Morgunblaðið - 10.02.2007, Qupperneq 49

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 2007 49
BORÐTENNISHERBERGI í
Laugardalshöll 16. júlí 1972. Klukk-
an er rúmlega fimm: Áskorandinn
hefur látið eitthvað óvandað út sér.
Nú er mælirinn fullur. Heimsmeist-
arinn hefur sagt hingað og ekki
lengra og er á leiðinni út úr þessu
einkennilega herbergi, út úr einvíg-
inu; á leið heim. Á eftir heimsmeist-
aranum gengur hröðum skrefum
aðaldómarinn Lothar Schmid og
segir: Þú lofaðir mér. Eins og önn-
ur hetja úr Íslendingasögunum
snýr heimsmeistarinn aftur og kýs
að mæta örlögum sínum.
Hinn 30. janúar sl. varð Boris
Spasskí 70 ára. Hann lék aðalhlut-
verkið í því sjónarspili sem nefnt
hefur verið „einvígi aldarinnar“ og
BBC hefur kallað einn stærsta við-
burð á sviði menningar og íþróttar
á 20. öld. Einvígið í Laugardalshöll
’72 hefur alla tíð verið merkt og selt
sem kaldastríðs-uppgjör en út frá
sjónarhóli Spasskís markar það
sennilega endi á persónulegum leið-
indum og jafnframt byrjun á nýju
tímabili.
Þegar hann kom til Íslands í lok
júní 1972 umkringdur körlum með
þessa yndislegu KGB-áru allt um
lykjandi, sáu Íslendingar mann sem
virtist af allt öðru sauðahúsi; glæsi-
legan heimsborgara sem tók við
blómum með þakklæti á svip, bar
sig frjálslega, lék tennis, veiddi lax,
fór á dansleik í Borgarfirði, gaf sig
á tal við Pétur og Pál, heillaði kon-
ur og svo mætti áfram telja. Hvort
sem þessum ágæta manni líkaði það
betur eða verr bar hann á herðum
sér heiður Sovétríkjanna. Spasskí
hefði getað yfirgefið borðtennisher-
bergið og Ísland sem heimsmeist-
ari, er niðurstaða Davids Edmonds
og Johns Eidinow, höfunda nýjustu
bókarinnar um einvígið, Bobby
Fischer goes to war.
Tveim mánuðum síðar hafði svið-
ið verið tekið niður og menn flognir
burt hver í sína áttina; á tröppum
ráðhússins í New York afhenti
John Lindsay borgarstjóri hinum
nýja heimsmeistara lykilinn að New
York.
En var þessu makalausa einvígi
þar með lokið? Ekki verður betur
séð viðburðurinn sem slíkur hafi
verið svo stór í sniðum að enn í dag
lifi hann sjálfstæðu lífi.
Spasskí fékk reikninginn strax
við heimkomuna: hann var settur út
úr landsliði Sovétmanna, fékk að
tefla erlendis um nokkurra mánaða
skeið, þegar hann skildi við Larissu
konu sína og reyndi að kvænast
Marinu hinni frönsku mátti hann
þola ýmsar kárínur frá hendi yf-
irvalda, var um skeið undir eftirliti
lögreglunnar, íbúð hans lögð í rúst
við eitt slíkt tækifæri, vinirnir
hurfu o.s.frv. Að lokum kom mál
hans til kasta Amnesty og var síðan
leyst á toppfundi í Moskvu; Spasskí
fékk franskt vegabréf og hélt því
sovéska. Hann fluttist til Frakk-
lands og hefur búið þar síðan.
Dramað var fullkomnað í mars
2005 þegar „kaldastríðshetjunni“
Bobby Fischer var kippt út úr jap-
önsku fangelsi og flogið til Íslands.
Þessi saga er flestum kunn og verð-
ur ekki tíunduð hér frekar.
