Morgunblaðið - 04.03.2007, Blaðsíða 27

aðra, skýrt frá stefnu, straumum,
kynnt fyrirmyndarverkefni og sam-
ræmt (eins og unnt er) áherslur sínar
og í lokin sammælst um sameig-
inlega yfirlýsingu og aðgerðaáætlun
ráðherranna. Einnig voru árið 2004
allmargar forráðstefnur um einstaka
málaflokka innan geðheilbrigðismála
haldnar víðsvegar um Evrópu. Í raun
stóð WHO-EURO frammi fyrir því
sem svo oft áður að skipuleggja „álf-
u“ráðstefnu um einn einstakan mál-
flokk heilbrigðis sem enda átti í sam-
eiginlegri yfirlýsingu og aðgerða-
áætlun. Enn einu sinni átti að skrifa
undir fögur fyrirheit sem aðildar-
löndum gengi illa að fylgja eftir
vegna fjárskorts, manneklu, áhuga-
leysis, slæmrar stjórnsýslu eða ein-
faldlega vegna þess að það markaðs-
hagkerfi sem við flest búum við í
anda „kapítals“ elur í eðli sínu á því
„ójafnvægi“ í manninum sem flest
heilbrigðis- (eða veikindakerfi) leit-
ast við að leiðrétta, oftast með því að
takast á við afleiðingar með lyfjum
og/eða öðrum „instant“ inngripum
sem einkenna okkar tíma.
En það sem nú átti að reyna var
líkt og áður að safna öllum yfirlýs-
ingum, áætlunum og stefnumörk-
unum þessara þriggja alþjóðasam-
taka síðustu 40 árin í málaflokknum,
taka þær saman, draga úr þeim
kjarnann og bæta við nútíma hug-
mynda- og aðferðafræði með ofur-
áherslu á tvennt. Í fyrsta lagi þá
staðreynd að málaflokkurinn er háð-
ur nálgun tvíhyggjunnar, þ.e. bæði
var um mál þeirra sem glíma við geð-
röskun og einnig okkar allra sem eig-
um geðheilsu. M.ö.o. hvernig getum
við bætt meðferð, endurhæfingu og
almennt hag geðsjúkra. Í annan stað
hvernig fá samfélögin best að því
staðið að huga að, bæta og efla geð-
heilbrigði allra borgara. Eins og
fyrsta og önnur grein yfirlýsingar
ráðherranna ber með sér:
„1. Við, heilbrigðisráðherrar í að-
ildarríkjum Evrópudeildar Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO), að
viðstöddum forstöðumanni stjórnar-
deildar ESB um heilsu- og neytenda-
vernd ásamt svæðisstjóra Evrópu-
deildar WHO, á ráðherrastefnu
WHO um geðheilbrigðismál sem
haldin var í Helsinki 12.–15. janúar
2005, staðfestum að góð geðheilsa og
andleg vellíðan sé undirstaða lífs-
gæða og framleiðni meðal ein-
staklinga, fjölskyldna, samfélaga og
þjóða, og geri fólk fært um að finna
tilgang með lífinu og vera virkir og
skapandi þjóðfélagsþegnar. Við telj-
um að meginmarkmiðið í geðheil-
brigðismálum sé að stuðla að vellíðan
fólks og starfshæfni með því að beina
sjónum að styrkleika þess og getu,
auka sveigjanleika og leggja áherslu
á utanaðkomandi forvarnarþætti.
2. Við vekjum athygli á að áhersla
á geðheilbrigði, sem og forvarnar-
starf, meðferð, umönnun og endur-
hæfing vegna geðrænna vandamála,
eru forgangsverkefni hjá WHO og
aðildarríkjum þess, Evrópusam-
bandinu (ESB) og Evrópuráðinu,
eins og fram kemur í ályktunum Al-
þjóðaheilbrigðisþingsins og stjórnar
WHO, Evrópunefndar WHO og ráðs
Evrópusambandsins. Með þessum
ályktunum eru aðildarríkin, WHO,
ESB og Evrópuráðið hvött til að
gera ráðstafanir til að draga úr þeim
vanda sem geðræn vandamál skapa
og stuðla að góðri geðheilsu.“
Notendur með sem jafningjar
Nú ætluðu þjóðir Evrópu fyrir til-
stilli WHO-EURO að leyfa notend-
um landa sinna og aðstandenda
þeirra að vera með á láréttum jafn-
aðargrunni í stefnumótuninni. Eða
það var mér a.m.k. sagt og var það
ein af forsendum ráðningar minnar.
