Morgunblaðið - 02.04.2006, Blaðsíða 40

Við Skógafoss.
Á
rsfundur Seðlabanka Ís-
lands, sem haldinn var í
gær, föstudag, er enn ein
vísbending um, að það eru
breyttir tímar í efnahags-
og fjármálalífi Íslendinga.
Á ársfundinum kom fram
hjá Davíð Oddssyni, for-
manni bankastjórnar Seðlabankans, að á árinu
2004 hefði útlánaaukning bankakerfisins verið
um 16% og á árinu 2005 um 25%.
Síðan skýrði Davíð Oddsson frá því, að banka-
stjórn Seðlabankans hefði átt fundi með forráða-
mönnum bankakerfisins og meðal annars rætt
þessa miklu útlánaaukningu og bætti við:
„Á þessum fundum hafa verið gefnar yfirlýs-
ingar um, að aukin varfærni verði sýnd á kom-
andi tíð. Bankastjórnin telur sig ekki hafa neinar
ástæður til að efast um að full heilindi búi að baki
þeim fyrirheitum. Enn sem komið er heldur þó
útlánaaukningin áfram á fyrstu mánuðum þessa
árs og það á meiri hraða en árið 2004. Þær skýr-
ingar eru gefnar á þessu misræmi orða og at-
hafna að það taki tíma að tæma loforðin í útlána-
pípunum. Seðlabankinn treystir því enn að áform
um breytingar til hins betra gangi eftir, enda er
mikið í húfi.“
Telja verður víst, að svo verði. Bankarnir
standa sjálfir frammi fyrir því, að það hefur
þrengst um aðgang að lánsfé á erlendum fjár-
málamörkuðum og peningar eru að verða dýrari
en þeir hafa verið um skeið. Atburðir síðustu
vikna og mánaða hafa leitt til þess, að bankarnir
eru augljóslega staðráðnir í því að hægja á sér og
draga úr þeirri miklu útlánaaukningu, sem verið
hefur.
Á undanförnum misserum hafa erlendir blaða-
menn hvað eftir annað spurt, hvaðan peningarnir
komi, sem íslenzk fyrirtæki hafa notað til þess að
kaupa upp fyrirtæki í útlöndum. Mörgum hefur
vafizt tunga um tönn við að svara slíkum spurn-
ingum.
Svarið liggur hins vegar augljóslega fyrir eftir
að svo skýr mynd hefur fengizt af fjármögnun
bankanna á síðustu fjórum mánuðum. Pening-
arnir hafa komið frá útlöndum og verið lánaðir
áfram til þess að kaupa upp eignir í útlöndum,
bæði fyrirtæki og fasteignir.
Það er augljóst að þær umræður, sem byrjuðu
um bankana og stöðu þeirra seint á síðasta ári
eru smátt og smátt að verða umræður um efna-
hagsþróunina almennt. Og það er í sjálfu sér heil-
brigt.
Enn einu sinni höfum við gengið of hratt um
gleðinnar dyr og er ekkert nýtt að landsmenn
kunni sér ekki hóf, þegar vel gengur. Í þeim efn-
um skiptir greinilega litlu máli, hvort uppgripin
eru til sjávar eða á fjármálamörkuðunum. Ver-
tíðarstemmningin grípur um sig. Þetta er athygl-
isvert einkenni á sálarlífi íslenzku þjóðarinnar –
en kannski skiljanlegt hjá þjóð, sem bjó við raun-
verulega fátækt fyrir rúmlega hálfri öld.
En nú má búast við breyttum tímum. Halldór
Ásgrímsson, forsætisráðherra, sagði á ársfundi
Seðlabankans að merkja mætti nú þegar að
dregið hefði úr sölu bíla og heimilistækja.
Það verður fróðlegt að sjá hver framvindan
verður á fasteignamarkaðnum. Það er gífurlega
mikið af íbúðarhúsnæði í byggingu. Hvenær
hægir á þeim framkvæmdum? Sjálfsagt um leið
og bankarnir gera kröfu um að byggingaraðilar
hafi meira eigið fé til umráða áður en lagt er af
stað í nýjar byggingar. Raunar þykjast menn í
viðskiptalífinu sjá þess merki nú þegar, að bank-
arnir séu að draga úr útlánum.
