Morgunblaðið - 23.07.2006, Side 23

Morgunblaðið - 23.07.2006, Side 23
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2006 23 L engi hafa hérlendir verið vel vit- andi um hina mikla sögu Vínar á umliðnum öldum og hinir fróðari að borgin var aðsetur Habsborg- aranna frá 1278 og til loka fyrri heimsstyrjaldarinnar. Einnig að hinn goðumkenndi Franz Jósef II., síðastur keisari Austurríkis, og konungur Ungverjalands frá 1867, var þar yfirhöfuð frá 1848–1916. Hátignin jafnframt stofnandi þrí- veldisbandalagsins með Þýskalandi og Ítalíu 1882, var andstæður lýðræðisöflum og þjóðern- issinuðum hreyfingum, hafði illan bifur á stjórn- málaflokkum en velunnari hámenningar. Um daga keisarans var Vín meðal annars há- borg leik- og tónlistar, ræktaði arfinn frá meist- urum eins og Haydn, Mosart, Beethoven og Schubert. Jafnframt borg Mahlers, Schönbergs og Straussfeðganna, óviðjafnanlegra og íburð- armikilla bygginga og lystigarða. Að öllu sam- anlögðu ein merkasta og frjósamasta menning- arborg Evrópu, miðstöð mikilla afreka í vísindum og gegndi fram til loka fyrri heims- styrjaldarinnar leiðandi hlutverki í þeim efnum. Á hinn veginn mun borðleggjandi að margur geri sér minni grein fyrir þýðingu Vínarborgar um döngun nýhugmynda í myndlist og listiðnaði í Evrópu á umliðinni öld, margt lengi vel rang- fært og einangrað í þeirri sagnfræði. Uppskipti álfunnar eftir fyrri heims-styrjöldina áttu sinn þátt í þróuninniog ollu miklum hvörfum, borgin umleið minna í sviðsljósinu en Lundúnir, París og Berlín. Hinir glæstu stórveldistímar Austurríkis og Ungverjalands að baki og vísindi og listir ekki með sama bakland og fyrrum. Nú var hennar helst minnst sem borgar íburðar gleði og laufléttrar tónlistar, vínarvalsa og glæstrar fortíðar á tónlistarsviðinu, þó var mikil gerjun á fleiri sviðum og mannlífsflóran lifandi og fjölþætt eins og hin fræga bók Stefans Zweig; „Veröld sem var“ er til vitnis um. Zweig upplifði aldamótahvörfin og fagra tímabilið í Evrópu „Belle Epoque“ þegar listir og lista- menn, vísindi og vísindamenn voru mál mál- anna. Þar á eftir umbyltinguna eftir fyrri heimsstyrjöldina er stjórnmálamenn tóku völd- in í sínar hendur, kreppuna og uppgang þjóð- ernisinna, loks upphaf seinni heimsstyrjaldar- innar. „Andstætt vilja mínum hef ég orðið vitni að ægilegasta ósigri mannlegrar skynsemi og trylltustu sigurför villimennskunnar, sem sagan getur. Aldrei hefur nokkur kynslóð á jafnháu andlegu þroskastigi – ég segi þetta ekki af stolti, heldur blygðun – beðið slíkt siðferðilegt skipbrot og okkar. Á þeim stutta tíma frá því mér tók að spretta grön og þar til ég fór að grána fyrir hærum, á þessari hálfu öld, hafa gerst róttækari breytingar og byltingar en ann- ars á tíu mannsöldrum; og öllum finnst okkur að minna hefði mátt gagn gera. Svo ólík er nútíðin mínum fyrri dögum, slík andstæða eru mín góðu og vondu ár, að margsinnis finnst mér ég ekki hafa lifað eitt æviskeið heldur mörg.