Morgunblaðið - 23.07.2006, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2006 27
ið er að gæta öryggis borgaranna hafi sambæri-
legar lögheimildir og starfsbræður þeirra er-
lendis til að sinna störfum sínum. Með
ákvæðinu um greiningardeild við embætti rík-
islögreglustjóra er verið að leggja lögreglu-
yfirvöldum til tæki sem síðan verður beitt í
samræmi við heimildir í lögum um meðferð
sakamála.“
Í greinargerðinni sagði sömuleiðis: „Um
rannsóknaraðferðir og starfsheimildir greining-
ardeilda fer samkvæmt lögum um meðferð
sakamála.“ Það var m.ö.o. skýrt að ekki væri
verið að veita lögreglunni nýjar heimildir, t.d.
varðandi rannsóknaraðferðir, en almennt hafa
verið notaðar í starfi hennar hingað til. Hins
vegar tók dómsmálaráðherra fram að slíkt gæti
komið til umfjöllunar á Alþingi síðar.
Engu að síður varð þessi grein í frumvarpinu
tilefni mikils uppnáms í þingsalnum. Þar fóru
fremstir í flokki Össur Skarphéðinsson, Ög-
mundur Jónasson og Ágúst Ólafur Ágústsson,
sem þráspurðu hvort verið væri að setja á stofn
„leyniþjónustu“ á Íslandi og „njósnastarfsemi“.
Af ræðum þingmanna, sem voru í þessum ham,
mætti helzt ætla að þeir hefðu horft á of margar
bíómyndir um leyniþjónustumanninn James
Bond. Ögmundur Jónasson sagði til dæmis er
hann ræddi hlutverk greiningardeildar ríkislög-
reglustjórans: „En það hefur verið bætt í um
hlutverk hennar frá fyrri lögum, nefnilega að
annast það sem kallað er áhættumat, mat á
áhættu á hryðjuverkum. Hvernig er unnið að
því að gera slíkt mat? Maður þarf væntanlega
að reyna að grafast fyrir um hvað hugsanlega
vakir fyrir aðilum sem líklegir eru til slíkra
verka. Og hvað þarf til að afla slíkra upplýsinga,
því ekki bera þeir slík áform á torg? Það þarf
væntanlega að njósna um þá. Þarf að fylgjast
með því sem þeir gera. Hér er komið að þessari
tengingu við leyniþjónustu og þegar við heyrum
það síðan að heimildir embættisins til vinnu-
bragða og verka munu ráðast af því hvað leyni-
þjónustur í Evrópu komi til með að gera, þær
vinnureglur sem þær komi til með að setja sjálf-
um sér, þá erum við komin ansi nærri leyni-
þjónustuhugsuninni.“
Hvernig halda þeir, sem svona tala, að lög-
reglumenn vinni vinnuna sína nú þegar? Hvern-
ig halda þeir að lögreglan grípi umsvifamikla
fíkniefnasmyglara? Gæti það verið með því að
frá erlendu lögregluembætti berist t.d. ábend-
ing um að á leið hingað til lands sé maður, sem
vitað sé að hafi tengsl við fíkniefnaheiminn og
skipulagða glæpastarfsemi? Og að þá taki ís-
lenzka lögreglan til við að fylgjast með viðkom-
andi? Hann er væntanlega ekki spurður, þegar
hann kemur til landsins, hvort hann ætli að
smygla fíkniefnum. Það er fylgzt með honum,
t.d. fenginn dómsúrskurður til að fá að hlera
síma hans eða manna, sem eru í tengslum við
hann. Ætti lögreglan að láta þetta ógert? Ætti
hún ekki heldur að fylgjast með fólki, sem hugs-
anlega er grunað um tengsl við hryðjuverka-
starfsemi? Eða að stunda mansal og kynlífs-
þrælkun? Það er merkilegt að stjórnmálamenn,
sem í öðru orðinu segjast vilja berjast með oddi
og egg gegn fíkniefnavanda og mansali, séu í
hinu orðinu fullir efasemda um að gera beri lög-
regluna í stakk búna til að berjast gegn slíkri
starfsemi með aðferðum sem duga og reiðubún-
ir hvenær sem er til að gera slíkt tortryggilegt.
Skemmd-
arverkin sem
urðu þjóð-
þrifaverk
Í umræðunum um
greiningardeild lög-
reglu var skrýtinn
undirkafli, sem
fjallaði um skemmd-
arverk. Össur Skarp-
héðinsson spurði t.d.
hvort lögfesta ætti „heimildir sem eiga að gefa
ríkislögreglustjóra færi á því með lögum að
fylgja eftir umhverfisverndarsinnum sem hing-
að koma til lands og hafa uppi mótmæli að ógna
þeim með því að elta þá við hvert fótmál eins og
í sumar?“ Er Össur þeirrar skoðunar að hópur
manna, sem kom hingað beinlínis í þeim yf-
irlýsta tilgangi að valda eignaspjöllum og að
trufla löglega starfsemi fyrirtækja, hefði átt að
vera eftirlitslaus og lögreglan að standa að-
gerðalaus hjá? Ber henni ekki einmitt að vernda
eignir borgaranna?
