Réttur - 01.01.1993, Síða 72

nokkur þau grundvallaratriði þess siða-
lögmáls, sem mennirnir þó í orði kveðnu
viðurkenna, og þykjast fylgja.
Þetta er hin sanna og dýpsta orsök
stríðsins.
(Kaflar úr ritgerð í fyrsta
árgangi Réttar, 1915)
Þorsteinn Erlingsson:
V erkamannasamtökin
Sunnudaginn milli jóla og nýárs 1912
flutti skáldið Þorsteinn Erlingsson ræðu á
fundi í Verkamannafélaginu Dagsbrún.
Ræðan var heit hvatning til íslenskrar al-
þýðu að efla samtök sín og auka þekk-
ingu sína á þjóðmálum með lestri bóka og
blaða um jafnaðarstefnu og verkalýðs-
mál. Þá eggjaði hann og til útgáfu ís-
lenskra rita til að efla fræðslu og auka
samstöðu um málefni verkalýðsins. Kafl-
ar úr ræðunni birtust í Rétti 1916. Hér fer
á eftir niðurlag ræðunnar, dálítið stytt.
Eg hefi eigi tíma til þess nú að ræða
nánar um framkvæmd og fyrirkomulag
þeirrar menntunar, sem notadrýgst verð-
ur. En við því býst eg að það verði svo
hér, sem annarstaðar, að ef þið ætlið að
standa á eigin fótum, og ekki á hækjum
þeim og tréfótum, sem stjórnmálaflokk-
arnir fá ykkur — þá verður að koma á
stofn einhverjum vísi til blaða og tímarita
eða bæklinga fyrir ykkar eigin aura, og
eins verðið þið að leggja saman í þau út-
lendu blöð og tímarit, sem fræða ykkur
um það lífsnauðsynlegasta ykkur til
handa.
En hjá fræðslunni verður ekki komist.
Á henni grundvallast allur auður og vald
þessa tíma. Án hennar þrífst enginn fé-
lagsskapur, hvorki hjá okkur né öðrum,
og án félagsskapar getur lífið ekki orðið
annað en undirlægjulíf — skósveinaæfi
hjá þeim, sem meiri hefir þekkinguna.
Tvær stéttir halda hér skást saman í
landinu: embættismenn og kaupmenn.
Enda hafa hvorirtveggju svo mikla þekk-
ingu að þeir skilja, að hröfnunum er það
hollast, að kroppa ekki augun hver úr
öðrum, ef þeir eiga að bjarga sér.
í ungdæmi mínu kom það einu sinni
fyrir austur í sýslum, að tveir skynsemd-
arbændur höfðu af sjálfum sér og öðrum
fjögra skildinga hækkun á ullarpundinu
með því að selja gamla Bryde í Vest-
mannaeyjum sína ull, einir sér í laumi,
fyrir eins skildings hækkun. Pá skorti ekki
vit, en þá skorti menntun til að sjá hag
sinn.
Og fram hjá menntuninni sleppið þið
ekki, hvernig svo sem hennar verður afl-
að. Það kostar þekkingu að verða sjálf-
stæður maður, og það kostar bæði fé og
vinnu. En það er eina leiðin.
Eg geri ráð fyrir að ykkur sé það nú
ljóst orðið, af því sem eg hefi sagt, að
samtök og samvinna verkalýðsins sé óum-
flýjanleg, ef hann á ekki að verða troðinn
undir fótum, og lifa af náð því lífi, sem
auðvaldi og ráðandi stéttum þykir nægja.
Lífið sjálft og reynslan sýnir okkur þetta
alstaðar í smáu og stóru. Okkur finnst
það sjálfsagt að margir menn sameini sig
um að hrinda sex-æring fram og setja
hann upp, þegar einn maður getur það
ekki. Og jafn ljóst ætti það að vera, að
sameina sig um að gera lífskjör sín og
sinna skárri, þegar reynslan hefir sýnt að
einstaklingurinn getur það ekki einn út af
fyrir sig ...
Eg hefi nú í 25 ár keypt og lesið útlend
blöð og rit jafnaðarmanna, og varið til
þess alt að 20 krónum árlega. Það er tæp-
lega mögulegt að lesa árum saman þau rit
án þess að sárna svo niðurlægingin, að
maður hlýtur að verða félagslyndur, og
72