Fyrsta undrabarnið
Boris Vasilievitsj Spasskí fæddist
í Leníngrad, sem nú heitir Péturs-
borg. Hann var fyrsta sovéska
undrabarnið í skák. Tíu ára gamall
vann hann sjálfan Mikhael Botv-
innik í fjöltefli og 1955 varð hann
heimsmeistari unglinga. Hann
ávann sér að tefla á áskorenda-
mótinu í Amsterdam 1956 þá aðeins
19 ára gamall. Þá þegar var talið
nær fullvíst að hann yrði heims-
meistari fyrr en síðar. Spasskí
missti hinsvegar af lestinni á sov-
éska meistaramótinu 1958 en í byrj-
un sjöunda áratugarins tók að rofa
til. Hann mætti Bobby Fischer í
fyrsta skipti við skákborðið á móti í
Mar del Plata árið 1960. Þeir urðu
efstir með 13½ vinning úr 15 skák-
um en Spasskí vann innbyrðis við-
ureign í 29. leikjum. Skákina má
finna í riti Fischers, My 60 memo-
rable games. Spasskí varð efstur
við fjórða mann á millisvæðamótinu
í Amsterdam 1964, vann síðan Ker-
es, Geller og Tal í áskorendaein-
vígjunum ári síðar og mætti Tigran
Petrosjan í heimsmeistaraeinvígi
1966. Petrosjan vann 12½:11½.
Stuttu síðar var Spasskí kominn til
Kaliforníu og tefldi á Piatigorskí-
mótinu í Santa Monica 1966. Hafði
sigur ½ vinningi á undan Fischer
sem átti frægan endasprett. Aftur
hafði Spasskí betur í skákum þeirra
innbyrðis.
Spasskí gersigraði mótherja sína
í áskorendakeppninni 1968. Geller,
Larsen og Kortsnoj steinlágu allir.
Hinn 17. júní 1969 varð Spasskí
tíundi opinberi heimsmeistarinn í
skák, hafði þá hlotið 12½ vinning í
23 skákum í einvíginu við Petrosj-
an.
Hápunktinum á ferlinum var náð
í Siegen 1970 er hann vann Bobby
Fischer á 1. borði í viðureign Sov-
étmanna og Bandaríkjanna og náði
þar bestum árangri 1. borðs manna.
Árin frá 1964 til 1970 voru bestu
ár Spasskí í skákinni. Hann vann
sjö einvígi af átta sem hann háði,
sigraði á fjölmörgum öflugum skák-
mótum, átti sér engan líkan í með-
höndlun á alls kyns stöðum í mið-
tafli.
Eftir tapið í Reykjavík og þá
röskun sem varð á einkahögum, til-
komu nýrrar kynslóðar skákmanna
með Karpov í broddi fylkingar var
eins og metnaðurinn á skáksviðinu
minnkaði smátt og smátt. Hann
tefldi frægt einvígi um réttinn til að
skora á heimsmeistarann við Korts-
noj um áramótin 1978–79 en tapaði,
vann ýmis sterk mót eins og hið
ægisterka sovéska meistaramót
1973, Bugonjo ’78 og Linares-mótið
’83.
Stutt jafntefli og almennur skort-
ur á baráttugleði settu mark á þátt-
töku hans í nánast hverju móti.
Íslandsvinur
Til Íslands hefur Spasskí komið
ótal sinnum eftir einvígið ’72. Svo
eitthvað sé talið þá skal fyrst nefna
einvígi hans við Vlastimil Hort á
Loftleiðahótelinu 1977, leynilegt
einvígi sem hann háði við Friðrik
Ólafsson haustið 1982, hann tefldi á
60 ára afmælismóti SÍ 1985, heims-
bikarmóti Stöðvar 2 1988, með Sol-
ingen á Evrópumóti taflfélaga 1990,
kom með franska landsliðinu
snemma árs 1993 vegna lands-
keppni Íslendinga og Frakka. Þá
var hann heiðursgestur á sýningu
og pallborðsumræðum SÍ vegna 30
ára afmælis „einvígis aldarinnar“ í
Þjóðmenningarhúsinu 2002. Hann
var meðal fyrirlesara á málþingi
um arfleið Friðriks Ólafssonar í
Landsbankanum á síðasta ári.
