Réttur - 01.10.1972, Side 35

eitthvað 8—10 félaga. Islendingafélagið, sem fyr
meir hélt uppi dansi og öðrum skemmtunum er
oltið út af, sannast á því sem fleiru hvað landar
eru daufir og ófélagslyndir. Þetta sjá nú og við-
urkenna flestir en hitt er erfiðara að gera við því.
Jeg held að orsökin liggi í því að það vanti nýja
og hressandi strauma inn í þjóðlifið, inn i sálir
ungmennanna, nýjar kennsluaðferðir, nýjar lífsskoð-
anir, nýjar stjórnmálaskoðanir, nýjar hugsjónir, því
að hver kynslóð þarf að eiga hugsjón. Það er
háleit markmið, sem fylli hana áhuga og starfs-
löngun og lífsgleði og hún þarf að hafa tileinkað
sér þær með lífi og sál, til þess að þær verði
sístreymandi kraftlind, sem aldrei þornar — fyr
— en lífinu lýkur. Svona kraftlind hugsa ég mér að
sjálfstæðishugsjón Islands geti orðið i sálum ung-
mennanna, þeirra, sem móttækilegir eru fyrir stóra,
almenna hugsjón." — Og Guðjón vitnar í „Sjá hin
ungborna tíð" og ritar: ,,Það er einmitt þessir
stormar og stríð sem einkennir æskulýðinn, þegar
hann er ekki gamall fyrir tímann."
1907, þegar konungskoman er fyrir dyrum, ritar
hann föður sínum mikið ádeilubréf og róttækt um
smjaður fyrir kóngi og segir m.a.: „Og siðast en
ekki sízt: Stórkaupmennirnir, sem ekki vilja gefa
til minnisvarða Jónasar skálds, og ekki styrkja ísl.
lestrarfélag hér, þeir gefa orðalaust 5000 kr. (fimm
þúsund krónur) til minnisvarða Kristjáns IX. en þar
átti líka konungur í hlutl! Þeir sem þannig skríða
fyrir konungi, þeir hugsa ekki eins og frjálsum
mönnum ber,"
Sjálfur er hann svo að brjóta heilann um „til
hvers hann hafi farið i skóla" og „til hvers hann
sé hér" —og svarar þeim samvizkuspurningum
I bréfi til móður sinnar 30. ágúst 1907:
„Það að efla menntun og heill alþýðu er það
9öfugasta og bezta fyrir þá, sem gjöra sig ánægða
með litil laun, litil metorð og máske — lítið lof.
Eftir allar þessa hugleiðingar svara ég þá síðari
spurningunni þannig: Ég er hérna til þess að afla
mér þekkingar og göfgandi víðsýni, og ég ætla að
leita hamingjunnar í því að reyna að auka þekk-
'hgu landsmanna á nauðsynlegum hlutum, auka
víðsýni þeirra, eða vikka sjóndeildarhringinn og ef
mögulegt væri — gjöra þá göfugri i hugsunarhætti
°9 framferði. Með þessu síðasta reisi ég mér víst
hurðarás um öxl."
Ályktunina af þessum hugrenningum sínum dreg-
ur hann svo 1908 og lýsir henni m.a. svo i bréfi
til Guðmundar Hlíðdals 25. apríl 1908:
Guðjón Baldvinsson
„Ég er kominn að þeirri niðurstöðu, að hamlngj-
an sé fólgin I því að njóta vel allra hæfileika sinna,
i þvi að finna að maður sé frjáls, sé að fara fram,
sé að vaxa, sé á réttri hyllu. En að hamingju leit-
um við öll saman. Nú hugsa ég að ég njóti mín
ekki eins vel, verði ekki eins frjáls, vaxi ekki eins
og verða mætti, ef ég held áfram þessa leið í
prófs- og embættisáttina. Því hef ég hugsað mér
að breyta um strik. Ég hætti að búa mig undir
embættispróf, en les af kappi til þess að verða
alþýðukennari heima á Fróni." (Tilvitnun í bréfið
er birt, mun lengra en hér, í grein Sigurðar Nor-
dal um Guðjón i Rétti 2. árgangi).
Guðjón hafði við háskólann lagt stund á mál-
fræði norræna, síðan „ritskýring (filologi) og sál-
arfræði", segir Sigurður Nordal. En nú snýr hann
sér að þjóðfélagsmálunum með enn meiri alvöru
en fyr.
Sá rithöfundur um þjóðfélagsmál, sem hafði
mest áhrif á Guðjón, var að sögn Sigurðar Nordal
Peter Krapotkin (1842—1921).
Krapotkin var vissulega glæsilegasti rithöfundur-
inn og mesti maðurinn I þeirri hreyfingu, sem
stefndi að kommúnisma, en vildi fara leið anark-
ismans, stjórnleysisstefnunnar, fram til sameign-
227