Lækkun á verði hlutabréfa hefur líka orðið til
þess að umsvifamiklir athafnamenn á því sviði
hafa orðið að leggja fram aukið fé eða tryggingar
vegna stórkaupa á hlutabréfum í ýmsum fyrir-
tækjum.
Það var sá harði veruleiki, sem setti allt á ann-
an endann í kreppunni miklu í Bandaríkjunum
upp úr 1930. Þegar kallið heyrðist úr öllum átt-
um: „margin call, margin call“. Hlutabréfin féllu í
verði, tryggingar urðu minni og skuldunautar
bankanna urðu annað hvort að kyngja því að bréf
þeirra væru seld með miklu tapi eða leggja fram
nýtt fé eða aðrar tryggingar.
Eftir að hlutabréfamarkaður varð til hér og
menn fóru að kaupa hlutabréf m.a. með lántökum
hafa þeir hinir sömu skrifað undir samninga, sem
veita bönkunum heimild til að selja bréfin ef verð
þeirra á markaði fer niður fyrir ákveðið stig eða
leggja fram nýjar tryggingar. Vandinn er sá, að
um leið og þetta gerist í verulegum mæli leiðir
slík sala til enn meiri lækkunar bréfanna. Þegar
saman fer verðlækkun á hlutabréfamarkaði og
gengislækkun íslenzku krónunnar og í einhverj-
um tilvikum er um að ræða lántökur í erlendri
mynt til kaupa á íslenzkum hlutabréfum getur
tapið orðið þeim mun meira.
Þegar á allt þetta er litið má ætla að undir lok
þessa árs hafi hægt mjög á þeim mikla hraða sem
hér hefur verið í efnahagslífinu og minna verði
um peninga en verið hefur um skeið.
Aukinn stuðn-
ingur við álver?
Undir lok síðustu ald-
ar var sú skoðun orðin
býsna útbreidd, að
svonefndur þekking-
ariðnaður mundi taka við af öðrum atvinnugrein-
um Íslendinga, svo sem sjávarútvegi og stóriðju.
Þekkingariðnaðurinn átti að byggjast á mikilli og
góðri menntun íslenzku þjóðarinnar og hugviti
hinna nýju kynslóða Íslendinga. Og vissulega
hafa nokkur merkileg þekkingarfyrirtæki orðið
til á Íslandi á einum áratug eða svo.
Þegar hins vegar netbólan sprakk í kringum
aldamótin síðustu breyttist þetta viðhorf á nýjan
leik og fólk hafði þörf fyrir áþreifanlegri tækifæri
í atvinnulífinu. Hin sprungna netbóla átti áreið-
anlega mikinn þátt í því hve mikill stuðningur
varð til við Kárahnjúkavirkjun og álver á Reyð-
arfirði.
Velgengni síðustu ára hefur aftur orðið til þess
að ýta undir þá skoðun að frumatvinnugreinar á
borð við sjávarútveg og stóriðju séu á útleið, sem
meginstoðir undir afkomu þjóðarinnar og bæði
fjármálastarfsemi og önnur þekkingarstarfsemi
séu að taka við.
Hvað sem öðru líður má fullyrða, að umræð-
urnar úti í löndum um íslenzku bankana hafa orð-
ið til þess, að margir staldra við og spyrja sig
þeirrar spurningar, hvort það hafi kannski verið
sýnd veiði en ekki gefin að ætla, að fjármála-
starfsemi gæti orðið ein af undirstöðum í afkomu
þjóðarbúsins.
Og þá vaknar sú forvitnilega spurning, hvort
þessi þróun öll geti skapað Halldóri Ásgrímssyni
og Framsóknarflokknum ný tækifæri. Það er
augljóst, að Framsóknarmenn hafa miklar
áhyggjur af pólitískri framtíð sinni. Fylgi þeirra í
skoðanakönnunum í Reykjavík hreyfist lítið og
við blasir að það er raunverulegur möguleiki, að
Framsóknarflokkurinn eigi engan fulltrúa í
borgarstjórn en slík staða hefur ekki verið uppi
frá því, að Rannveig Þorsteinsdóttir náði kjöri til
borgarstjórnar á vegum Framsóknarflokksins í
upphafi sjötta áratugarins. Það er líka augljóst,
að slík niðurstaða borgarstjórnarkosninga
mundi veikja stöðu Framsóknarflokksins í þing-
kosningum og þá ekki sízt í Reykjavík.