Einn leikur getur
breytt skáksögunni
Spasskí var þjálfari íslenska ól-
ympíuliðsins í skák haustið 1988.
Þegar við mættum Frökkum
nokkrum vikum síðar í Saloniki
vann Spasskí Jóhann Hjartarson á
1. borði. Það þótti sumum súrt í
broti. Gaman þótti okkur hinsvegar
að kynnast viðhorfum hans til ým-
issa mála. Hann kvaðst hafa stúd-
erað ljósmyndir af Tigran Petrosj-
an úr einvíginu 1966 og komist að
þeirri niðurstöðu að þegar Arme-
níumaðurinn var sem óstyrkastur
var hann í reynd hættulegastur við
skákborðið. Þegar hann virtist
pollrólegur og öruggur í fasi var lít-
ið á óttast.
Hann ræddi stundum um að einn
slakur leikur gæti breytt skáksög-
unni og vísaði þar í skák sem hann
tefldi við Polugajevskí á sovéska
meistaramótinu 1961. Raunar er
skáksagan krökk af slíkum dæmum
sbr. einvígi Karpovs og Kasparovs.
Óhætt er að fullyrða að enginn
erlendur stórmeistari hefur sett
meira mark á skáklíf Íslendinga sl.
50 ár.
Boris Spasskí sjötugur
Hápunktur ferilsins Ólympíumótið í Siegen 1970, Sovétríkin Bandaríkin.
Boris Spasskij sigrar Bobby Fischer á 1. borði.
SKÁK
helol@simnet.is
Helgi Ólafsson.
Elsku hjartans afi
og langafi.
Nú þegar leiðir
skilja, langar okkur að
þakka þér fyrir allt
það góða sem þú gafst okkur og allar
þær fallegu minningar sem við eig-
um um þig. Þær munum við geyma í
hjörtum okkar.
Við vorum svo ótrúlega stoltar af
því að eiga þig sem afa.
Þú stóð fyrir og kenndir okkur öll
✝ GuðmundurFriðriksson
fæddist í Seldal í
Norðfirði 24. júní
1913. Hann lést á
Hrafnistu í Reykja-
vík 31. janúar síð-
astliðinn og var
kvaddur í Fossvogs-
kirkju 6. febrúar.
þau gildi sem hver
manneskja óskar sér.
Þú varst hógvær, nær-
gætinn, heiðarlegur,
skemmtilegur en ekki
hvað síst fallegur og
góður vinur.
Við kveðjum þig
elsku afi með erindi úr
einu af okkar uppá-
halds ljóðum.
Tíminn flýgur áfram og hann
teymir mig á eftir sér
og ekki fæ ég miklu ráðið um
það hvert hann fer.
En ég vona bara að hann hugsi svolítið hlýlega
til mín
og leiði mig á endanum aftur til þín.
(Megas)
Hafðu þökk fyrir allt og allt.
Ástar- og saknaðarkveðja
Oddný og Ríkey.
Guðmundur
Friðriksson
ar voru frásagnir hennar af mönnum
og málefnum.
Lífið lék ekki alltaf við Höllu, hún
tók nærri sér fordóma og þekking-
arleysi sem ríkja svo oft gagnvart
þeim sem skera sig úr fjöldanum.
Málefni einhverfra voru henni sér-
staklega hugleikin þar sem Sigríður
dóttir hennar var einhverf og var bar-
áttan fyrir meiri lífsgæðum fyrir
þeirra hönd oft hörð. Ýmislegt hefur
þó áunnist í þessum málaflokki og
þótt enn sé langt í land er þekkingin
sem betur fer orðin meiri og hlut-
skipti einhverfa barna og aðstand-
enda þeirra betra í dag en þá var.
Halla naut lífsins á margvíslegan
hátt og var hin fjölbreytta náttúra
landsins, saga og menning þeim Árna
uppspretta óteljandi ánægjustunda.