Ég tel að ráðuneytin tvö íslensku,
sem lögðu umfram framlög til stofn-
unarinnar vegna ráðningarinnar,
hafi lagt sitt á vogarskálarnar til að
stuðla að opnara lýðræði innan stofn-
unar og stjórnkerfis sem ekki var
vanþörf á. Ráðuneytin og þáverandi
ráðherrar, þeir Jón Kristjánsson og
Árni Magnússon, eiga hrós skilið fyr-
ir þá framsýni.
Ég kom hvoru tveggja að því að
skrifa yfirlýsinguna og aðgerðaáætl-
unina auk þess að undirbúa ráð-
herrafundinn sjálfan. Þátttaka mín
miðaðist við að gefa almennt álit og
innlegg í bæði yfirlýsinguna og að-
gerðaáætlunina með sérstöku tilliti
til málaflokka eins og mannréttinda,
félagslegrar innlimunar, fordóma og
mismununar og valdeflingar sem
sérstaklega skipta notendur og að-
standendur máli.
Til þess að sinna verkefni þessu
sem best nýtti ég mitt gamla tengsl-
anet meðal notenda, aðstandenda og
félagasamtaka í Evrópu og bætti enn
við það. Ég sótti ráðstefnur þessara
aðila, hlustaði og talaði og reyndi
mitt besta til að enduróma raddir
þeirra bæði inn í plöggin tvö og að
finna og koma góðum verkefnum,
einstaklingum, ræðumönnum o.fl.
inn á dagskrána í Helsinki. Þessi
vinna var erfið. Ég kom úr annarri
átt en flestir mínir samstarfsmenn
innan WHO-EURO, notaði annað
tungutak og hugmyndafræði mín var
ekki eins læknisfræðileg. Ég gerði
mitt besta til að ýta þeim málefnum
og hugmyndum sem ég taldi mik-
ilvæg að notendum og aðstandendum
og oft urðu samstarfsmenn mínir
þreyttir á endalausum uppástungum
sem allar miðuðu að því að koma
„mínu“ fólki og „nýrri“ hugmynda-
fræði að og auka hlutdeild þeirra í
Helsinki. Mér var það alveg ljóst frá
upphafi að ég talaði fyrir nýrri nálg-
un innan WHO. Nálgun sem var virt
og vel tekið í orðum flestra en end-
urspeglaðist ekki alltaf í aðgerðum.
Það fannst mér koma greinilega
fram er hinir svonefndu „counter-
partar“, eða samstarfsaðilar WHO-
EURO í öllum Evrópulöndunum,
áttu að hittast og samþykkja loka-
drög að yfirlýsingunni og aðgerða-
áætluninni í Brussel hinn 30. nóv-
ember 2004.
Þessir samstarfsaðilar geðsviðs
WHO-EURO eru í langflestum til-
fellum geðlæknar eða háttsettir
skriffinnar innan ráðuneyta í Evr-
ópu. Nú áttu þessir aðilar að leggja
blessun sína yfir plöggin. Eftir að
hafa tekið þátt í skriftarferlinu
fannst mér skjóta skökku við að tala
á fjölda staða í plöggunum um vald-
eflingu og virka þátttöku notenda og
aðstandenda í anda opins lýðræðis í
stefnumótun, þróun úrræða o.fl. en
bera svo plöggin einungis undir sam-
þykki samstarfsaðila úr hópi geð-
lækna og skriffinna en ekki notenda,
aðstandenda og félaga þeirra.
Er ég lýsti þeirri skoðun minni að
þetta væri hræsni og þyrfti að leið-
réttast tóku samstarfsmenn mínir og
yfirboðarar vel í það og í skyndi var
boðað til fundar með 14 frammá-
mönnum notenda, aðstandenda og
Geðræktarverkefnið Héðinn ásamt Elínu Ebbu Ásmundsdóttur við kynn-
ingarbás Geðræktar á ráðherrafundinum í Helsinki.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. MARS 2007 27