Ögmundur Jónasson rifjaði upp í sömu um-
ræðum að á fundi Heimsviðskiptastofnunarinn-
ar, WTO, hefðu verið mikil mótmæli, „rúður
brotnar í ráðstefnuhöllum o.s.frv. Í augum ráð-
stefnuhaldara var þar eflaust verið að fremja
skemmdarverk en í mínum augum og augum
hundruða og þúsunda manna og milljóna tuga
var verið að koma á framfæri öflugum mótmæl-
um gegn stefnu Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
sem hefur því miður gengið þvert á almannahag
og sérstaklega hagsmuni fátækra þjóða heims-
ins. Skemmdarverk í augum eins getur verið
þjóðþrifaverk í augum annars.“
Ætli Ögmundi Jónassyni fyndist sniðugt, ef
hingað til lands kæmi hópur útlendinga, sem
grýtti ráðstefnusalinn á landsfundi VG eða for-
mannafundi BSRB til að láta í ljós „öflug mót-
mæli“ gegn meintri skaðlegri stefnu þessara
samtaka? Ætli hann myndi sleppa því að
hringja í lögregluna og biðja um vernd? Og ætli
nokkrum, jafnvel þeim, sem ekki væru sammála
VG eða BSRB, þætti það þjóðþrifaverk að grýta
fundarstaðinn?
Eftirlit með
lögreglunni
Burtséð frá svona
furðulegum málflutn-
ingi komu hins vegar
fram fullkomlega
gildar og réttmætar röksemdir hjá „leyniþjón-
ustuandstæðingunum“ í hópi þingmanna á ein-
um punkti í þessum þingumræðum í febrúar.
Þeir voru sammála um að ef færa ætti lögregl-
unni í hendur meiri heimildir en hún hefur nú
til sérstakra rannsóknaraðferða, yrði beiting
slíkra aðgerða að vera háð auknu eftirliti Al-
þingis og gæta þyrfti sérstaklega að vernd per-
sónuupplýsinga og mannréttinda. Til þessa hef-
ur enn ekki komið, en að því kann að draga.
Um þetta atriði er fjallað í skýrslu tveggja
sérfræðinga Evrópusambandsins á sviði hryðju-
verkavarna, sem gerð var opinber í síðasta
mánuði. Þar var lagt til að stofnsett yrði við
embætti ríkislögreglustjóra sérstök þjóðarör-
yggisdeild, sem hefði víðtækari heimildir en sú
greiningardeild, sem Alþingi hefur nú ákveðið
að verði við embættið. Röksemdir sérfræðing-
anna fyrir þessari ráðstöfun eru m.a. þær, að
slík deild, sem samræmi allar hryðjuverkavarn-
ir (en margar stofnanir sjá um þær í dag), sé
nauðsynleg til að Ísland geti tekið þátt í því evr-
ópska samstarfi, sem komið hefur verið á. Þeir
benda ennfremur á að „slík miðlæg stofnun er
fyrir hendi í öllum aðildarríkjum Evrópusam-
bandsins, annaðhvort sem deild undir yfirstjórn
og innan stofnunar áþekkrar og embætti rík-
islögreglustjóra, eða sem sérstök og sjálfstæð
stofnun, sem þá er oftast undir beinni stjórn
viðeigandi ráðuneytis.“
Í skýrslunni segir líka: „Enn fremur eru eng-
ar reglur nú til um beitingu sérstakra rann-
sóknarúrræða, einkum forvirkra, sem örygg-
isþjónustur beita venjulega áður en til
opinberrar rannsóknar lögreglu eða réttar kem-
ur, og eru því forvirkar aðgerðir óheimilar að
lögum.“ Sérfræðingarnir segja ennfremur: „Í
því skyni er mælst til þess að sameiginlega ...
verði samin drög að löggjöf er skilgreini forvirk
verkefni og störf slíkrar miðlægrar deildar,
heimildir hennar og takmörk, og hvernig eft-
irliti verði háttað með henni, bæði í daglegum
störfum hennar og af hálfu Alþingis.“
Þeir tiltaka síðan dæmi um það hvernig slíkt
eftirlit fari fram. Í Þýzkalandi er innanríkisráð-
herra t.d. falið að ákveða að aðgerðum sé beitt á
borð við þær að nota leynierindreka, heimila að
skjöl eða númeraplötur séu falin, afla upplýs-
inga leynilega o.s.frv. Ráðherranum ber að
skýra sérstakri nefnd frá notkun slíkra aðgerða
mánaðarlega. Í nágrannalöndum okkar, Írlandi,
Danmörku og Svíþjóð, ákveður nefnd hátt
settra dómara beitingu slíkra aðferða á lok-
uðum fundi með lögmanni, sem ver stöðu hins
grunaða eða þess sem aðgerðin beinist að, og
eru allir þagnarskyldir. Þá er í flestum aðild-
arríkjum ESB sérstakri þingnefnd, þar sem
fulltrúar stjórnmálaflokkanna eru þagnarskyld-
ir, falið að hafa eftirlit með öryggisþjónustunni
og starfsaðferðum hennar.