Fjallgöngur, hellaskoðun og ferðalög
um Ísland og um víða veröld voru líf
hennar og yndi. Fáir voru fróðari en
Halla um gamlar íslenskar matar-
hefðir og var hún afar dugleg að miðla
af þeirri þekkingu sinni þannig að all-
ir hrifust með og fylltust áhuga. Þeg-
ar ég kveð Höllu vinkonu mína minn-
ist ég glæsilegrar, skemmtilegrar og
lífsglaðrar konu sem var öðrum fróð-
ari um flest. En ég minnist líka trygg-
lynds vinar. Lífið verður fábreyti-
legra án hennar en ég er þakklát fyrir
góða samfylgd öll þessi ár. Árna, son-
um, ættingjum og vinum votta ég
mína dýpstu samúð.
Unnur Jónsdóttir.
Halla
Í hvert sinn sem kirkjan á holtinu rekur nefið
upp í regnskýin –
og það er oft því skýin hanga tíðum yfir þessu
holti –
verðurðu nálæg til að yrkja um það ljóð
rímuð og stuðluð eða ekki eftir atvikum.
Sömuleiðis ævinlega þegar sólin skín og eins í
norðanbyl.
Og sé spurt segirðu alltaf að veðrið sé gott.
Eitt af svo mörgu sem þú kunnir:
Að tala vel um allt, líka veðrið.
Í hvert sinn sem sungið er, sama hvað,
verðurðu nálæg til að minna okkur á
gleymd orð, botna, undarlega fyrriparta.
Og á göngu um fjöll – ögn lofthrædd reyndar
–
eða flatneskju, þar eða hér eða annars staðar
verðurðu líka til að sjá fegurðina
líka í regninu, líka í melnum og skýjunum.
Elísa.
Hallgerður bar með sér birtu hvar
sem hún kom; gullið hár, bjart bros,
alúð, góðvild, hispursleysi, glettni og
orðsnilld. Atorka hennar og eljusemi
voru með fádæmum enda lætur hún
eftir sig drjúg dagsverk fyrir sam-
ferðafólk sitt, félög sem hún starfaði í,
vinnustað sinn Þjóðminjasafn Íslands
og fræðasvið sitt þjóðfræðina. Missir
þeirra allra er mikill. Sárastur er þó
söknuður fjölskyldu hennar í Sörla-
skjólinu og á Norðfirði. Ég sendi þeim
samúðarkveðjur og kveð Hallgerði
með því austfirska ávarpi sem svo oft
fór okkar á milli. Vertu sæl, gæska.
Sigurborg Hilmarsdóttir.
Hún var að austan. Heimsóknir í
Seldal gerðu alla nánari landinu okk-
ar og þar eystra upplifði maður óvið-
jafnanlegar viðtökur hjá fólkinu
hennar. Og það er einfaldlega
ógleymanlegt.
Hún kunni alla söngtexta, hefð-
bundnar stökur og skrýtnar bögur og
skákaði þar með öllum helstu trúba-
dorum við utanverðan Eyjafjörð. Og
allt þetta flutti hún betur en aðrir.
Hún eldaði fiskisúpu betur en for-
mæðrum okkar hafði nokkurn tíma
tekist að gera, þó hún notaði bara
þeirra uppskriftir í bland við sína eðl-
islægu matarást. Og allir urðu mettir.
Hún bjó yfir reynslu, sem hjálpaði
mörgum að komast upp á fæturna aft-
ur, þegar þeir þurftu á því að halda;
hún kenndi mér að anda eins og mað-
ur. Og þess nýt ég nú.
Hún var vinur vina sinna, vinur
minn og vinur vina minna og börnin
okkar eru vinir. Og það er ef til vill til
marks um að tilvera okkar sé nokkuð
mikils virði.
Hún er dáin og hennar er sárt
saknað. Blessuð sé minning Höllu.
Þórólfur.
