Réttur - 01.10.1972, Blaðsíða 38

mennta unga fólkið nokkuð. Hann segir í bréfi, sem
Sigurður Nordal vitnar í, eftirfarandi:
,,Ég hef nokkurskonar sunnudagaskóla, nokkrum
krökkum til gagns og gleði hér í sumar. Þau eru
skammt á veg komin aumingjarnir, eins og ég, og
eiga langa leið fyrir höndum upp á hæðir hinnar
æðri menntunar. Sumir vilja geysast og þeysa á
undan og kæra sig kollótta um þá, sem dragast
aftur úr, en mér þykir hitt fallegra, að við látum
eitt yfir okkur öll ganga og hjálpum hvort öðru."
(Böggvisstöðum 17. júlí 1909).
Guðjón mun einnig hafa stofnað málfundafélag,
en ekki hefur mér enn tekizt að fá vitneskju um
starfsemi þess. Hann ritaði allmikið í blöðin á
þessum tíma. Sérstaklega voru það greinar um
áfengisbölið og ráð gegn því, en þekkingarleysið
og drykkjuskapurinn voru þá miklir bölvaldar vinn-
andi stétta, sem ráða varð við að nokkru til þess
að geta vakið þær til meðvitundar um mátt sinn
og hlutverk í þjóðfélaginu.
I lok þessa kafla skal svo getið eins verks, er
Guðjón vann til þess að hjálpa þeim unga manni,
sem hann hafði mikla trú á, til frekara náms, —
Jónasi frá Hriflu. Guðjón hafði fylgzt alveg með
honum og staðið í bréfasambandi við hann. Vetur-
inn 1908—9 er Jónas í Oxford og langaði mikið
til þess að geta haldið áfram úti einn vetur til. En
fjárþröngin var slík að það horfði til þess að Jónas
yrði að fara heim um vorið 1909 og ætti erfitt
með að þrauka af um veturinn, því í bréfi til Sig-
urðar Nordal, skrifað frá Böggvisstöðum 18. des.
1908, segir Guðjón að Jónas eigi ,,oft bágt". Síðast
er hann hafi skrifað sér, hafi hann ekki átt einn
„einasta eyri í vasanum" og gerir Guðjón þá ráð-
stafanir til að Sigurður sendi honum peninga.
En Guðjón hafði gert meira. Hann hafði tekið
það upp hjá sjálfum sér að snúa sér til Jóns Þór-
arinssonar fræðslumálastjóra og Magnúsar Helga-
sonar skólastjóra Kennaraskólans og fengið þá til
þess að gera hvorttveggja i senn: útvega Jónasi
styrk frá Alþingi og tryggja honum stöðu við Kenn-
araskólann, er hann kæmi heim. Og þetta gerði
Jónasi mögulegt að dveljast fram á sumarið 1909
í Englandi og raunar einmitt í þeim róttækasta
skóla, sem þá var í tengslum við enska verkalýðs-
hreyfingu. Var þetta einstakt drengskaparþragð hjá
Guðjóni — og sjálfum þótti honum mjög vænt um
að það skyldi takast, því hann hafði tröllatrú á
Jónasi. Segir hann i bréfi til föður síns 9. marz frá
Akureyri:
,,Ég gleðst yfir þvi með sjálfum mér að Jón
Þórarinsson umsjónarmaður kennslumála hefur
hlaupið undir bagga með góðum dreng, fyrir mitt
tilstilli, dreng, sem ég vona að verði þjóðinni okkar
að einhverju liði. Var það að þakka bréfinu, sem
ég skrifaði um jólin og lofaði þér að heyra."
Það er því ekki að undra þótt Jónas frá Hriflu
hafi ætið hugsað hlýtt til Guðjóns Baldvinssonar.
Islenzk þjóð stendur vissulega í mikilli þakkar-
skuld við Jónas frá Hriflu fyrir það mikla og rót-
tæka starf, sem hann vann frá 1911 og fram undir
1930 — og hluta af þeirri þakkarskuld á hún
Guðjóni að gjalda. Hitt er svo annað mál hvernig
völdin léku þann góða dreng, er Guðjón treysti svo
vel. En það er ekki þara harmleikur hans, heldur
fleiri mikilla hæfileikamanna, harmleikur, sem saga
sósíalismans þekkir því miður allt of vel. —
Máske hefði þetta þróazt öðruvísi, ef Guðjón,
bjargvættur hans, sem hann bar svo hlýjan hug til
alla ævi, hefði lifað.
UTANFERÐ 1909—10
Guðjón fer utan sumarið 1909 og er erlendis til
hausts 1910.
Hugblær hans á þessu skeiði kemur skýrt i Ijós
í eftirfarandi orðum, sem hann skrifar í bréfi til
Guðmundar Hliðdal, sem þá mun hafa dvalizt í
Heiligenstadt í Þýzkalandi:
„Ég er alltaf að verða meiri og meiri demokrat
— og hugsa mér helzt að beita mér fyrir mál lítil-
magnanna, ef ég get nokkuð. Það er það þezta,
sem mér finnst ég geta gert í þessum undarlega
vandræðaheimi."
I Kaupmannahöfn umgengst Guðjón á þessum
tima Ríkarð Jónsson myndhöggvara manna mest.
Urðu þeir Rikarður og Guðjón miklir vinir og
geymir Ríkarður margar fagrar endurminningar frá
þeim tima. Sigurður Nordal getur þess sérstak-
lega i minningargreininni í „Rétti" að Guðjón hafi
þá umgengizt iðnaðarmennina íslenzku í Kaup-
mannahöfn mun meira en stúdentana. Ríkarður
kvað Guðjón í þeirra hópi hafa talað mikið, verið
mælskur vel og hugkvæmur með afbrigðum. Minnt-
ist Ríkarður meðal annars fundar í íslenzka stúd-
entafélaginu, sem Guðjón bauð honum á. Voru
sjálfstæðismálin til umræðu og hafði hiti færzt í
fundinn, er úrtölumaður einn bað um orðið og
hóf þá Pétur Jónsson að undirlagi Gísla Sveins-
23Q