Morgunblaðið - 02.09.2006, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2006 33
Félagsmálaráðuneytið hefurundanfarin misseri tekið virk-an þátt í undirbúningi aðsamþykkt alþjóðlegs sáttmála
á vettvangi Sameinuðu þjóðanna til
verndar réttindum fatlaðra einstaklinga
um allan heim. Því var afar ánægjulegt
að verða vitni að því þegar tveir Íslend-
ingar á vegum félagsmálaráðuneytisins
og fulltrúar utanríkisþjónustunnar
lögðu ásamt fulltrúum fjölda annarra
þjóða hönd á plóg þegar lokaskrefin
voru stigin á ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna síðastliðinn föstudag.
Sáttmála Sameinuðu þjóðanna er
ætlað að vernda og efla réttindi fatl-
aðra og virðingu fyrir fötluðum. Hann
ber yfirskriftina „Convention on the
Protection and Promotion of the Rights
and Dignity of Persons
with Disabilities“ og var
samþykktur af yfir 100
þátttökulöndum. Ráð-
stefnan var haldin í höf-
uðstöðvum Sameinuðu
þjóðanna í New York en
vinna við gerð sáttmálans
hófst í desember 2001.
Þátttaka hagsmuna-
samtaka fatlaðra um allan
heim hefur verið mjög
virk frá upphafi starfsins.
Þessi alþjóðlegi samn-
ingur mun auka rétt og
frelsi barna og fullorðinna
sem búa við fötlun um heim allan á
sambærilegan hátt og mannréttinda-
og barnasáttmálar Sameinuðu þjóðanna
hafa gert. Það er von þátttökuríkjanna
að samningurinn muni leiða til veru-
legra breytinga á umönnun og aðbún-
aði fatlaðra í heiminum en áætlað er að
um 650 milljónir manna teljist í dag til
fatlaðra samkvæmt skilgreiningu sátt-
málans. Í meirihluta aðildarríkjanna
hefur ekki verið sett sérstök löggjöf
um málefni fatlaðra og ljóst er að sátt-
málinn mun stuðla að breyttum við-
horfum til málefna fatlaðra. Sáttmálinn
verður lagður fyrir allsherjarþing Sam-
einuðu þjóðanna nú í haust og í kjölfar-
ið geta aðildarríki staðfest hann með
undirritun sinni.
Sáttmálinn er ítarlegur og kveður á
um margs konar grundvallarréttindi í
þágu fatlaðra. Þegar lokaeintak liggur
fyrir verður það birt í heild á heima-
síðu félagsmálaráðuneytisins, www.fe-
lagsmalaraduneyti.is. Að mínu mati er
sérstaklega mikilvægt að í sáttmál-
anum er kveðið á um sérstakt eftirlits-
kerfi til að tryggja að ríkin fari eftir
ákvæðum sáttmálans. Skipuð verður
sérstök eftirlitsnefnd og er ríkjum gert
að rita nefndinni skýrslu um stöðu
mála í viðkomandi landi. Nefndin mun
eiga viðræður við fulltrúa ríkisins og
fara í vettvangsheimsóknir til einstakra
landa ef þurfa þykir.
Nefndinni er ætlað að
vinna skriflega grein-
argerð um ástand mála í
ríkjunum, auk þess að
halda ráðstefnur þeirra
ríkja er hafa tekið á sig
þessar skyldur. Enn frem-
ur er lögð áhersla á að ein-
stök ríki geti fengið aðstoð
við að hrinda efni sáttmál-
ans í framkvæmd og veita
fötluðum þau réttindi sem
tryggð eru samkvæmt efni
hans.
Ég þakka þeim sem
voru á vegum félagsmálaráðuneytisins
og fyrir tilstyrk þess á fundi Samein-
uðu þjóðanna fyrir þeirra framlag. Hið
sama á við um fulltrúa íslensku utan-
ríkisþjónustunnar. Á þessum fundi
urðu merk tímamót. Málefni fatlaðra er
málaflokkur sem er í sífelldri þróun og
fyrir liggur að margt hefur verið afar
vel unnið á því sviði hér á Íslandi und-
anfarna áratugi. En sú staðreynd
breytir því ekki að við verðum að vera
vel vakandi. Við verðum að nýta okkur
þá reynslu sem við öðlumst og þekk-
ingu sem hefur byggst upp til að búa
enn betur að fötluðum í okkar sam-
félagi en við höfum gert fram að þessu.
