Morgunblaðið - 30.09.2006, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
INNAN fárra daga verður sá
langþráði og gleðilegi atburður að
síðustu erlendu hermennirnir hverfa
á brott úr bandarísku herstöðinni á
Miðnesheiði. Þar með gefst sögulegt
tækifæri til að móta
nýja stefnu í utanríkis-
og öryggismálum Ís-
lands og sameina þjóð-
ina eftir harðvítugar
deilur sem dvöl erlends
hers í landinu hefur
valdið í meira en hálfa
öld.
Óþarfi er að orð-
lengja um hnoðið sem
staðið hefur frá því
Bandaríkjamenn á út-
mánuðum tilkynntu Ís-
lendingum einhliða og
á fremur ruddalegan
hátt að þeir væru farn-
ir. Brottför hersins hefur verið fyr-
irsjáanleg um langt árabil. Allt frá
því upp úr 1990 hefur áhugi Banda-
ríkjamanna á því að draga hér sam-
an seglin, ef ekki loka með öllu her-
stöðinni á Miðnesheiði, legið ljós
fyrir. Það eru hins vegar íslensk
stjórnvöld, með utanríkis- og for-
sætisráðherra síðustu fimmtán ára í
broddi fylkingar, sem hafa stungið
höfðinu í sandinn. Verst er að veru-
leikafirring og afneitun stjórnvalda
hefur jafngilt ótrúlegu skeyting-
arleysi um þá hagsmuni lands og
þjóðar sem gæta þarf að þegar her-
setunni lýkur. Þetta er nú að koma
okkur í koll. Á mannamáli sagt hafa
íslensk stjórnvöld ósköp einfaldlega
ekki unnið heimavinnuna sína. Við-
leitni núverandi og fyrrverandi rík-
isstjórna Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks og á undan þeim
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks til
að halda hér öllu óbreyttu eða sem
minnst breyttu frá því sem var á
dögum kalda stríðsins hefur leitt
okkur í ógöngur. Smátt og smátt
hefur samningsstaða Íslands hrunið
og Bandaríkjamenn gefist upp hnoð-
inu sem eðlilegt er.
Tillögur um málið hafa dagað
uppi á þingi
Síðustu ár hefur undirritaður af
og til flutt á Alþingi tvenns lags til-
lögur sem þessu máli tengjast. Er
þar annars vegar um að ræða tillögu
til þingsályktunar um yfirtöku Ís-
lendinga á rekstri Keflavík-
urflugvallar og hins vegar tillögu um
rannsókn á mengun af völdum her-
setunnar. Ég hef sem sagt lagt það
til undanfarin ár að við
Íslendingar óskuðum
eftir viðræðum við
Bandaríkjamenn um
hvernig við und-
irbyggjum, tækjum yf-
ir og önnuðumst eftir
það rekstur millilanda-
flugvallarins í Keflavík
og þó fyrr hefði verið.
Lengi hefur blasað við
að til þessa kæmi. Því
er með endemum að
menn skuli vakna upp
við vondan draum og
fyrst nú horfast í augu
við að Bandaríkjamenn
hafa átt allan tækjakost og búnað
sem þarf til að reka völlinn. Við er-
um því allt í einu upp á þeirra náð og
miskunn komin með að halda mik-
ilvægasta samgöngumannvirki þjóð-
arinnar opnu.
Hins vegar hef ég af og til und-
anfarin ár flutt tillögu til þingsálykt-
unar um rannsókn á umhverfisáhrif-
um af völdum erlendrar hersetu.
Tillagan, sem var síðast flutt á 133.
löggjafarþingi veturinn 2003–2004,
er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela umhverf-
isráðherra að láta fara fram rann-
sókn á umhverfisáhrifum af völdum
erlendrar hersetu og hernaðar-
umsvifa á Íslandi og hættum sem
eru núverandi hernaðarumsvifum
samfara. Einnig verði gerð úttekt á
lagalegum álitaefnum þessu tengd-
um.
Rannsókn beinist sérstaklega að
eftirfarandi þáttum:
1. grunnvatnsmengun,
2. jarðvegsmengun,
3. frágangi spilliefna og sorp-
hauga,
4. umhverfishættu sem stafar af
núverandi hernaðarumsvifum,
5. réttarfarslegum hliðum málsins
varðandi skaðabótaskyldu erlendra
og/eða íslenskra stjórnvalda gagn-
vart landeigendum í þeim tilfellum
sem mengun hefur orðið og skyldu
þeirra til að hreinsa menguð svæði.
