Morgunblaðið - 27.05.2007, Blaðsíða 30

stjórnmál
30 SUNNUDAGUR 27. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
„Þeim verður auðvitað aldrei út-
rýmt að fullu. Það eru ríflega 3 þús-
und manns á biðlistum hjá Land-
spítalanum eftir einhverskonar
aðgerðum og þjónustu. Það verða
alltaf einhverjir sem bíða og það
getur verið fullkomlega eðlilegt.
Það liggur ekki alltaf lífið við.
En ákveðnir biðlistar eru al-
gjörlega óviðunandi, ekki síst þeir
sem lúta að börnum sem eru með
geðraskanir og þroskafrávik og fá
ekki einu sinni greiningu á sínum
vanda. Ef sú greining liggur ekki
fyrir fá þau ekki heldur þá þjónustu
sem þau þurfa, hvorki í skólum né
heilbrigðiskerfi. Og hvert ár í lífi
barns er svo dýrmætt. Það gerist
svo mikið í þroska barns á hverju
ári að það getur haft afdrifaríkar
afleiðingar ef þau þurfa að bíða eft-
ir úrlausn sinna mála.
Svo eru biðlistar aldraðra eftir
hjúkrunarrýmum alltof langir, þó
að það verði alltaf einhver bið því
að rými eiga ekki að standa auð. En
það þarf að skilgreina hvað getur
talist viðunandi biðtími.“
– Á meðan lofað er nýjum hjúkr-
unarrýmum gengur illa að manna
þau umönnunarstörf sem fyrir eru.
Þarf ekki að leysa þau mál fyrst?
„Þetta vandamál er orðið viðvar-
andi í umönnunarstörfum. Við
sjáum það á leikskólum, hjúkr-
unarheimilum og sjúkrahúsum. Það
segir okkur einfaldlega það að mið-
að við þær kröfur sem nútíma-
samfélag gerir um þjónustu við fjöl-
skyldur, til þess að þær geti verið á
vinnumarkaði og skilað sínu, þá
þarf að gera betur við þessar stéttir
í launum. Það er liður í stjórn-
arsáttmálanum að taka til end-
urmats laun þeirra stétta þar sem
konur eru í miklum meirihluta. Ég
bind vonir við að það skili árangri,
en hvað það gerist hratt er önnur
saga. En það gleymist svo oft að at-
vinnulífið gæti ekki fúnkerað ef
þessum störfum væri ekki sinnt og
þessi þjónusta væri ekki í boði.“
– Af hverju stendur til að færa
Íbúðalánasjóð undir fjármálaráðu-
neytið?
„Það er ekki orðið að veruleika,
þó að það sé í umræðunni. Íbúða-
lánasjóður getur verið mikill áhrifa-
valdur í þróun efnahagsmála og er
með mestu skuldabréfaútgáfuna á
vegum ríkisins. Þess vegna kemur
það til skoðunar að færa hann undir
fjármálaráðuneytið. En hinsvegar
þarf að skoða ýmsa félagslega þætti
sem lúta að sjóðnum áður en þetta
skref er stigið.“
– Er þetta skref í áttina að einka-
væðingu?
„Nei, þetta felur ekki í sér neina
stefnubreytingu varðandi Íbúða-
lánasjóð eða hlutverk hans.“
– Settur verður á laggirnar sam-
ráðsvettvangur milli ríkisins, aðila
vinnumarkaðarins og sveitarfélaga
um aðgerðir og langtímamarkmið á
sviði efnahags-, atvinnu- og félags-
mála? Hverskonar fyrirbæri er
þetta?