Félagsmálaráðuneytið er nú að leggja
lokahönd á stefnumótun í málefnum
fatlaðra til næstu ára og ég stefni að
því að kynna hagsmunaaðilum og al-
menningi heildardrög á næstu vikum.
Ég hvet til almennrar umræðu um
málaflokkinn og stöðu hans í nútíð og
framtíð sem nýst getur í áframhaldandi
uppbyggingarstarfi hér á landi næstu
ár.
Sáttmáli til verndar
réttindum fatlaðra
um allan heim
Eftir Magnús Stefánsson »Málefni fatlaðra ermálaflokkur sem er í
sífelldri þróun og fyrir
liggur að margt hefur ver-
ið afar vel unnið á því sviði
hér á Íslandi undanfarna
áratugi. En sú staðreynd
breytir því ekki að við
verðum að vera vel
vakandi.
Magnús Stefánsson
Höfundur er félagsmálaráðherra.
ngunum undir stíflunni er
ing frá síðasta jökulskeiði
k fyrir meira en 10.000 ár-
t viðtekinni skilgreiningu
rk hafi hún hnikast eftir ís-
kki meginmál varðandi
flu sjálfa þar sem hönnun
á upphafi miðast við að
að verða á sprungum í
undirstöðu hennar og við atburði sem
óveruleg líkindi eru á. Með öðrum orðum
er gert ráð fyrir því við hönnunina að
sprungurnar séu virkar.
Nú er það svo að hvert stíflustæði hefur
sína sérstöðu. Vegna hinnar sérstöku
jarðfræði Íslands eru okkur ekki kunnugt
um algerlega sambærileg dæmi annars
staðar frá. Hins vegar er algengt að stíflur
séu reistar á virkum svæðum víða um
heim. Þá má benda á að á yfir hundrað
stöðum í heiminum er aukin jarð-
skjálftavirkni vegna áhrifa frá uppistöðu-
lónum án þess að það hafi áhrif á rekstur
viðkomandi virkjunar.
Leki er við allar stíflur, mismikill eftir
aðstæðum. Hafa ber í huga í þessu sam-
bandi að margt má gera og hefur verið
gert við Hálslón til að minnka leka og
draga úr leka um sprungur.
2a) Hversu djúpt ná sprungur niður í
berggrunninn undir Kára-
hnjúkastíflu samkvæmt rann-
sóknum þeim sem Landsvirkjun
hefur látið gera?
Rannsóknarboranir ná 100 til 200 metra
niður í berggrunninn. Rannsóknarmiðstöð
Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði
hefur unnið að gerð tölvulíkana af
sprungukerfinu undir stíflunum við Kára-
hnjúka. Í þeirri líkangerð hefur einkum
verið miðað við að sprungur séu 2,5 til 3,5
km að dýpt en áhrif dýpri sprungna hafa
einnig verið könnuð.
2b) Hversu mikil getur gliðnun
sprungna eins og þeirrar sem sýnd
er á myndinni [ Mbl. 29. ágúst] orðið
vegna vatnsborðshækkunarinnar?
Kannað hefur verið hversu mikil hnikun
verður á einstökum sprungum vegna
áhrifa vatnsborðshækkunar lónsins. Það
var gert með áðurnefndum tölvulíkönum
og tekið tillit til upplýsinga sem kannanir
á jarðfræði svæðisins höfðu leitt í ljós.
Gliðnun sprungu eins og þeirrar sem
sýnd er á teikningunni í Morgunblaðinu
29. ágúst er innan við 10 cm. Þá er miðað
við 2,5 til 3,5 km djúpa sprungu, fullan
vatnsþrýsting í sprungunni og þétt berg
umhverfis. Efniseiginleikar bergsins mið-
ast við rannsóknir íslenskra og erlendra
jarðvísindamanna á íslenskri jarðskorpu.
