Réttur - 01.01.1993, Page 60

verkamenn voru hvorki jafnaðarmenn né
kommúnistar og vildu síður sækja inn í
stéttarfélögin ef því fylgdi sú kvöð að
styðja Alþýðuflokkinn. Krafa kommún-
ista, sem höfðu ekki stofnað eigin stjórn-
málaflokk enn, til þess voru þeir of fáir,
var að komið yrði á óháðu verkalýðs-
bandi. Innan þess væru allir verka-
menn jafnréttháir hvar í flokki sem þeir
stæðu. Sósíaldemókrötum var ljóst árið
1929 að með þessu var verið að ógna
völdum þeirra og þeir voru einnig vissir
um, að kommúnistar ætluðu sér að stofna
eigin flokk — samkeppnisflokk um fylgi
verkamanna. Sósíaldemókratar höfðu
undirtökin í Alþýðusambandi íslands.
Kommúnistar höfðu aðeins meirihluta í
fjórðungssambandinu Verklýðssamband
Norðurlands, og nokkuð öfluga valda-
miðstöð. Hlutur Einars í þessum störfum
var stór.
Forysta Alþýðuflokksins var jafnframt
forysta Alþýðusambandsins. Miðstjórn
Alþýðusambandsins átti rétt á að sitja
fundi þingflokks Alþýðuflokksins. Þegar
kommúnistar, með Einar Olgeirsson
fremstan í fylkingu, héldu uppi hörðum
árásum á sósíaldemókrata fyrir meinta
valdníðslu og ólýðræðisleg vinnubrögð
innan stéttarfélaganna, svöruðu þeir með
þeirri röksemd að allir verkamenn hefðu
rétt á að vera í stéttarfélagi. Það eina sem
skerti jafnan möguleika verkamanna til
setu á þingum flokksins og Alþýðusam-
bandsins var skilyrði um að viðkomandi
fulltrúi stéttarfélags væri jafnaðarmaður
og kysi engan annan stjórnmálaflokk.
Þetta var skýrt sett inn í lög Alþýðusam-
bandsins á þingi þess haustið 1930. Þar
slitnaði formlega upp úr stjórnmálasam-
starfi jafnaðarmannafylkinganna innan
verkalýðshreyfingarinnar. í raun höfðu
vinslitin átt sér stað tveimur árum áður og
miklu fyrr borið á kala þeirra á millum.
Kommúnistaflokkur íslands hafði rutt sér
braut inn á svið stjórnmálanna. Einar Ol-
geirsson taldi að allir verkamenn, hvar í
flokki sem þeir stæðu, ættu að styðja
kröfuna um aðskilnað stjórnmálaflokks
og stéttarsamtaka. Þar gætu allir verka-
menn verið sammála um helstu lágmarks-
atriði í stéttabaráttunni og þyrfti ekki að
láta sundrungu í viðhorfi til flokkspóli-
tískra stefnuatriða verða hreyfingunni
fjötur um fót. Að sjálfsögðu vakti fyrir
Einari að losa verkalýðshreyfinguna und-
an áhrifum sósíaldemókrata á stefnumót-
un í dægurmálum. Sjálfstæðisflokkurinn
var sammála kommúnistum um nauðsyn
þess að óháð verkalýðssamband yrði sett
á laggirnar. Forsendur þeirra voru þó allt
aðrar. Sjálfstæðisflokksmenn vildu gera
verkalýðshreyfinguna ópólitíska en
kommúnistar flokksópólitíska. Engu að
síður bundust þessir erkióvinir böndum
um að losa Alþýðusambandið undan
flokksræði Alþýðuflokksins. Var með
þessari samvinnu lagður grundvöllur að
samstarfi Einars Olgeirssonar og Ólafs
Thors? Um það skal ekkert óyggjandi
sagt.
Á hinu örlagaríka þingi Alþýðusam-
bandsins haustið 1930 voru skipulagsmál
hreyfingarinnar efst á baugi. Fáein öflug
verkalýðsfélög höfðu tekið jákvætt undir
hugmyndina um stofnun óháðs verkalýðs-
sambands.1 Verkamannafélagið Hlíf í
Hafnarfirði taldi ráðiegt, samkvæmt
fundargerð 7. nóvember 1930, að koma á
verkaskiptingu innan sambandsstjórnar
Alþýðusambandsins. Annars vegar verk-
efni stjórnmála og hins vegar verkefni
stéttarmála.2 ísfirðingar voru hallir undir
skoðanir kommúnista um nauðsyn óháðs
verkalýðssambands. Finnur Jónsson var
þar í broddi fylkingar, líklega nauðugur
60