„Þarna eiga að koma saman þeir
aðilar sem hafa hvað mest áhrif á
þróun efnahagsmála, þ.e. ríkisfjár-
málin, vinnumarkaðsmálin og auð-
vitað fjármál og framkvæmdir
sveitarfélaga. Þetta eru allt miklir
áhrifaþættir í efnahagsmálum. Ég
hef lagt áherslu á að menn stilli vel
saman strengi, því það er sameig-
inlegt hagsmunamál að ná niður
vöxtum og verðbólgu fyrir heimilin
í landinu og atvinnulífið. Ég hef
alltaf litið til þjóðarsáttarinnar árið
1990 sem mikilvægrar fyrirmyndar
í því hvernig tekist var á við erfiða
stöðu í efnahagsmálum. Við eigum
að læra af því og passa upp á að
gott samstarf og samstilling sé á
milli þessara aðila. Hjá Írum er
þetta formbundið samstarf og þær
ákvarðanir sem þessir aðilar hafa
komið sér saman um eru mörgu
leyti galdurinn á bakvið írska efna-
hagsundrið.“
Evrópumálin ekki svæfð
– Annar samstarfsvettvangur á
að vera á milli stjórnarflokkanna
um Evrópumálin. Er verið að svæfa
þann málaflokk með því að vísa
honum í nefnd?
„Ekki svæfa heldur búa til vakt-
stöð, eins og forsætisráðherra hef-
ur lýst því. Við þurfum að standa
vaktina og fylgjast með breytingum
á vettvangi Evrópusambandsins og
einnig endurmeta hagsmuni innan-
lands, þannig að við séum viðbúin ef
við þurfum að stíga frekari skref í
Evrópumálum. Það er alls ekki ver-
ið að svæfa málið. Auðvitað hefðum
við í Samfylkingunni viljað ganga
lengra, en við gerum okkur grein
fyrir því að ekki verða stigin frekari
skref í átt að ESB nema um það
skapist nokkuð víðtæk pólitísk sátt
og við verðum bara að sjá hvað set-
ur í þeim efnum. Ég held að það
sama eigi við um þetta mál og um-
hverfisverndarmálin, – tíminn vinn-
ur með því.“
– Hver er afstaðan til hvalveiða?
„Það er órætt mál á milli flokk-
anna, enda í eðli sínu ekki stórt
mál. Í mínum huga þarf að taka það
mál út úr tilfinningafarvegi og
leggja á það kalt hagsmunamat.“
– Þú hefur talað um að rík-
isstjórnin þurfi að hafa hemil á
þenslunni og að ná þurfi jafnvægi í
efnahagsmálum, en á sama tíma
talarðu um aukin ríkisútgjöld, til
dæmis fjárfestingarátak í sam-
göngum um land allt?
„Já, við erum að leggja upp í
fjögurra ára leiðangur. Það þarf að
tímasetja þær ákvarðanir allar,
hvort sem þær lúta að stór-
framkvæmdum, breytingum á
skattkerfi eða öðru út frá stöðu
efnahagsmála, þannig að við náum
niður vöxtum, hemjum verðbólgu
og minnkum viðskiptahalla.
En ég held að fjárfestingarátak í
samgöngumálum geti ekki beðið
lengur. Sá málaflokkur hefur liðið
fyrir miklar stórframkvæmdir í
virkjunum og stóriðju og þá þenslu
sem hér hefur verið. Stjórnvöld
hafa ekki viljað hella olíu á eldinn.
En víða um land er þetta orðin
spurning um líf og dauða byggða-
laga, hvort þau hafi tilverugrund-
völl og hvort íbúar þeirra geti búist
við því að eiga sambærileg lífskjör
á við það sem gerist hér á Suðvest-
urhorninu. Atvinnufyrirtæki munu
ekki setja sig niður í byggðalögum
sem ekki eru í vegasambandi.“
– Er kominn verðmiði á stjórn-
arsáttmálann?
„Nei, það er ekki kominn verð-
miði á hann. En margt af þessu, ef
þú horfir yfir heilt kjörtímabil, eru
ekkert óskaplega háar fjárhæðir.
Og það er alltaf ofsögum sagt af til-
kostnaðinum í velferðarþjónust-
unni. Ef það er hagvöxtur, þá verða
til auknir fjármunir í samfélaginu
og spurningin er hvernig menn
ætla að forgangsraða þeim fjár-
munum.“
– Og vísast skapar hluti af þess-
um útgjöldum tekjur, svo sem
framlög til menntamála?
„Já, þetta eru ekki bara útgjöld.