Sú var tíðin, að Sjálfstæðisflokkurinn var eins
konar holdgervingur þeirrar stefnu að byggja
40 SUNNUDAGUR 2. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
4. apríl 1976: „Íhald, íhalds-
menn, íhaldssemi eru allt orð,
sem notuð eru í niðrandi
merkingu um flokka ein-
staklinga og skoðanir. En
stundum getur íhaldssemi
verið dyggð og stundum get-
ur íhaldssemi verið nauðsyn-
leg. Þannig mun mörgum
þykja, sem nú á tímum beri að
ástunda íhaldssemi og að-
haldssemi í fjármálum lands
og þjóðar í bókstaflegri merk-
ingu þessara orða, að halda í
um útgjöld og veita aðhald í
þeim efnum. Á þetta við um
fjármál hins opinbera, fyr-
irtækja og einstaklinga.
Nú er það svo á síðustu ár-
um, að bæði einstaklingar og
fyrirtæki hafa einfaldlega
neyðzt til þess að ástunda
íhaldssemi í meðferð fjár-
muna sinna. Óhikað má t.d.
fullyrða, að á undanförnum
misserum hefur þrengt svo
mjög að fjárhag einkafyr-
irtækja, að þau hafa skorið
niður kostnað við rekstur sinn
í svo ríkum mæli, að í raun
verður ekki lengra gengið
nema með því að segja upp
starfsfólki í stórum stíl.“
. . . . . . . . . .
6. apríl 1986: „Í dag lýkur
málverkasýningu Valtýs Pét-
urssonar listmálara á Kjar-
valsstöðum. Listamaðurinn er
lesendum Morgunblaðsins að
góðu kunnur, hann hefur ritað
um myndlist í blaðið í rúma
þrjá áratugi. Nú efnir hann í
fyrsta sinn til einkasýningar á
Kjarvalsstöðum. Valtýr var
meðal helstu baráttumanna
fyrir því, að húsið var reist. Í
viðurkenningarskyni fyrir
framtak hans bauð stjórn Fé-
lags íslenskra myndlist-
armanna honum að bera
fyrsta málverkið inn í húsið,
þegar það var tekið í notkun.
Fyrir þá sök eina er fagnaðar-
efni, að nú efnir hann til sinn-
ar fyrstu einkasýningar þar.
Hitt er ekki síður ánægjulegt,
að kynnast því, hvernig hann
tekst á við ný viðfangsefni.
Valtýr Pétursson hefur
löngum verið óhræddur við að
leggja inn á nýjar brautir.“
. . . . . . . . . .
31. mars 1996: „Starfsmenn
Slippstöðvarinnar Odda hf. á
Akureyri hafa undirritað nýj-
an vinnustaðasamning við
fyrirtækið. Samningurinn
nær til um 130 starfsmanna í
fimm stéttarfélögum. Þau eru
Félag málmiðnaðarmanna,
Félag byggingarmanna, Fé-
lag verzlunar- og skrif-
stofufólks, Verkalýðsfélagið
Eining og Rafvirkjafélag
Norðurlands. Ánægja er með
hinn nýja samning meðal
starfsmanna. Og báðir samn-
ingsaðilar lofa reynsluna af
vinnustaðasamningum í við-
tölum við Morgunblaðið, en
slíkir samningar hafa verið
viðhafðir á þessum vinnustað
allar götur síðan 1987.
Ingi Björnsson, fram-
kvæmdastjóri Odda hf., segir
það höfuðkost við þetta fyr-
irkomulag, að allir starfs-
hópar fyrirtækisins séu sam-
stiga, auk þess sem fulltrúar
starfsmanna komi milliliða-
laust að samningsgerðinni.
Hákon Hákonarson, formað-
ur Félags málmiðn-
aðarmanna, segir og reynsl-
una af vinnustaðasamningum
„undantekningarlaust mjög
góða.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VIÐKVÆMT JAFNVÆGI
Á HÁLENDINU
Því hefur verið spáð að eftirfimmtán ár geti ferðamenn hérá landi orðið allt að þrefalt
fleiri en nú er, eða hátt í milljón. Slík
þróun er auðvitað æskileg út frá sjón-
armiði ferðaþjónustunnar, en að
ýmsu er þó að hyggja, eigi slík fjölgun
ferðamanna ekki að hafa slæm áhrif á
umhverfi og samfélag hér á landi – og
jafnvel neikvæð áhrif fyrir ferðaþjón-
ustuna sjálfa til lengri tíma litið.
