Morgunblaðið - 02.09.2006, Side 36

36 LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
EN
NE
M
M
/
SÍA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Fræ›sla og
sko›unarfer›ir
um álveri›
Hoppukastalar
fyrir krakkana
Myndlistars‡ningin
Hin blí›u hraun í
Straumsvík
Alcanhlaupi› flar
sem allir fá
ver›laun
Sunnudagskaffi
í Straumsvík
Í TVÍGANG hefur undirritaður
fullyrt hér á vettvangi Mbl. að verð-
tryggingarkerfið standist ekki stjórn-
arskrá. Þessum pistli er ætlað að
skýra þetta sjónarmið betur.
Í upphafi er rétt að
benda á hið augljósa að
eignarréttindi í fasteign
eru háð stöðu veðlána.
Eignarhluturinn í fast-
eignum er markaðs-
verðmæti þeirra að frá-
dreginni stöðu veðlána
á hverjum tíma.
Aðra augljósa stað-
reynd þarf að nefna, þá
að ekki er hægt að taka
önnur húnæðislán á Ís-
landi en verðtryggð.
Málið varðar allar fjöl-
skyldur í landinu án
þess að þær hafi val um annað.
Verðtryggingarkerfinu er ætlað að
vernda lánveitandann fyrir veikingu
gjaldmiðilsins (krónunnar) á vinnu-
svæði sínu (Íslandi) óháð stöðu hans á
gjaldeyrismörkuðum. Verðtrygging-
arkerfinu er ekki ætlað annað hlut-
verk en þetta sem er beint tengt styrk
gjaldmiðilsins því tilvist þess er ein-
göngu vegna hins veika gjaldmiðils og
hlutverk þess að lágmarka skaðann af
honum. Í reynd virkar kerfið þó á
annan hátt einnig, þann að færa eign-
ir milli lögaðila án þess að um það hafi
verið samið.
Löggjafinn mælir svo fyrir að verð-
tryggingin taki mið af vísitölu neyslu-
verðs. Það er hér sem keyrt er út af.
Vísitalan mælir verðlagsþróun en hún
mælir ekki endilega stöðu gjaldmiðils-
ins á vinnusvæði sínu. Dæmi: Ef vara
sem er inni í grunni neysluverðs-
vísitölu hækkar á heimsmarkaði
vegna atviks leiðir það til
hækkunar á verði þess-
arar vöru á Íslandi. Þessi
hækkun á verði vörunnar
þarf ekki að þýða að aðr-
ar vörur á íslenskum
markaði hækki einnig.
Vísitala neysluverðs
hækkar við þessar að-
stæður og þar með höf-
uðstóll allra veðlána. Ef
gjaldmiðillinn hefur ekki
veikst við atburðinn, þ.e.
ekki hefur orðið almenn
verðlagshækkun, þá leið-
ir hækkun höfuðstóls veð-
lánsins til eignarýrnunar, færslu á
verðmætum frá húseigandanum til
lánveitandans. Veðlán hækka en
hvorki fasteignir né aðrar vörur nema
sú eina sem fékk sjokkið á heims-
markaði.
Það er ekki verðbólga þegar ákveð-
in vara hækkar í verði vegna atviks á
heimsmarkaði, ekki fyrr en slík hækk-
un leiðir til veikingar gjaldmiðilsins
með þeim afleiðingum að vöruverð
hækkar almennt.
Af hverju ættu slíkar hækkanir á
einstökum vörum vegna heimsmark-
aðsaðstæðna að rýra eignir manna á
Verðtryggingar-
umhverfið og
eignarrétturinn
Örn Karlsson fjallar
um verðtryggingu
Örn Karlsson
Í LJÓSI umræðna og blaðaskrifa
undanfarið má vera ljóst að vímu-
efnaneysla er algeng á meðal þeirra
sem afplána refsingu í íslenskum
fangelsum og talsvert hátt hlutfall
fanga á við alvarlegan vímuefna-
vanda að stríða. Enda er það svo að
vímuefnaneysla og afbrot haldast
oft í hendur. Samkvæmt World
Health Organization
eru innbrot og þjófn-
aðir tíu sinnum algeng-
ari meðal vímuefna-
neytenda en meðal
annarra íbúa.