Það var mjúk lending að byrja
vinnu á Þjóðminjasafninu á þjóð-
háttadeildinni hjá Hallgerði. Við náð-
um strax vel saman, urðum góðar vin-
konur og upphófst þar eitt
skemmtilegasta tímabil sem ég hef
átt í vinnu. Það var hugur í okkur því
spennandi tímar voru framundan,
opnun safnsins og mikið um að vera.
Við Hallgerður unnum saman að fjöl-
mörgum skemmtilegum verkefnum
og vorum bara frekar ánægðar með
okkur og fannst samvinnan yfirleitt
skila góðu. Það var svo einstakt að
vinna með Hallgerði því jafnframt því
að hafa báða fætur á jörðinni virtist
hún einhvernveginn í svo góðum
tengslum við almættið og opin fyrir
fjölbreytileika mannlífsins.
Í dag er komið að því að kveðja
mína kæru vinkonu. Mig langar til að
þakka henni samfylgdina, fyrir vin-
áttuna, andríkið, húmorinn, gæskuna
og allt. Líka fyrir öll skemmtilegu
samtölin um fræðin, guð og menn og
allt og ekkert.
Ég sendi hennar stóra og góða hópi
ættingja og vina og þá sérstaklega
Árna, Gulla og Eldjárni innilegar
samúðarkveðjur.
Sigrún Kristjánsdóttir.
Okkur langar að minnast vinkonu
okkar Hallgerðar Gísladóttur með fá-
einum orðum. Vegir hafa lengi tvinn-
ast á ýmsum sviðum. Höfum verið ná-
grannar um áratugi og unnið saman í
Samtökum herstöðvaandstæðinga og
öðrum samtökum á líku sviði.
Lengi hefur verið siður að hittast
heima hjá Höllu og Árna á Þorláks-
messukvöld að lokinni friðargöngu,
viðurgjörningur jafnan ógleymanleg-
ur og grundvallaður á þekkingu Hall-
gerðar á fornri matargerð. Þangað
leggja leið sína hópar úr hinni merki-
legu Tjarnar- og Hafstaðfjölskyldu
sem er einn fjölþættasti skyld- og
tengdamannabálkur í landinu. En
Hallgerður var af austfirskum stofn-
um þar sem menn berast minna á en
vita sínu viti.
Ýmislegt var brallað á þessum
stundum og við aðrar samvistir og
hrannast minningar upp. Stundum
var farið með rjúpur til að rifja upp
undirstöðuatriðin í hamflettningu
þeirra eða rökrætt um gáfur húsdýra
með nauðsynlegu ættfræðilegu ívafi
og sagnaefni og ekki síst vísna sem
Hallgerður kunni urmul af.
Með Hallgerði er gengin merk vís-
indakona og skarð eftir hana á sviði
þjóðlegra fræða. En meira er vert að
missa þennan góða vin, þessa glað-
legu og skemmtilegu konu, þessa
hlýju og góðu manneskju.
Síðustu Þorláksmessu tók Hall-
gerður á móti fólki með eðlislægum
glæsileik þótt hún væri hart leikin af
sjúkdómi sínum og vísnaminnið, harði
diskurinn eins og vinir hennar kölluðu
það, óbrigðult. Það er góð minning
um kvenhetju.
Við sendum Árna, Eldjárni og
Gulla okkar dýpstu samúðarkveðjur.
Jón Torfason og Sigríður
Kristinsdóttir.
 Fleiri minningargreinar um Hall-
gerði Gísladóttur bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.
Höfundar eru: Ólöf Sesselja og Guð-
rún Arnalds, Hrefna Róbertsdóttir,
Karl Rúnar Þórsson og Hanna Rósa
Sveinsdóttir, Guðrún Guðmunds-
dóttir, Þórunn Hafstað, Gróa Finns-
dóttir og fjölskylda, Kristín Jóns-
dóttir og Birna Kristín Lárusdóttir,
Margrét Gunnlaugsdóttir, Sigrún
Magnúsdóttir og Sigrún Ólafs-
dóttir.