífni að yrkja svona og Menningarsjóður hættir að gefa
bækur hans út, þá er það „Heimskringla", útgáfufyrirtæki komm-
únistanna, sem gefur út „Straumrof“ og „Heimsljós“. Og í „Rétti“
birtist „Þórður gamli halti“, sem Alþýðuflokkurinn bannfærði, af
því hann boðaði samfyikingu. Er það lengi vel eina lýsingin í sögu
á 9. nóvember 1932, þar til Stefán Jónsson, listaskáldið um líf barn-
anna, gaf oss sína sterku, listrænu sögu „Vegurinn að brúnni“ um
þjóðfélagsástand og baksvið þessara ára. Stúdentar buðu Halldóri
1. des. 1935 að flytja sína sígildu ræðu um málstað fólksins: þjóð-
fylkingu, alþýðufylkingu, samfylkingu. Og 1. mai 1937 og 1. maí
1938 flutti hann verkalýð Reykjavíkur samfylkingarboðskapinn:
Og þegar hin nýja hætta bandarísku yfirdrottnunarinnar færist yfir
landið eftir 1941, gefur Halldór þjóð sinni „lslandsklukkuna“
(1943—46) og „Atómstöðina“ (1948), þar sem saman fer ein list-
rænasta ádeila á íslenzka borgarastétt hernámstímabilsins og tengsl-
,in við sjálfstæðishugsjón verkamanna og bænda.
Jóhannes úr Kötlum kveður sósíalismanum hljóðs með „Samt
mun ég vaka“ (1935) og „Hrímhvíta móðir“ (1937) og tengir sam-
an í þeim og síðan í 30 ár erfð Jónasar, Matthíasar, Steingríms,
og Þorsteins við boðskapinn um frelsi og jöfnuð sósíalismans. Eins
*) Kristinn Ölafsson segir svo fra í hók sinni: „Örn Arnarson. Minningar-
Jjættir", að Örn (Magnús Stefónsson) liafi skrifað knnningja sínum bréf 8.
jan. 1934 og segir þar (bls. 73—4): „Síðast en ekki sízt má geta þess, að
kömmúnistar dubbuðu mig upp sem einn sinn stærri spámanna og settu mig
í alþingishátíðarútgáfu Réttar. Ég þykist vita að þér og öðrum íhaldssálum
liafi verið það lítið gleðiefni, en ég er kommum þakklátur fyrir.“ Magnús
Stefánsson var áhugasamur andstæðingur auðvalds. (Sbr. æviágrip B.. Aðal-
bjarnarsonar mcð „Ulgresi" 1942).