Ástæður afbrota eru
ekki alltaf þær sömu,
sum afbrot eru framin í
þeim tilgangi að fjár-
magna neyslu og önnur
eru framin af því að
viðkomandi er undir
áhrifum vímuefna og
stundum fer þetta
tvennt saman. Í úttekt
sem gerð var á gögnum lögreglu á
árunum frá 1999 til 2004 um rán á
Íslandi kemur fram að mikill meiri-
hluti þeirra sem gáfu upp ástand
sitt sagðist hafa verið undir áhrifum
vímuefna þegar ránið var framið. Í
um þriðjungi tilfella var ástæðan
sem gefin var fyrir ráni sú að ræn-
inginn var drukkinn eða undir áhrif-
um fíkniefna.
Á árunum 2003–2004 var fíkni-
efnaskuld oftar nefnd sem ástæða
ráns, en hún var nefnd í um 37 pró-
sentum tilvika á því tímabili. Í flest-
um tilfellum ætluðu ræningjarnir að
eyða ránsfengnum í
fíkniefni, annaðhvort
til að kaupa fíkniefni
eða borga fíkniefna-
skuldir.
Víða erlendis er
brugðist við þessum
vanda með því að
bjóða upp á meðferð-
arúrræði í fangelsum
og hefur það gefið
mjög góða raun. Fjöl-
margar rannsóknir
hafa sýnt að af-
brotamenn háðir
vímuefnum ná bestum
árangri við að ná tökum á fíkn sinni
og afbrotum ef þeir ljúka afplánun
sinni í langtímavímuefnameðferð.
Bestum árangri ná þeir sem að auki
taka þátt í eftirmeðferð sem hjálpar
þeim að aðlagast samfélaginu á nýj-
an leik. Þannig sýndi matsrannsókn
sem gerð var í R.J. Donovan-
fangelsinu í San Diego í Kaliforníu
að tæpu ári eftir lausn úr fangelsinu
höfðu aðeins 20% þeirra síafbrota-
manna sem höfðu hlotið meðferð í
fangelsis-meðferðarsamfélaginu
ásamt eftirmeðferð verið hand-
teknir á móti 76% af samanburð-
arhópi sem enga meðferð fékk. Þá
hafa langtímarannsóknir á borð við
TOPS-rannsóknina í Bandaríkj-
unum (Treatment Outcome Pro-
spective Study) leitt í ljós að ein-
staklingar sem er vísað í meðferð af
dómstólum eða fangelsisyfirvöldum
ná jafngóðum árangri og þeir sem
koma til meðferðar af sjálfsdáðum
eða af öðrum ástæðum. Það er rakið
til þess að skjólstæðingar úr dóms-
kerfinu dvelja að jafnaði lengur í
meðferð en aðrir, sem leiðir til betri
árangurs þeirra.
Aðgerðir til að stemma stigu við
neyslu vímuefna og þeim vanda sem
tengist henni eru mikilvægt sam-
félagslegt viðfangsefni. Fjölmargar
kostnaðargreiningar á vímuefna-
meðferðum almennt hafa leitt í ljós
að hagur samfélagsins af með-
ferðum er meiri en kostnaðurinn við
þær. Þannig sýndi kostnaðargrein-
ing byggð á NTORS-rannsókninni í
Englandi (National Treatment Out-
come Research Studies) að hver
eining sem eytt var í vímuefna-
meðferð skilaði þreföldum sparnaði
í félags- og heilbrigðiskostnaði.
CALDATA-rannsóknin (The Calif-
ornia Drug and Alcohol Treatment
Assessment) sem framkvæmd var í
Bandaríkjunum leiddi í ljós sjöfald-
an sparnað fyrir hverja eydda ein-
ingu þegar auk félags- og heilbrigð-
iskostnaðar var tekið tillit til
kostnaðar vegna afbrota og rétt-
arkerfis.
Það þarf að taka á meininu sem
veldur því að sömu einstaklingarnir
eru á stöðugu flakki inn og út úr
fangelsum. Niðurstöður þeirra
rannsókna sem hér hafa verið rakt-
ar sýna að stofnun meðferð-
ardeildar á Litla-Hrauni er löngu
tímabær. Það verður áhugavert að
fylgjast með hvaða afstöðu fjár-
laganefnd Alþingis tekur þegar hún
fjallar um málið á næstu vikum.
Vímuefnameðferð í
fangelsum, af hverju?
Björk Ólafsdóttir fjallar um
vímuefnameðferð í fangelsum » Aðgerðir til aðstemma stigu við
neyslu vímuefna og
þeim vanda sem tengist
henni eru mikilvægt
samfélagslegt
viðfangsefni.
Björk Ólafsdóttir
Höfundur er MA í matsfræðum.