Réttur - 01.01.1993, Síða 20

Markaðslögmál ráði þar ferðinni.
Sósíalisminn boðar samábyrgð þjóðfé-
lagsins. Hann boðar því almannatrygg-
ingar, almennt skóla- og heilsugæzlukerfi
og almenn þjóðfélagsleg réttindi án sér-
réttinda einstakra stétta eða hópa. Kap-
ítalisminn hefur orðið aðalstefna auðfyr-
irtækja, atvinnurekenda, stóreignamanna
og oftast voldugra kaupsýsluaðila. Sósíal-
isminn hefir orðið grundvallarstefna
verkalýðsstéttarinnar og þeirra þjóðfé-
lagsþegna sem trúa því að með skynsam-
legum hætti sé hægt að stjórna rekstri
þjóðfélagsins. Hér eru aðeins nefnd
nokkur grundvallar ágreiningsefni hinna
andstæðu þjóðfélagskenninga.
Hér á landi kom ágreiningur þessara
tveggja höfuðkenninga skýrast fram, á
fyrri hluta þessarar aldar, í stefnu Al-
þýðusambandsins og Alþýðuflokksins og
síðar Sósíalistaflokksins annarsvegar,
sem grundvölluðu stefnu sín á kenningum
sósíalismans, — hins vegar var íhalds-
flokkurinn frá 1924 til 1929 og síðar Sjálf-
stæðisflokkurinn, sem byggt hafa stefnu
sína á grundvallarkenningum kapítalism-
ans, að vísu oft með nokkrum frávikum.
Verkalýðsflokkarnir hafa byggt stefnu
sína á kröfum hinnar nýju stéttar, verka-
lýðsstéttarinnar, sem ekki aðeins hefir
gert kröfur um laun sín og vinnuaðstöðu,
heldur einnig um þjóðfélagslegt öryggi og
fulla atvinnu. Aðal andstæðingur verka-
lýðsflokkanna hefir verið flokkur atvinnu-
rekenda, kaupmanna og stóreignamanna.
Hlutskipti þess flokks hefir verið að
standa gegn kröfum verkalýðsstéttarinnar
og berjast fyrir hagsmunum þeirra, sem
vilja hafa óhindraða aðstöðu til að græða.
Snúum þá aftur að merkingu og notkun
orðanna sósíalismi og jafnaðarstefna,
sósíalisti og jafnaðarmaður, sem átti að
vera aðalefni þessarar greinar. Stefna Al-
20
þýðuflokksins á árunum 1916 til 1930 og
reyndar einnig á árunum 1930 til 1938,
var óumdeilanlega grundvölluð á kenn-
ingum sósíalismans. Engum, sem var í
Alþýðuflokknum á þessum tíma, kom til
hugar að neita tengslum sínum við þá
þjóðmálakenningu. Á árunum 1916 til
1930 kölluðu allir Alþýðuflokksmenn sig
jöfnum höndum sósíalista og jafnaðar-
menn.
Róttækari hluti Alþýðuflokksmanna á
þessum árum, eins og Einar Olgeirsson
og Brynjólfur Bjarnason, stóðu báðir að
því og höfðu reyndar forgöngu um, að
stofna jafnaðarmannafélög. Þeir voru
jafnaðarmenn, eða sósíalistar, ef notað
var hið aiþjóðlega nafn þeirra sem mót-
uðu skoðanir sínar í þjóðmálum á kenn-
ingum sósíalismans. Þessu var alveg eins
farið með aðra forystumenn Alþýðu-
flokksins á þessum tíma. Aldrei kom til
þess að Stefán Jóhann Stefánsson, Emil
Jónsson, Haraldur Guðmundsson eða
Jón Baldvinsson andæfðu því að þeir
væru sósíalistar.
Andstæðingar Alþýðuflokksins og verka-
lýðsfélaganna, kölluðu alla Alþýðuflokks-
menn á þessum tíma, sósíalista. Stundum
var hert á þessu og þeir kallaðir bolsar.
Alþýðuflokkurinn hélt lengi fram kröf-
unni um ríkisrekstur eða þjóðnýtingu.
Flokkurinn hélt mjög fram stefnunni um
bæjarútgerð og bæjarrekstur á ýmsum
sviðum. Alþýðuflokkurinn, eins og verka-
lýðshreyfingin öll, krafðist almannatrygg-
inga, verkamannabústaða og trygginga
gegn atvinnuleysi. Um þessi stóru mál,
ásamt kröfum verkalýðsfélaganna um
hækkuð laun, skárust pólitískar línur í ís-
lenzkum stjórnmálum á árum 1920 til
1940. Átökin um þessi mál stóðu að vísu
lengur og standa enn, en það er önnur
saga og verður ekki rakin hér sérstaklega.
1