Jafnframt verði reynt að áætla
kostnað við hreinsun þeirra svæða
sem mengast hafa.“
Nú er sofandahátturinn að koma
okkur í koll. Auðvitað hefðum við
staðið margfalt betur að vígi í samn-
ingaviðræðunum við Bandaríkja-
menn ef við hefðum haft í höndum
fullnægjandi rannsóknir á mengun
af völdum hersetunnar, áætlanir um
hvernig best yrði staðið að verki við
hreinsun og hver kostnaðurinn yrði.
Þess í stað hrekjast nú stjórnvöld til
vandræða samninga úr því horni
sem þau hafa sjálf komið sér í.
Undirritaður hefur opinberlega
og lengi varað sterklega við því að
við Íslendingar kaupum köttinn í
sekknum hvað umhverfisáhrifin af
völdum erlendrar hersetu varðar.
Ærin ástæða er til að ætla að í her-
stöðvum hér, og það ekki bara á
Miðnesheiði heldur víðar á landinu,
sé um alvarlega mengun að ræða. Sú
er og reynslan erlendis frá við sam-
bærilegar aðstæður. Má sem dæmi
nefna ratsjárstöðina sem Banda-
ríkjamenn reistu á Resolution-eyju
syðst á Baffinslandi norður af Kan-
ada. Þar kom í ljós mikil og hættuleg
mengun löngu eftir að stöðin var yf-
irgefin og hefur kostað kanadísk al-
ríkisstjórnvöld óhemju fé að flytja
þúsundir tonna af menguðum jarð-
efnum suður til Québec til förgunar.
Hitt er svo annað mál að auðvitað
er mesta hreinsunin sú að losna við
herinn og mikið á sig leggjandi ef út
í það er farið til að gera endanlega
upp og loka þeim kafla Íslandssög-
unnar.
Brottför hersins og
heimavinna stjórnvalda
Steingrímur J. Sigfússon fjallar
um brottför bandaríska hersins »Ærin ástæða er til aðætla að í herstöðvum
hér, og það ekki bara á
Miðnesheiði heldur víð-
ar á landinu, sé um al-
varlega mengun að
ræða.
Steingrímur J.
Sigfússon
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs og situr
í utanríkismálanefnd.
KONUR tökum þátt í stjórn-
málum og látum í okkur heyra, því
mikilvægt er að kon-
ur séu í forystu-
sveitum í þjóðfélaginu
ásamt körlum. Ég
skora á allar konur að
hugsa sinn gang og
líta í eigin barm og
skoða hvort þið hafið
eitthvað til þjóðmál-
anna að leggja. Kon-
ur hafa alltaf haft
miklar skoðanir á
málefnum samfélags-
ins og þær raddir
þurfa að berast inn á
Alþingi.
Framkvæmdastjórn Landsam-
band framsóknarkvenna ályktaði á
fundi sínum þ. 22. sept sl. „Fram-
kvæmdarstjórn Landssamband
framsóknarkvenna skorar á konur
að gefa kost á sér á framboðslista
Framsóknarflokksins og bendir á
mikilvægi þess að fjölga konum á
Alþingi. Einnig leggur stjórnin
áherslu á að í, fjórum efstu sæt-
um, sé jafnt kynjahlutfall og þar
verði tvær konur og
tveir karlar, þar sem
fjögur efstu sæti
framboðslistanna hafa
mest um það að segja
hverjir fái sæti á Al-
þingi. Mikilvægt er að
rétta hlut kvenna á
Alþingi og auka þar
með nútímalýðræði.“
Margir hnjóta ef-
laust við nútíma-
lýðræði, hluti af því
lýðræði sem við
þekkjum í dag er að
konur séu með í
ákvarðanatöku samfélagsins. Mik-
ilvægt er að rödd þeirra heyrist
þar sem þær sjá samfélagið oft á
ólíkan hátt miðað við karla og
hafa oft annan bakgrunn. Þá kem-
ur gamla klisjan í huga minn, en
hún er góð og gild, kynin eru ólík
og við þurfum raddir beggja í
stjórnmál til að endurspegla skoð-
anir kynjanna og samfélagsins á
þingi.
Í síðustu alþingiskosningum
fækkaði konum á Alþingi, þess
vegna er mikilvægt að hvetja kon-
ur í öllum flokkum til að taka
ábyrgði og bjóða sig fram. Vafa-
laust eru margar ástæður fyrir
fækkun kvenna á þingi, en ein
megin ástæðan er að konur eru
sjaldan í meirihluta í einum af
fjórum efstu sætum á listum
flokkana. Þess vegna er mik-
ilvægt að konur bjóði sig fram í
forystusæti á listum flokkanna.