“ Þessi umskipti urðu einnig til þess að norð- austur í álfunni komu fram stjórnmálaöfl sem hötuðust við fortíðina, rætur hennar skyldu rifnar upp, mannauði aldanna ýtt út úr mynd- inni. Sáu sér hag í því að siga ólæsum fáfróðum múg á andleg afrek, djásn og gersemar fyrri alda, sem var meira lagi dapurlegt í ljósi þess að höfundar þeirra voru yfirleitt helstir boðberar nýhugmynda. Og listamenn tímanna greindu síður óvininn í fyrri menningargildum né nið- urrifi þeirra ei heldur frelsi og jafnrétti í því að listir og vísindi skyldu handstýrð af pólitískum öflum. Að því kom að hinn mikli rithöfundur missti trúna á framtíð mannkynsins og lagði höld á sig 1942, þá landflótta í Brasilíu, syrgður af öllum heiminum. En seint mun hann hafa ímyndað sér að nær hver áratugur til aldarloka bæri í sér tæknileg umskipti heilla alda og ómerkti um leið hinn fyrri. Eða að við lok henn- ar yrði mesta vá jarðarinnar ekki nasistar held- ur taumlaus sérhyggja, græðgi og hernaður stjórnmálaafla gegn náttúrunni. Til þess tekið hve listir voru í miklumblóma á tímum Franz Jósefs keisaraog listamenn mikið í sviðsljósinu, enþetta var einfaldlega eins konar línu- leg þróun frá endurfæðingunni er listhugtakið var formað og lagt að jöfnu við æðri vísindi. En með auknum styrk misheiðarlegra stjórnmála- afla og öllum þeim óheilbrigðu afleiðingum sem fylgdu, beindist kastljósið frá mjúkum gildum og listamönnum að beinhörðum hagsmuna- tengdum lífsviðhorfum og kenningum, tak- markaði um leið vægi skapandi atriða, tækni og hagstjórn skyldu ráðandi afl. Listum þrengt í bakgrunninn sem sérviskulegum óarðbærum tiltektum einstaklinga, var þó notuð til skrauts á tyllidögum og listamönnum klappað á axlirn- ar. Það var fyrst fyrir nokkrum áratugum,þegar hátækniundrin voru í sjónmáli,að menn áttuðu sig aftur á grunnvægimjúkra gilda og spáðu þeim miklum uppgangi sem víðast hefur gengið eftir. Vísinda- menn töldu einfaldlega að hin hörðu gildi gætu ekki gengið án fulltingis og eldsneytis skapandi atriða. Voru þar ósjálfrátt komnir á upphafsreit siðmenningarinnar, kenninga Platóns um gildi og þýðingu eðlislægs sköpunarmáttar á framþróunina … Gustav Klimt, elsti sonur leturgrafarans og gullsmiðsins Ernst Klimt, í Baumgarten í ná- grenni Vínarborgar, kom í heiminn 14. júlí 1862 og ól þar allan aldur sinn. Talinn fremstur fulltrúi Vínar-æskustílsins svonefnda, á frum- málinu „Wiener-Jugendstil“, sem þróaðist um og eftir aldamótin 1900, myndheimur hans þýð- ingarmikill fyrirboði draumórakennda raunsæ- isins. Nam í Listiðnaðarskóla Vínarborgar 1876–82 og vann næstu árin í anda erfðavenj- unnar jafnt í málverki sem skreyti, meðal ann- ars með hinum aldna og fjölhæfa sögu- og port- rettmálara Hans Makart. Ásamt Ernst yngri bróður sínum stofnaði hann fyrirtæki um vegg- skreytingar, og fengu þeir nokkur umfangsmik- il verkefni,meðal annars í Burgtheater (1886– 1888) og Listasögusafninu 1891. Eftir dauða bróðurins 1892 fjarlægðist hann æ meir hefð- bundin akademísk vinnubrögð og var í forystu- sveit yngri kynslóðar framsækinna sjónlistar- manna. Yfirgaf samtök myndlistarmanna í borginni og átti sem fyrr segir hugmyndina að stofnun svonefndra aðskilnaðarsinna 1897; „Wiener Secession“. Viðamiklar veggskreytingar sem hannútfærði á næstu árum og stungunokkuð í stúf við hefðina hlutuóvægna gagnrýni lærðra sem leikra jafnvel svo að verkkaupendur veigruðu sér við að greiða þær, þar á meðal ríkið. Árið 1905 vendir hann kvæði sínu í kross, segir