Réttur - 01.10.1972, Blaðsíða 36

arþjóðfélagsins. Og að vissu leyti varð hann aðal-
hugsuður þeirrar stefnu, þótt Bakunin ryddi þar
brautina. Sjálfur var Krapotkín af æðstu fursta-
ættum Rússlands, varð framúrskarandi visindamað-
ur, — sem landfræðingur hafði hann mestan áhuga
á rannsókn jökla I Skandinaviu. Eftir að hann varð
anarkistiskur kommúnisti, fórnaði hann öllum frama,
er honum stóð opinn, hóf byltingarstarfsemi með
öllu þvi, sem henni fylgdi: fangelsunum, útlegð o.
s. frv. Af bókum hans eru frægastar og beztar:
,,Samhjálp" (þýdd á dönsku af Emmy Drachmann
og gefin út 1902: „Gensidig Hjælp") og „Endur-
minningar stjórnleysingja" (þýdd á íslenzku undir
heitinu: „Krapotkin fursti, sjálfsævisaga byltingar-
manns" af Kristínu Ólafsdótutr lækni 1942). Krap-
otkin dó í Sovétríkjunum 1921. Bucharin talaði
meðal annara við gröf hans sem fulltrúi Kommún-
istaflokksins. Ein af stærri götum Moskvuborgar
ber nafn hans.
Guðjón var andlega skyldur Krapotkin í því að
leggja fyrst og fremst siðferðilegan mælikvarða á
fyrirþrigði lífsins og þjóðfélagsins og ef til vill
hefur fórnfýsi Krapotkins verið honum nokkurt for-
dæmi, er hann tók þá ákvörðun að fórna öllum
frama og halda heim til þess að reyna að vekja
alþýðu og efla til sjálfshjálpar og baráttu.
En þá hefur og annað ýtt undir þessa ákvörðun
hans.
Guðjóni varð það Ijóst, er hann lá þunga legu
í Höfn fyrsta veturinn þar að sjúkdómur hans var
ólæknandi, en „dauðanum kveið hann litið", segir
Sigurður Nordal og vitnar síðan í bréf, þar sem
Guðjón segir: ,,Ég hef oft óskað þess, að ég gæti
sagt eða gert eitthvað gott og farið svo veg allrar
veraldar."
Og Guðjón Baldvinsson hélt heim vorið 1908, til
að nota í þágu hugsjónar sinnar þau fáu ár, sem
hann átti ólifuð.
HEIMA 1908—9
Guðjón kom heim í Svarfaðardalinn að því er
Guðrún Friðfinnsdóttir segir frá: „mjög lasinn og
lagðist stuttu eftir að hann kom heim. Hann lá
lengi og var þungt haldinn fyrst. Batinn kom hægt.
Seinni partinn um sumarið fór hann að klæðast
og sat úti, þegar bezt var veður. Næsta vetur var
hann heima, oft mjög lasinn." (Úr viðtali við Guð-
rúnu).
En eftir nýárið fer Guðjón inn á Akureyri til þess
að kenna við Gagnfræðaskólann þar fyrir Stefán
skólameistara Stefánsson, er fór þá suður á Al-
þing. Og aftur hefjast þessi eldþrungnu áhrif, sem
Guðjón hefur á nemendur sina, i tímum og utan
þeirra. Meðal þeirra, sem Guðjón hefur mest og
varanlegustu áhrif á eru:
Þórólfur Sigurðsson í Baldursheimi, sem þá var
í þriðja bekk eins og eftirtalin.
Ingibjörg Benediktsdóttir skáldkona, sem 1916
varð kona Steinþórs Guðmundssonar.
Jón Gauti Pétursson frá Gautlöndum nú nýlátinn
í hárri elli, — og systir hans
Hólmfriður Pétursdóttir, sem siðar varð kona
Sigurðar skálds á Arnarvotni, og lifir hún ein þessa
hóps.
Vafalaust hafa fleiri en þessi fjögur orðið fyrir
miklum áhrifum af eldmóði Guðjóns, því hann flutti
og fyrirlestra í Ungmennafélagi Gagnfræðaskólans
ásamt þjóðskáldinu séra Matthíasi Jochumssyni og
Guðmundi Friðjónssyni frá Sandi. Af þeim bekkjar-
bræðrum hinna fyrrnefndu fjögra, sem síðar urðu
kunnir að róttækni má nefna Jónas Þorbergsson,
siðar útvarpsstjóra, og Þórhall Bjarnason prentara.
En í 2. bekk var þá m.a. Finnur Jónsson. Jón Gauti
var þennan vetur skólaumsjónarmaður, en Ingiþjörg
Benediktsdóttir var ritari Ungmennafélagsins, for-
maður þess var Hallgrímur Hallgrímsson.
Það samfélag, er tekst með Guðjóni og þessum
fjórum fyrrgreindu, hefur orðið mjög frjótt. Guðjón
hefur tvímælalaust rætt við þau nauðsynina á að
gefa út tímarit um þessi þjóðfélagsmál, sem þau
voru að ræða. Og einmitt Þórólfur i Baldursheimi
verður til að framkvæma þá hugmynd nokkrum
árum síðar, þegar til koma og aðrir kraftar, meðal
þeirra Jónas frá Hriflu, sem Guðjón hafði og vakið.
Því er það að þegar „Réttur" hefur göngu sína
1916 að Þórólfur biður Sigurð Nordal að skrifa
minningargrein um Guðjón í „Rétt" og Sigurður
segir í upphafi sinnar ágætu greinar, er hann
legst gegn þeim vana að skeyta orðinu heitinn
aftan við nafn dáins fólks og kveður Guðjón lifa:
„Hann lifir meðan mynd hans lifir í huga vina hans,
og meðan þeir halda uppi þeim hugsjónum, sem
voru honum dýrmætari en lífið sjálft. Hann lifir líka
í tímariti eins og „Rétti“, sem m.a. á honum upp-
runa sinn að þakka."
Látum oss nú heyra bergmálið af áhrifum Guð-
jóns á þessa ungu menn. (Þeir voru að vísu ekki
mikið yngri en Guðjón. Þórólfur er þá t.d. 22 ára,
en Guðjón 25).
228