Morgunblaðið fjallaði á fimmtudag
um málþing Samtaka ferðaþjónust-
unnar um svæðið að Fjallabaki, þar
með taldar Landmannalaugar, en
þær eru vinsælasti ferðamannastað-
urinn á hálendinu. Ástandið í Land-
mannalaugum, sem eru farnar að líða
fyrir sífellt meiri átroðning ferða-
manna, er dæmi um það hvernig mál
geta þróazt á hálendi Íslands ef ekki
verður farið varlega við uppbyggingu
ferðaþjónustu á hálendinu.
Í könnun, sem Anna Dóra Sæþórs-
dóttir gerði meðal ferðamanna, kem-
ur fram að þeir ferðalangar, sem
leggja mest upp úr ósnortinni nátt-
úru, eru hreinlega farnir að forðast
Landmannalaugar. Þetta fólk er hins
vegar meirihluti þeirra, sem leggja
leið sína á Sveinstind, svo dæmi sé
nefnt.
Karl Ingólfsson, rekstrarstjóri
ferðaskrifstofunnar Ultima Thule,
bendir á það í samtali við Morgun-
blaðið að svo sé komið að mannvirki,
bílar og tjaldstæði við Landmanna-
laugar séu orðin of áberandi og farin
að skerða upplifun ferðamanna af því
sem þeir ætla að skoða. Karl telur að
flytja ætti mannvirkin burt frá sjálf-
um laugunum og norður fyrir Norð-
urbarm, sem er í stundarfjórðungs
göngufæri frá Landmannalaugum.
Aðkoma að Landmannalaugum yrði
þá um göngubrú á Jökulgilskvísl.
Þetta er hugsun, sem getur orðið
nauðsynleg eftir því sem ferðamönn-
um fjölgar; að aðstaða og þjónusta við
þá sé byggð upp ekki ofan í dýrmæt-
ustu náttúruperlunum, heldur í hæfi-
legri fjarlægð, þannig að þeir sem
vilja geti notið óspilltrar náttúrufeg-
urðarinnar.
Anna Dóra Sæþórsdóttir segir að
ferðaþjónustan þurfi að móta sér
heildstæða stefnu um það hvaða staði
á hálendinu eigi að byggja upp og
með hvaða hætti. Ef þessi uppbygg-
ing sé unnin rétt, beri hálendið enn
talsverða fjölgun ferðamanna.
„Mín draumsýn felst í því að upp-
byggingin fyrir ferðaþjónustu fari
fram sem næst jaðarsvæðum hálend-
isins, t.d. í Þjórsárdal, Bárðardal eða
Lóni, og síðan sé gert þaðan út inn á
hálendið. Þetta væri bæði gott fyrir
náttúruna, þar sem þetta myndi hlífa
henni sem mest, en ekki síður til þess
fallið að skapa atvinnu kringum
ferðaþjónustu í byggðum,“ segir
Anna Dóra.
Það er hin óspillta náttúra Íslands,
sem er helzta söluvara þeirra, sem
vilja laða ferðamenn til Íslands. En ef
menn leggja malbikaða vegi um há-
lendið, byggja þar upp þjónustumið-
stöðvar með sjoppum og benzínstöðv-
um og skipuleggja heilu flæmin undir
bílastæði og fellihýsi til að anna
ferðamannafjöldanum, er lítið orðið
eftir af hinum ósnortnu víðernum. Þá
værum við um leið búin að eyðileggja
söluvöruna og arfleifð komandi kyn-
slóða. Íslands biðu þá sömu örlög og
annarra svæða, sem hafa orðið fjölda-
túrismanum að bráð.
Íslenzk náttúra er viðkvæm og það
verður að umgangast hana í samræmi
við það. Á hálendinu þarf að gæta að
hinu viðkvæma jafnvægi á milli þess
að leyfa sem flestum að njóta þess og
að skemma ekki þau verðmæti, sem
almættið hefur trúað okkur fyrir.