Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 14

14
RÉTTUR
manntalsskýrslunum fram á öldina eru niðurstöður þróunarinnar
þessar: Arið 1840 búa 55,850 manns í sveitum, Reykjavík er komin
í 890 íbúa, bæjarbúar á öllu landinu eru 2,2% allrar þjóðarinnar.
Árið 1860 búa í sveitum 65,044 manns, Reykjavík telur 1444
íbúa, bæjarbúar á öllu landinu nema nú 2,9%. Og einu ári eftir
dauða dauða Jóns Sigurðssonar, 1880, eru sveitirnar byggðar
68,257 mönnum og er það hæsta tala íslenzkra sveitamanna, sem við
höfum öruggar skýrslur um, þá er Reykjavík orðin bær með 2567
íbúa, en bæjarbúar nema 5,8% af allri þjóðinni. Svo sem sjá má
af þessu eru breytingarnar á hinu íslenzka sveitaþjóðfélagi ekki
sérlega örar, hrað.i þróunarinnar eykst fyrst að marki á næstu ára-
tugum, en út í þá sálma verður ekki farið hér.
Á fyrra helmingi 19. aldar fjölgar landsmönnum úr 47,240 í
59,157, og fólksfjölgunin er þá að meðaltali 0,46%, á sama tíma-
bili er hún helmingi meiri í Danmörku. Á næstu þremur áratugum
fer fólksfjöldinn á Islandi upp í 72,445, á þeim árum hefur meðal-
tal fólksfjölgunarinnar verið 0,8%.
Af manntalinu 1801 má sjá félagslega verkaskiptingu íslendinga
og fá allglögga mynd af hinu óbrotna sveitalífs-þjóðfélagi. í þessu
manntali er hver atvinnustétt flokkuð eftir kynferði, framfærendur
og framfærðir settir saman í dilk, en vinnuhjú talin sér, þau eru
alls 10,869. Bændur eru ásamt skylduliði sínu 27.877, húsmenn með
grasnyt eru 1507, húsmenn án grasnytja 1741. I þessu hafi bænda-
stéttar og vinnuhjúa hverfa kaupmenn og handiðjumenn sem drop-
ar: kaupmenn eru með starfsliði sínu 51 maður, handiðjumenn,
eða eins og manntalið kallar þá Kunstnere og Haandværksmænd eru
ásamt sveinum og lærlingum 214 að tölu. Þeir sem sjóinn stunda
— Söfarende og Fiskere — eru 130 talsins, daglaunamenn eru 168.
Þeir sem lifa á eignum — Capitalister kallaðir á manntalinu — eru
28 að tölu, eftirlaunamenn eru 23 og sveitarómagar 2190. Andlega
stéttin, en í henni eru kennarar meðtald.ir, telur 1063 manns, fram-
færendur og framfærða, og veraldleg embættis- og sýslunarmanna-
stétt 527 manns, framfærendur og framfærðir.
Þegar litið er á íslenzku þjóðina í byrjun 19. aldar er ljóst, að þar
skortir með öllu borgaralega miðstétt í verzlun, kaupsýslu og hand-
iðju og frjálsa verkamannastétt, borgaralegt þjóðfélag í evrópskum
skilningi var ekki til á íslandi, í manntalinu 1801 örlar rétt á fyrsta
vísi þessara stétta í hinum lágu tölum kaupmanna, handverksmanna
og daglaunamanna. Þá er það einnig mjög athyglisvert, hve fáir eru