Því miður hætta konur að jafnaði
fyrr en karlar í stjórnmálum og
því er mikilvægt að við stöndum
þétt á bak við þær konur sem eru
nú þegar í stjórnmálum.
Ég skora á þær konur sem ekki
hafa áhuga á að bjóða sig fram,
að standa við bakið á kynsystrum
sínum sem eru tilbúnar að leggja
þessa vinnu á sig fyrir okkar
hönd og leggja þeim lið í anda og
verki. Kjósum konur á þing,
hvetjum konur til að bjóða sig
fram og stöndum saman að auk-
um hlut kvenna á Alþingi Íslend-
inga.
Áskorun til kvenna
Bryndís Bjarnarson hvetur
konur til að gefa kost á sér til
þátttöku í stjórnmálum
» Þess vegna er mik-ilvægt að konur
bjóði sig fram í for-
ystusæti á listum flokk-
anna.
Bryndís Bjarnarson
Höfundur er formaður Lands-
sambands framsóknarkvenna.
STÓR orð hafa verið látin falla
um Kárahnjúkavirkjun og ál-
bræðslu ALCOA á
Reyðarfirði. Talað er
um að sökkva eigi
landinu, fullyrt að
reisa eigi 30 álver um
landið þvert og endi-
langt, framkvæmd-
irnar beri vitni um
heimsku og virkjunin
sé brot gegn sköp-
unarverki guðs.
Mannvirkjagerð
fremstu tæknimanna
hefur verið gerð tor-
tryggileg og dregið í
efa að unnið sé af
heilindum en svik í
tafli. Alþingi, rík-
isstjórn – og ein-
stakir ráðherrar hafa
orðið fyrir árásum og
talað um brot á
landslögum og fullyrt
að arður verði enginn
af virkjuninni. Rit-
höfundar og listamenn hafa spáð
dómsdegi vegna virkjunarinnar
og skrifuð „sjálfshjálparbók
handa hræddri þjóð“ og kölluð
Draumalandið.
Hrædd þjóð
Ýmislegt má segja um Íslend-
inga sem þjóð, en ekki að þeir séu
hrædd þjóð. Hins vegar mætti
sannarlega margt vera öðruvísi á
Íslandi, þar sem framfarir hafa
þó verið meiri en hjá nokkurri
annarri þjóð í Evrópu undanfarna
öld. Fyrir einni öld var Ísland fá-
tækasta land í Evrópu. Nú eru
Íslendingar meðal ríkustu þjóða
heims og standa um flest jafn-
fætis öðrum þjóðum, þótt fjöl-
mennari séu. Gott dæmi um fram-
farir á Íslandi undanfarna öld er
sú staðreynd, að um 1900 var
barnadauði mestur á Íslandi í
allri Evrópu. Nú er barnadauði á
Íslandi minnstur í öllum heim-
inum.
Engu að síður má margt betur
fara í íslensku þjóðfélagi. Nefna
má skilningsleysi almennings og
stjórnvalda á stöðu geðfatlaðra,
ótrygga stöðu ungs fólks á villi-
götum og virðingarleysi fyrir
landslögum og almennum mann-
réttindum og agaleysi sem nær
frá hinum hæstu til hinna lægstu.
Þá vekur sjálfbirgingsháttur
nýrra valdastétta, fréttamanna og
peningafólks, óhug margra, og
ekki síst vekur ómálefnaleg um-
ræða og öfgar í umfjöllun um við-
kvæm mál furðu. Þar hafa stjórn-
málamenn – og þó einkum og sér
í lagi nokkrir stjórnmálaleiðtogar
– gengið lengst, þótt örfáir rithöf-
undar og fréttamenn reyni að
fylgja fast á eftir með stóryrðum
og svigurmælum.
Tilfinningar og lífsafkoma
Að sjálfsögðu er ekkert óeðli-
legt að miklar tilfinningar komi
fram vegna Kárahnjúkavirkjunar
og álbræðslu ALCOA í Reyð-
arfirði, m.a. vegna þess að virkj-
unin er sögð „stærsta fram-
kvæmd Íslandssögunnar“. En til
þess að lifa í þessu kalda landi og
tryggja afkomu þjóðarinnar í
lengd og í bráð og auka hagsæld
og velsæld verður að nýta auð-
lindir lands og sjávar. Kára-
hnjúkavirkjun var því ekki aðeins
þörf – heldur sjálfsögð nauðsyn.
Afkoma þúsunda manna í Fjarða-
byggð og jafnvel á öllu Austur-
landi var í uppnámi og byggð í
fjórðungnum á fallanda fæti.
