Réttur - 01.01.1993, Page 10

tækjum og til uppbyggingar atvinnulífs-
ins. Þannig væri hægt að skapa grundvöll
að stórefldu framleiðslustigi með það fyr-
ir augum að standa undir vaxandi kaup-
mætti án atvinnuleysis. Þetta voru auðvit-
að kallaðar skýjaborgir.
Einar vissi, að hann hafði ekki þing-
styrk til að tryggja þessa meðferð gjald-
eyrisforðans. í eftirminnilegri þingræðu
hinn 11. sept. 1944 kom hann með alger-
lega óvænt tilboð um þátttöku í ríkis-
stjórn með slíka stefnuskrá.
Oddviti Sjálfstæðisflokksins, Ólafur
Thors og fjölmargir atvinnurekendur í
iðnaði og sjávarútvegi vildu taka í útrétta
hönd Einars og stjórnarmyndunarviðræð-
ur hófust. Þarna var um að ræða söguleg-
ar sættir stríðandi afla þjóðfélagsins, sem
hið einstæða ástand í landinu gaf mögu-
leika á, og að hika var sama og að tapa.
í undirbúningi að myndun þessarar
stjórnar urðu þeir mestu mátar, Ólafur og
Einar, og virtu hvor annan ævilangt upp
frá því. Ein besta umsögn um eðli og pól-
itískt gildi nýsköpunarstjórnarinnar af
hálfu pólitísks andstæðings Einars var
umsögn Ólafs Thors að loknum löngum
fundi þeirra, er hann sagði: „Miklir gæfu-
menn verðum við, Einar minn, ef okkur
tekst þetta.“
Og þetta tókst. Nýsköpunarstjórnin
var mynduð og lagði grundvöll að bættum
lífskjörum á Islandi næstu áratugina. En
hér má ekki gleyma því, að nýsköpunar-
stjórnin lyfti líka Grettistaki í menningar-
og menntamálum, þar sem tekin voru
stórkostleg framfaraspor.
III.
Maðurinn sjálfur, Einar Olgeirsson,
var sérstakt ljúfmenni með mikla persónu-
töfra, mjög háttvís og kurteis í allri fram-
komu gagnvart hverjum sem var. Það eru
enda margir, sem eiga hlýjar minningar
frá samvistum við hann.
Mannúðin var ríkasti þátturinn í öllu
fari Einars. Hún átti rætur að rekja til
hlýju og ástúðar í uppeldi og þroskaðs
skilnings á veruleikanum, sem kröpp kjör
skapa. Einar hafði allan sinn aldur djúpa
samhygð með mannfólkinu, ekki síst
þeim, sem minna máttu sín. Hann leit á
það sem heilaga skyldu sína að koma þar
til liðs, og var þá reiðubúinn að kosta öllu
til.
Aðrir þættir í skapgerð Einars og hin
mikla viljafesti hans, ollu því að hann
þótti sjálfsagður foringi. Eldmóður hans
og atorka samfara bjartsýni og ósérhlífni
gerði hann að ókrýndum leiðtoga alþýðu-
hreyfingarinnar íslensku um fjögurra ára-
tuga skeið.
Hæfileikar Einars, svo sem óvenju
mikil þekking á sögu þjóðarinnar, af-
burða ræðusnilld og rökfimi, svo og
sveigjanleikinn í því að vera fastur fyrir,
nutu sín vel í forustustarfi hans.
Allir, bæði samherjar og andstæðingar,
vissu að hann var hugsjónamaður í bestu
merkingu þess orðs, og að hann hafði
mikla skömm á sérgæsku og eiginhags-
munapoti. Þessi afstaða hans, sem öllum
var kunn, og lífshættir skópu honum
óskorað traust allra þeirra, sem hann var
málsvari fyrir. Engum var ljósara en hon-
um, að styrkur hans til umbyltingar á
kjörum fólksins byggðist á því að hann
nyti trausts þess, og væri þess trausts
verður.
Einar var mjög ljóðelskur og mátti
varla svo stinga niður penna eða halda
ræðu um hugðarefni sín, að ekki væri
vitnað í og lagt út af kvæðum stórskáld-
anna.
Hann var afkastamikill rithöfundur og
10