Morgunblaðið - 23.07.2006, Síða 13

Morgunblaðið - 23.07.2006, Síða 13
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2006 13 sem fluttir voru á vettvang með þyrlum tóku lykilsvæði, þ. á m. herflugvöllinn El Gamil, við skipa- skurðinn 5. nóvember. Daginn eft- ir var samið vopnahlé. Alls féllu nær 2000 manns í átökunum, lang- flestir þeirra Egyptar og mikið tjón varð á mannvirkjum, aðallega í Port Said. Innbyrðis misklíð vegna málsins hjá Vesturveldunum varð enn heiftarlegri þegar vopnaviðskiptin hófust. Þegar Frakkar og Bretar beittu neitunarvaldi sínu hjá ör- yggisráði SÞ gegn tillögu þar sem krafist var tafarlauss vopnahlés leituðu Bandaríkjamenn til alls- herjarþingsins. Þar var tillagan samþykkt með þorra atkvæða og keppinautarnir tveir í kalda stríð- inu, Bandaríkin og Sovétríkin, stóðu þá saman gegn Evrópuveld- unum tveim og Ísrael. Áróðursstaða gamalla nýlendu- velda var ekki góð á fundum Sam- einuðu þjóðanna þar sem æ fleiri nýfrjálsar þjóðir höfðu nú fulltrúa og hneigðust til að líta á Egypta sem fórnarlömb gamalla kúgara. Bretar fullyrtu m.a. að Egyptar hefðu ekki tækniþekkingu til að reka skurðinn og slík móðgun féll ekki aðeins í grýttan jarðveg í Kaíró heldur víða í gömlum ný- lendum. Kröfur um að skurðurinn yrði rekinn af alþjóðlegri stofnun fengu lítinn hljómgrunn annars staðar en í Bretlandi og Frakk- landi. Nasser braut ekki alþjóðalög Eitt af því sem líka gerði auð- veldara að verja málstað Egypta var að þjóðnýting þeirra á eignum Súez-félagsins alþjóðlega, sem rak skurðinn, var að áliti lögfræðinga um allan heim ekki brot á neinum alþjóðalögum. Jafnvel lögfræðing- ar bresku stjórnarinnar voru sam- mála um það, hvað sem leið op- inberum áróðri Edens um að aðgerðir Nassers væru brot á al- þjóðalögum. Aðgerðinni mátti ein- faldlega líkja við eignarnám og Nasser bauð fullar bætur fyrir eignirnar. Hann benti einnig á að samningur sem gerður hafði verið á fjórða áratugnum um yfirráð mannvirkisins og Bretar höfðu samþykkt væri nú runninn út. Egyptar hefðu einfaldlega ákveðið að framlengja hann ekki. „Súezdeilan hefur ekki endilega breytt svo miklu um stöðu okkar en hún hefur afhjúpað veru- leikann,“ sagði íhaldsmaðurinn Eden þegar deilan var á enda. Nokkuð skiptar skoðanir voru í bresku stjórninni um harðlínu- stefnu Edens gagnvart Nasser og einn af ráðherrunum sagði beinlín- is af sér. Nú er fyrir löngu orðið ljóst að Eden laug blákalt að þingi og þjóð þegar hann neitaði að haft hefði verið samráð um árásina fyr- irfram við Ísraela. Eden hafði ver- ið utanríkisráðherra í seinni heimsstyrjöld og taldi Nasser vera ógn við frið og stöðugleika, rétt eins og einræðisherrarnir Mussol- ini og Hitler á sínum tíma. Þeir hefðu ekki verið stöðvaðir í tæka tíð en nú mættu menn ekki end- urtaka þau mistök. Eden hrökklaðist úr embætti ár- ið eftir deiluna og sömu örlög hlaut starfsbróðir hans í Frakk- landi, Guy Mollet, en David Ben Gurion í Ísrael hélt þar velli. Eden þótti mistakast herfilega í Súez- deilunni en þess ber að gæta að hann var heilsuveill og auk þess hefur komið í ljós að hann notaði ótæpilega örvandi lyf, benzedrine, sem gæti hafa valdið einkennileg- um viðbrögðum hans og vanstill- ingu í sumum tilfellum. Athyglisvert er að Eden lagði stund á arabísku og persnesku á háskólaárum sínum en bent hefur verið á að það sem helst hafi vald- ið mistökunum hafi verið skiln- ingsleysi ráðamanna í London og París á þankagangi fólks í Mið- Austurlöndum. Þeir höfðu langa reynslu af því að meta hernaðar- legt mikilvægi svæðisins