Dómsmálaráðherra skipaði starfshóp til að
vinna úr tillögum í matsskýrslunni og að ákvæð-
um nýju lögreglulaganna, sem fjalla um grein-
ingu og áhættumat.
Með öðrum orðum er nú komin út skýrsla og
búið að skipa starfshóp til að fjalla um nákvæm-
lega það, sem þingmenn stjórnarandstöðunnar
báðu um í umræðunum um lögreglulagafrum-
varpið, þ.e. eftirlit og aðhald með sérstökum
rannsóknaraðferðum lögreglunnar. Það virðist
þó ekki hafa dugað til.
Í pistli á vef sínum daginn eftir að skýrslan
birtist, talar Össur Skarphéðinsson enn um
„leyniþjónustu“ og er engan veginn viss um að
ráðast eigi í aðgerðir af þessu tagi. Hann spáir
„margs konar torfærum“ á leið málsins sem
verður varla skilið öðruvísi en þannig, að hann
hyggist halda áfram að tala á móti því.
Annað dæmi um málflutning samfylkingar-
manna í þessu máli er grein flokksbróður Öss-
urar, Eiríks Bergmann Einarssonar stjórnmála-
fræðings, sem birtist í Blaðinu 3. júlí. Hún
byrjar svona: „Nú veit ég ekki hvort dóms-
málaráðherra telur brýnna að hlera farsímann
hjá Steingrími J. Sigfússyni eða ritstjórnar-
skrifstofur Múrsins.is. Nema að meining sé að
fylgjast í laumi með ferðum baráttukonunnar
Amal Tamini eða jafnvel að ráða tvítuga tölvu-
nerði til að vakta tölvupóstssendingar Sveins
Rúnars Haukssonar og annarra stjórnarmanna
í félaginu Ísland – Palestína. Kannski að fyrsta
verkefni leyniþjónustu Björns Bjarnasonar
verði að þefa ofan í pípu Stefáns Pálssonar og
félaga á spurningakeppni Herstöðvarandstæð-
inga í Friðarhúsinu. Ég veit það ekki, enda átta
ég mig ekki alveg á hvað þessi þjóðarörygg-
isdeild, sem dómsmálaráðherra boðar nú sam-
kvæmt skýrslu tveggja evrópskra sérfræðinga,
á eiginlega að gera.“
Eiríkur vissi það kannski ef hann hefði lesið
skýrslu sérfræðinganna og greinargerðina með
nýju lögreglulögunum. En getur verið að sumir
íslenzkir vinstrimenn séu svona æstir yfir tali
um þjóðaröryggi af því að þeir séu haldnir ein-
hverri rómantískri duld um að fylgzt verði með
þeim sem hættulegum stjórnarandstæðingum?
Greiningardeild lögreglunnar mun áreiðanlega
hafa brýnni verkefnum að sinna.
Hver er skýringin á því, að svona margir
vinstrisinnaðir stjórnmálamenn eru svona and-
snúnir því að Ísland komi sér upp svipuðu kerfi
til að tryggja öryggi lands og þjóðar og öll önn-
ur vestræn ríki hafa gert, mörg hver undir for-
ystu skoðanasystkina þeirra í evrópskum jafn-
aðarmannaflokkum? Hvernig stendur á því að
gamlir „herstöðvaandstæðingar“, sem á árum
áður vildu standa dyggan vörð um varnarleysi
Íslands, eru nú orðnir „herandstæðingar“ og
„leyniþjónustuandstæðingar“, jafnvel þótt
hvorki standi til að stofna leyniþjónustu né her?
„Umræðurnar um
eflingu sérsveit-
arinnar eru eitt
dæmi um það,
hvernig mörgum
stjórnmálamönnum
á vinstri kantinum
finnst alveg sjálf-
sagt að Ísland sé
jafnvarnarlaust
gegn utanaðkom-
andi hættum og þeir
hafa alltaf viljað
hafa það. Annað
dæmi og nýlegra er
umræðurnar um
störf greining-
ardeildar eða þjóð-
aröryggisdeildar
ríkislögreglustjóra.“
Laugardagur 22. júlí
Morgunblaðið/Júlíus
Sérsveit Ríkislögreglustjórans á æfingu.