Fólki fækkaði stöðugt og engar
leiðir virtust færar í atvinnu-
málum fjórðungsins. Vonleysi og
jafnvel hræðsla ríkti, þótt enginn
rithöfundur fyrir sunnan sæi
ástæðu til að skrifa um það
„sjálfshjálparbók handa hræddi
þjóð“ eða benti Austfirðingum á
draumalandið, því síður að frétta-
menn, sem hafa opinn aðgang að
fjölmiðlum, efndu til fjöldagöngu
fólkinu fyrir austan
til varnar.
Kárahnjúkavirkjun
og álbræðsla ALCOA
í Reyðarfirði eiga
eftir að bægja
hræðslu manna fyrir
austan burt og gera
Austfirði aftur að
draumalandi, því enn
er þar mikið eftir af
tilkomumikilli nátt-
úru og hálendið er að
mestu ósnortið. Hins
vegar verður án efa
staðið öðruvísi að
nýtingu nátt-
úruauðlinda og virkj-
unum í framtíðinni,
bæði vatnsaflsvirkj-
unum og jarð-
varmavirkjunum, og
leitað verður nýrra
leiða til þess að efla
atvinnu og bæta af-
komu í landinu, m.a. vegna Kára-
hnjúkavirkjunar og álbræðslu
ALCOA í Reyðarfirði. Hugs-
anlega má líta Kárahnjúkavirkj-
un sem nauðsynlega fórn til þess
að bjarga heilum landsfjórðungi
þar sem fólki hafði fækkað ár frá
ári meira en hálfa öld. Nauðsyn-
legt er að færa fórnir í lífinu – og
svo langt geta menn ekki gengið
í „náttúruvernd“ að ekki verði
rúm fyrir mannskepnuna í nátt-
úrunni.
Þúsund ár á 100 árum
Ef til vill er líka rétt að líta á
Kárahnjúkavirkjun í sögulegu
samhengi. Þá má benda á, að
fólksfjöldi á Íslandi hélst óbreytt-
ur í 900 ár. Í 900 ár voru Íslend-
ingar um 50 þúsund. Með öðrum
orðum: Íslendingum fjölgaði ekk-
ert í níu aldir, allt frá landnámi
fram um 1850, enda breyttist
verkkunnátta, tækni og þekking
lítið þessar níu aldir og afkoma
var hörmuleg, misskiping skelfi-
leg og umkomuleysi og hræðsla
fólks mikil. Fólki tók heldur ekki
að fjölga fyrr en „stóriðja“ og ný
tækni héldu innreið sína í landið
um 1900. Samtímis jókst bjart-
sýni og hræðsla þjóðarinnar
þvarr. Stóriðja þess tíma var að
vísu „aðeins“ togaraútgerð fyrir
sunnan, hvalveiðar fyrir austan
og vestan og ullar- og skinnaiðn-
aður fyrir norðan. En fyrir þess-
ar sakir breyttust tengsl við út-
lönd á skömmum tíma og hrædd
þjóð öðlaðist kjark og dug. Og nú
byggist „íslensk útrás“ á þessum
framförum. Menntun og menning
hefur vaxið og segja má að á
hundrað árum hafi Íslendingar
ferðast þúsund ár. Aldrei hefur
því verið betra að búa á Íslandi
en nú, og liggur við að segja
megi að við búum „í hinum besta
heimi allra heima“, svo vitnað sé
til orða í skáldsögunni Candide,
Birtíngi, eftir franska rithöfund-
inn og heimspekinginn Voltaire.
Hamingjuóskir
Það er því rangt að tala um Ís-
lendinga sem hrædda þjóð, þótt
margt mætti betur fara. Með
bættum efnahag og aukinni vel-
megun hefur velsæld í landinu
aukist, enda er velmegun und-
irstaða betra mannlífs. Ég vil því
óska gömlum sveitungum mínum
fyrir austan til hamingju með
Kárahnjúkavirkjun og álbræðslu
ALCOA í Reyðarfirði sem færa
mun þeim aukinn kjark og aukna
velsæld - svo að jafnvel gæti hillt
undir sjálft Draumalandið.
Kárahnjúkavirkjun
og Draumalandið
Tryggvi Gíslason fjallar um
þróun hagsældar á Íslandi og
stóriðju
Tryggvi Gíslason
» Ýmislegt másegja um Ís-
lendinga sem
þjóð, en ekki að
þeir séu hrædd
þjóð.
Höfundur er fyrrum skólameistari
Menntaskólans á Akureyri.
Fréttir á SMS