og olíu- hagsmunina en höfðu sjaldan leitt hugann að almenningsálitinu í um- ræddum löndum. Það reyndist hins vegar helsta vopn Nassers. Eden flutti útvarpsræðu í byrj- un nóvember, þegar átökin stóðu sem hæst við Súezskurðinn. Hann lagði áherslu á að hann hefði alla sína pólitísku ævi verið talsmaður friðar og stutt ákaft bæði Þjóða- bandalagið burtsofnaða og nú arf- takann, SÞ. Þessi viðhorf sín væru óbreytt þótt hann hefði staðið fyrir árásinni á Egyptaland. „Ég gæti ekki verið öðruvísi maður, jafnvel þótt ég reyndi það en ég er algerlega sannfærður um að þær aðgerðir sem við höfum nú gripið til eru réttmætar,“ sagði hann. Eden var að sögn Douglas Hurd, fyrrverandi utanríkisráð- herra Bretlands, ekki arkitekt þeirrar hugmyndar að gera leyni- legan samning Breta, Frakka og Ísraela um árás á Egyptaland. Hún kom upprunalega frá Frökk- um en Eden leist strax vel á hana. Edward Heath, fyrrverandi for- sætisráðherra Bretlands og sam- verkamaður Edens á þessum tíma, segir í endurminningum sínum að Eden hafi ávallt hneigst til að trúa öllum upplýsingum leyniþjónustu- manna um veika stöðu Nassers heima fyrir en hunsað ábendingar sem bentu til hins gagnstæða. Reyndar neitaði Eden til æviloka 1977 að Sevres-samningurinn svo- nefndi hefði nokkurn tíma verið gerður, hann skipaði einum af embættismönnum sínum að eyða eintaki Breta, að sögn Heaths. En eintak Ísraela fannst fyrir nokkr- um árum á safni þar í landi. Sameiginlegir hagsmunir Ísraelar og Frakkar höfðu ekki síður en Bretar ástæður til að amast við Nasser. Forsetinn leyfði ekki Ísraelum að láta skip sín sigla um Súezskurðinn og kom einnig í veg fyrir að þeir gætu nýtt sér ísr- aelsku hafnarborgina Eilat við Rauðahafið. Forsetinn studdi auk þess við bakið á vígahópum sem gerðu árásir á Ísrael frá Sinaí og Gaza-spildunni sem þá var undir stjórn Egyptalands. Hundruð þús- unda palestínskra flóttamanna höfðu sest að á Gaza. Þetta varð til þess að Ísraelar vildu veita Nasser ráðningu og þeir voru því fúsir að hlusta á hug- myndir um árás á Egyptaland sem ekki síst átti að verða til að grafa undan Nasser og áhrifum hans auk þess að treysta tökin á Súez- skurðinum. Frakkar áttu um þetta leyti í höggi við uppreisnarmenn í Alsír og víðar í nýlendum sínum og vissu að sjálfstæðissinnar fengu hjálp frá Nasser. Hagsmunir ríkjanna þriggja fóru saman, þau vildu öll losna við Nasser auk þess sem þau vildu tryggja frjálsar siglingar um Súez- skurð. Hernaðurinn sjálfur gekk eins og áætlað hafði verið en það sem brást var pólitíska víddin, þar brast ráðamenn Breta og Frakka dómgreind og undirbúningur fyrir eftirleik hernaðarins var í skötu- líki. Umheimurinn snerist gegn árásaraðilunum, Nasser lét sökkva um 40 skipum sem voru á leið um Súezskurðinn þegar árásin var gerð og gerði skipaleiðina þannig ónothæfa í nokkra mánuði. Flest arabaríki slitu stjórnmálatengsl við Breta og Frakka, Sádi-Arabar neituðu að selja þeim olíu og skammta varð olíu og bensín í Vestur-Evrópu. Sex vikum eftir að aðgerðin hófst drógu árásarþjóðirnar síð- ustu hermenn sína á brott frá skurðinum. Svo fór að sent var al- þjóðlegt friðargæslulið á vettvang í Egyptalandi til að tryggja vopna- hléið, fyrsta gæslulið sinnar teg- undar í sögu Sameinuðu þjóðanna. kjon@mbl.is Dagur Tími Lið Völlur 19:15 ÍA – Keflavík Akranesvöllur 19:15 KA – Þróttur Akureyrarvöllur 19:15 Valur – Víkingur Laugardalsvöllur 19:15 KR – ÍBV KR-völlur 8 LIÐA ÚRSLIT Sunnudagur 23. júlí 2006 Mánudagur 24. júlí 2006

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.