Rétt er taka fram að áðurnefnd teikn-
ing prófessors Magnúsar Tuma Guð-
mundssonar jarðeðlisfræðings gefur ekki
rétta mynd af þeim sprungukerfum sem
niðurstöður jarðfræðirannsókna á svæð-
inu hafa leitt í ljós. Prófaðar hafa verið
fjölmargar útfærslur á sprungukerfinu
með það að markmiði að finna stærð
þeirrar mismunahreyfingu sem mann-
virkin á svæðinu gætu orðið fyrir. Nið-
urstöður leiða í ljós að reikningsleg hreyf-
ing á sprungum er siggengishreyfing en
gliðnun sprungna undir stíflunum er
óveruleg eða engin. Mælt var með að
hönnuðir gerðu ráð fyrir allt að 10 cm mis-
munahreyfingu yfir sprungur.
2c) Hver er munurinn á mestu gliðnun
sem einhverjar líkur eru á að verði
vegna aukins vökvaþrýstings og
þeirri gliðnun sem stíflan þolir?
Stíflurnar við Kárahnjúka eru hann-
aðar með tilliti til þess að hreyfing kunni
að verða á sprungum undir þeim. Hönnun
miðast við allt að 10 cm sprunguhreyfingu
án skemmda á mannvirkjum. Hins vegar
þola stíflurnar margfalt meiri hreyfingu
án þess að öryggi þeirra sé hætt.
Til viðbótar þessum svörum vill Lands-
virkjun ítreka það sem fram kom á blaða-
mannafundinum að undir Kára-
hnjúkastíflu er mjög umfangsmikið
„þéttitjald“ niður á 100 metra dýpi í berg-
grunninum sem gert er með því að dæla
sementsblöndu niður í borholur undir
miklum þrýstingi (sjá meðfylgjandi snið-
mynd). Þéttitjaldið er einn mikilvægasti
þátturinn í lekavörnum stíflunnar. Auk
þess hefur ídælingin þjappað berginu
saman á þessum stað, sem dregur umtals-
vert úr líkum á því að þar opnist sprungur.
Þungi stíflunnar sjálfrar hefur hliðstæð
áhrif því til viðbótar. Á teikningunni eru
líka sýnd sérstök eftirlits- og bergþétting-
argöng undir stíflunni sem gera frekari
aðgerðir mögulegar síðar.
núsar
lu
a greinanlega
ng á sprungunum
unni er siggeng-
g frá síðasta jökul-
ld) sem lauk fyrir
10.000 árum.
mt viðtekinni
ngu telst sprunga
hún hnikast

Höfundur er verkfræðingur
hjá Landsvirkjun.
630,5
650
500
400
600
550
450
Steypukápa
Steyptur
táveggur
Bergþétting
Bergþéttingar-
og eftirlitsgöng
m y.s.
1
0
0
m
Kárahnjúkastífla - Langsnið
við að slátra fiskinum og
verðmæti, í stað þess að láta
lfdauðan í kvíunum.
ð veiða ofan af,“ sagði Ing-
n, fiskifræðingur hjá Sæ-
rði, í samtali við Morgun-
ær. „Fiskurinn lónar í
ef við náum að veiða ofan
n sekkur ættum við að get-
tjónið dálítið og fá ein-
ni út úr því.“ Ingólfur segir
á hversu miklu af fiski þarf
annski 100 þúsund stykki
m alveg klárlega að slátra,
nnað eins, en maður vonast
ekki upp fyrir það. Maður
af þessu hefur orðið fyrir
nskaða. Sá fiskur sekkur
í n.k. trekt í botni kvíanna,
gt að hífa upp og losa. Von-
ægjast um eftir helgina hjá
jáum við til hvernig þróast,
en það væri betur að ekki kæmi annar við-
líka straumur hér inn í fjörðinn.“
Slátrað dag og nótt
„Við erum bara að vinna áfram úr
þessu vandamáli sem upp er komið og það
er núna slátrað stanslaust allan sólar-
hringinn,“ segir Jóhannes Pálsson, fram-
kvæmdastjóri landvinnslu hjá Síldar-
vinnslunni í Neskaupstað. Brunnbátur
hefur verið leigður frá Djúpavogi og segir
Jóhannes að með honum og brunnbáti
Sæsilfurs muni þessir tveir bátar hafa
undan afköstum í fiskiðjuverinu allan sól-
arhringinn. Ennþá er óljóst hversu miklu
þarf að slátra. „Við höldum áfram þar til
við sjáum fyrir endann á vandanum en um
miðjan dag í gær var búið að slátra 25
þúsund löxum. Fjórtán starfsmenn frá
Samherja á Akureyri og Dalvík eru á leið-
inni austur til að hjálpa okkur að manna
vaktirnar. Laxinn er unninn eins og áður,
þ.e. pakkað til fullvinnslu í Færeyjum og
Evrópu en auðvitað er þetta miklu meira
magn í einu en áætlað var og laxinn er
minni en ella,“ sagði Jóhannes.