Ég nota stundum lýsinguna tekju-
aukandi útgjöld,“ segir hún og
hlær.
– Af hverju er tekin upp sú nýj-
ung að gera rammafjárlög til fjög-
urra ára?
„Mér finnst það mjög mikilvægt
til þess að fólk átti sig á tekju- og
útgjaldarammanum þegar til lengri
tíma er litið. Það á sérstaklega við
þegar gerðir eru samningar eða
ríkið skuldbundið inn í framtíðina í
einstökum ráðuneytum. Þá er nauð-
synlegt að hafa í huga þann ramma
sem einstök ráðuneyti hafa og allt
sem stefnir út fyrir hann þarf þá að
skoðast sérstaklega. Auðvitað eru
rammafjárlög endurskoðuð árlega
því forsendur breytast, en þetta er
samt ákveðið stjórntæki.“
Ísland ekki of lítið
– Þið viljið einnig efla eftirlits-
stofnanir með viðskiptalífinu, bæði
Fjármálaeftirlitið og Samkeppn-
iseftirlitið.
„Já, það hefur verið mjög ör þró-
un í viðskiptalífinu og á fjár-
málamörkuðum. Við þurfum að
gæta þess að eftirlitsstofnanir rík-
isins þróist í takt við það sem er að
gerast á þessum mörkuðum, þannig
að fjármálastofnanir okkar njóti
trausts innanlands og utan. Það er
gríðarlega mikilvægt fyrir framþró-
un viðskiptalífsins að það sé tiltrú á
að við stöndum vel að verki í þess-
um efnum.“
– Er Ísland of lítið til að hægt sé
að gera það með sómasamlegum
hætti?
„Nei, ég er ekki þeirrar skoð-
unar. Við tökum yfir regluverk frá
öðrum löndum og erum ekkert að
finna upp hjólið hér. En ég held að
við hefðum ekki ráðið við þessi
verkefni nema sem aðilar að Evr-
ópska efnahagssvæðinu, því við höf-
um svo litla burði til að smíða allt
þetta regluverk sjálf. Svo þarf líka
að sjá þessum stofnunum fyrir
hæfu starfsfólki og þeirri aðstöðu
sem þarf til að þær geti rækt sitt
hlutverk.“
– Vantar mikið þar upp á?
„Ég held að það hafi átt sér stað
ágætar breytingar á undanförnum
tveim árum, en það er mikilvægt að
búa þessum stofnunum þau skilyrði
að þær hafi sérhæft starfsfólk sem
getur tekist á við þessi mál og það
séu engin hagsmunatengsl. Það er
alltaf hættan í okkar litla samfélagi,
því það þekkja allir alla.“
– Þið ætlið einnig að siðvæða
stjórnsýsluna með því að setja
henni siðareglur.
„Það eru fyrst og fremst reglur
um hvað má og hvað má ekki. Það
getur tengst bæði upplýs-
ingaskyldu ráðamanna um sín
hagsmunatengsl og einnig því
hvaða mörk séu sett varðandi gjaf-
ir, ferðir og annað slíkt. Við viljum
freista þess að minnka þetta gráa
svæði sem menn eru oft að hreyfa
sig á. Margar starfsstéttir búa við
þannig siðareglur og ekki er óeðli-
legt að stjórnmálamenn og stjórn-
sýslan geri það líka.“
– Það stendur til að gera athugun
á reynslunni af aflamarkskerfinu
við stjórn fiskveiða og áhrifum þess
á þróun byggða. Er það knýjandi
mál í ljósi þeirrar stöðu sem komið
hefur upp á Flateyri?
„Það er tímabært að meta heild-
stætt reynsluna af aflamarkskerf-
inu, bæði hvernig til hefur tekist að
byggja upp fiskistofnana, sem hlýt-
ur að vera aðalatriði í stjórn á fisk-
veiðum, og hinsvegar áhrifum sem
það hefur haft á byggðir landsins.