sig ásamt félögum sínum úr samtökum aðskilnaðarsinna hvar hann alla tíð hafði verið í fyrirsvari. Árið eftir er hann með í stofnun Austurríska mynd- listarsambandsins og forseti þess frá 1912, en næstu árin á faraldsfæti í Evrópu og tekur þátt í mörgum sýningum meðal annars Tvíæringnum í Feneyjum 1910. Myndverk Klimts voru upphaflega í anda þess sem ofarlega var á baugi í lok aldarinnar, tímabilið skilgreint með heitinu “Fin de Siècle“, ásamt samruna áhrifa frá Makart, Puvis de Cavannes, Jan Toorop og Fernand Knopf. Einnig Impressjónisma, táknsæi og margvís- legra myndbirtinga úr fortíð svo sem mósaik í Ravenna, sem var honum opinberun, egypsks skreyti og annarri táknskrift fornaldar. Mikið af þessu virðist renna saman í málverk- inu af Adelu Bloch- Bauer og skyldi til viðbótar ekki mega rekja eitthvað til uppeldisins í föð- urgarði, leturgrafarans og gullsmiðsins í Baumgarten? Þrátt fyrir að hafa áhrifaríka aðila á mótisér, einkum er fram í sótti varð hinnóstýriláti og brokkgengi Gustav Klimteftirsóttasti portrettmálari hinnar list- glöðu yfirstéttar Vínarborgar. En þó um væri að ræða gríðarlegan áhrifavald og að yngri kyn- slóðir málara líkt og Egon Schiele og Oskar Ko- koschka sóttu stíft í smiðju til hans, var honum í þrígang hafnað í prófessorstöðu, hins vegar gerður að heiðursprófessor við konunglegu aka- demíuna í München 1906 og listakademíu Vín- arborgar 1917. Klimt og Schiele létust báðir af völdum spönsku veikinnar 1918, varðandi Klimt kom einnig heilablóðfall við sögu, en Kokoschka lifði til hárrar elli, lést 1980. Þetta voru ásarnir þrír í austurrískri mynd- list, athyglisvert að Kokoschka náði að hinum liðnum og í nýjum og breyttum heimi trauðla sömu hæðum í list sinni og fyrrum. Gefur auga leið um þýðingu þess að vera á réttum stað á réttum tíma, andrúmið samkeppnin og víxl- verkunin fyrir öllu. Framanskráð tíundað vegna þess að menn standa enn einu sinni á þröskuldi mikilla hvarfa í heimslistinni og eins og fyrri daginn koma þau ófarvarandis beint upp í hendur listamanna. Á ég ekki við heimsvæðinguna í viðskiptaheim- inum heldur hina mikla uppstokkun í listheim- inum undanfarið ásamt uppgangi á fjarlægum slóðum með milljarða íbúa. Þýðir að nýir heimar og ferskir markaðir eru að opnast framsæknum viðhorfum, sem síður ber að einangra. Safaríkar einstaklingsbundnar lifanir verða nefnilega ekki frekar en fyrri daginn beislaðar né þeim handstýrt, en staðlaðar nýlistir dagsins bera sem fyrri daginn í sér dauða og burtkústun. (Framhald) Vín og Gustav Klimt Gustav Klimt í blóma lífsins. SJÓNSPEGILL Bragi Ásgeirsson Fasteignafélagið Kirkjuhvoll Upplýsingar gefur Karl í síma 892 0160 karl@kirkjuhvoll.com VANTAR ÞIG ATVINNUHÚSNÆÐI? Til leigu og afhendingar nú þegar 2.000 fm nýtt, glæsilegt skrifstofuhúsnæði á einum besta stað við Borgartún. Fallegt útsýni til sjávar. 1.400 fm skrifstofubygging á þremur hæðum á horni Fellsmúla og Grensásvegar. Sterkt auglýsingalegt gildi. Lyfta. 33 bílastæði. 4.000 fm verslunar-, þjónustu-, iðnaðar- eða lagerhúsnæði í Garðabæ. Þar af skrifstofu- og starfsmannaaðstaða um 800 fm. Leigist í heilu lagi eða hlutum. Stór malbikuð athafnalóð.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.