Jón Kjartan Jónsson, framkvæmda-
stjóri laxeldis hjá Samherja, segir mar-
glyttur hafa verið vandamál í Mjóafirði.
Talsvert drapst af eldislaxi hjá Sæsilfri
árið 2002 og var í kjölfarið komið upp loft-
bólugirðingum framan við kvíarnar, en
loftbólurnar fara inn í marglytturnar og
fleyta þeim upp á yfirborðið þar sem þær
valda ekki vandræðum.
Straumurinn feiknasterkur
„Það má líkja þessu við það þegar menn
sturta niður úr klósetti,“ segir Ingólfur.
„Allt í einu kom þessi feiknastraumur inn
og þrátt fyrir loftbólugirðingarnar var
straumurinn svo feiknasterkur að mar-
glytturnar hafa ekki náð upp á yfirborðið
áður en þær komust að kvíunum. Þegar
straumurinn skellur á pokana lyftast þeir
upp og þrengja að fiskinum, sem á þá erf-
iðara um vik að forðast fálmarana á mar-
glyttunum. Ef fiskurinn væri frjáls og
ekki í búri myndi hann sökkva sér niður
við þessar aðstæður. Menn vita ekkert
hvernig framhaldið verður eftir svona
áfall og þetta hjálpar mönnum ekki að
vilja halda áfram með eldið,“ segir Ing-
ólfur og vísar þar til þess að litlu mátti
muna að rekstri Sæsilfurs yrði hætt árið
2008, en frá því var horfið í kjölfar ákvörð-
unar ríkisstjórnarinnar að bæta rekstr-
arumhverfið. „Ég held þó að um mjög
sérstakt tilvik sé að ræða og á ekki von á
öðru eins næstu árin nema því aðeins að
eitthvað mikið sé að ske í sjónum,“ heldur
Ingólfur áfram. „Áætlanir hafa gert ráð
fyrir því að færa 3–4 þorskeldiskvíar úr
Norðfirði yfir í Mjóafjörð, setja þorsk-
seiði í eina kví í mars nk. og e.t.v. að veiða
einhvern þorsk í kví til áframeldis. Næsta
vor átti að setja út rúm þrjú hundruð þús-
und laxaseiði, en það er um það bil allt
sem til er í landinu af laxaseiðum.“
Ingólfur segir að loftbóluvarnirnar
verði teknar til endurskoðunar. Þær séu
ekki ýkja dýrar nema að eldsneytiskostn-
aður við að keyra loftpressur sé nú orðinn
svimandi hár. Þá sé hugsanlegt að skoða
eitthvað fleira og margt sé til í þeim efn-
um. E.t.v. safnarar fyrir innan girðing-
arnar sem taki marglytturnar þegar þær
berast upp á yfirboðið. „Menn þurfa að
setjast niður og hugsa þetta upp á nýtt.“
umnum
hamfarir
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Áfall Sigfús Vilhjálmsson bóndi og útgerðarmaður í Brekku
í Mjóafirði segir marglyttufárið áfall fyrir eldið í firðinum.
ústsdóttir Laxaslagur Jón H. Aðalsteinsson, Örn Ómarsson og Sig-
urður H. Jónsson gerðu sig klára í laxaslátrunina.
nni.