Auðvitað er ekki hægt að rekja
ástæðuna fyrir fækkun í mörgum
byggðalögum einungis til fisk-
veiðistjórnunarkerfisins heldur líka
til margháttaðara breytinga á
tækni og atvinnuháttum almennt,
en það er eðlilegt að skoða hvaða
mótvægisaðgerða er hægt að grípa
til þegar svona breytingar verða.“
– Er þetta ekki stundum eðlileg
þróun?
„Margt af þessu, en nú getum við
horft til baka og hugað betur að því
hvaða afleiðingar það hafði þegar
aflamarkskerfinu var komið á og
heimilað frjálst framsal á fiskveiði-
heimildum. Stórar framkvæmdir
fara jafnan í umhverfismat og þó að
þær geti átt rétt á sér, þá er hugað
að mótvægisaðgerðum í slíkum til-
vikum. Það hefði líka þurft þegar
aflamarkskerfið var tekið upp á sín-
um tíma, en því var ekki sinnt. Afla-
markskerfið fól í sér mikla auðs-
uppsöfnun hjá ákveðnum aðilum
meðan lífsbjörgin var tekin af öðr-
um. En það er langt um liðið síðan
þetta gerðist og kannski of seint að
fást um þetta núna. En ég held að
það sé mikilvægt að leggja mat á
þetta.“
– Sumir hafa spáð ríkisstjórninni
skömmum líftíma og horfa þá meðal
annars til þess að það geti verið
freistandi fyrir þig að leiða vinstri
stjórn og verða fyrsta konan sem
situr sem forsætisráðherra. Það
mætti jafnvel líta á það sem skref í
jafnréttisbaráttu?
„Það er mikilvægt fyrir kvenna-
baráttuna og líka fyrir flokk af
þessari stærðargráðu að eiga þess
kost að leiða ríkisstjórn. Hinsvegar
hef ég engan áhuga á því persónu-
lega að setjast í slíkt forsæti ef ég
hefði ekki fulla trú á að ég næði ár-
angri með þeim samstarfsaðilum
sem um væri að ræða. Þá væri bet-
ur heima setið en af stað farið. Það
væri ekki gott til afspurnar ef
fyrsta skiptið sem kona og Sam-
fylkingin væru í forsæti væri feigð-
arflan. Það er hætt við að sagan
myndi dæma það heldur illa. Þann-
ig að það verður að meta raunsætt
þá stöðu sem er uppi hverju sinni.
Og svo er hitt að ég muni rjúka
til á miðju kjörtímabili og fara í
nýja ríkisstjórn. Forsætisráðherra
getur líka myndað aðra ríkisstjórn
ef því er að skipta; hann gæti hent
okkur út og tekið Vinstri græna
inn. En allt er þetta óráðshjal, því
ef maður ákveður að efna til sam-
starfs, þá er það eins og að ganga í
hjúskap, maður ætlar að láta það
verða farsælt og endast. Það er
ekki farsælt að vera með hugann
við að hinn ætli sér að halda
framhjá. Það gengur aldrei upp að
hugsa þannig.“
– Þegar maður les stjórnarsátt-
málann fær maður ekki varist
þeirri hugsun að hann liti öðruvísi
út ef VG hefði komið að málum.
Hefur miðjan færst í íslenskum
stjórnmálum, þannig að Samfylk-
ingin á jafnvel meira sameiginlegt
með Sjálfstæðisflokknum en Vinstri
grænum?
„Fyrst vil ég segja að hið nýja í
íslenskri pólitík er að nú er til orð-
inn skýrt skilgreindur öflugur jafn-
„Ekki kreddufull“ Ingibjörg Sólrún segir Samfylkinguna alltaf hafa verið opna fyrir mismunandi rekstrarformum í opinberri þjónustu.
„Það er merkilegt hvernig fylgi er. Flokkar geta allt í
einu fengið mikið fylgi út á einstök mál, þó að þeir séu
kannski ekki komnir með fastan hugmyndalegan kjarna.
Ég held að það sé kannski vandi Vinstri grænna og
ástæðan fyrir því að þeim tókst ekki að halda því fylgi
sem þeir fengu í könnunum að það var byggt í kringum
tilfinningasveiflu í samfélaginu. Þegar hana lægði, þá
vantaði grunninn.“
Morgunblaðið/RAX