Morgunblaðið - 27.05.2007, Blaðsíða 42

þjóðminjar
42 SUNNUDAGUR 27. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Í
Róm er saga og minjar hug-
stætt viðfangsefni venjuleg-
um ferðamönnum – hvað þá
þeim sem gert hefur minja-
vörslu að ævistarfi. Margrét
Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður
sagðist hafa leitt hugann að við-
horfum til minja á Íslandi þegar hún í
vikunni gekk um götur Rómaborgar,
oftar en ekki í návígi ævafornra
bygginga og merkrar sögu.
„Það er áhrifaríkt að komast svona
í snertingu við söguna, að skoða hið
undurfagra Panþeon og rölta um
Forum Romanum með Colosseum í
augsýn. Þarna fléttast skemmtilega
saman ný mannvirki og ýmsar merk-
ar minjar. Þetta varð mér tilefni ým-
issa hugleiðinga um aðstæður okkar,
uppbyggingu og minjavörslu.
Okkar saga er ekki síður athygli
verð. Ég hef tekið þátt í alþjóðlegu
starfi á sviði minjaverndar og safna-
starfs. Við Íslendingar eigum okkur
merkilega sögu og minjar sem sann-
arlega eru ekki síður einstakar í al-
þjóðlegu samhengi,“ segir Margrét
þegar blaðamaður sækir hana heim.
Margrét er nýkomin af fundi þar
sem fjallað var um Evrópusamstarf í
tengslum við minjavörslu og rann-
sóknir.
„Við erum alltaf að koma nær evr-
ópsku og alþjóðlegu samhengi í okkar
starfi sem er mikilvægt. Við höfum
þar mikið að læra en um leið getum
við miðlað af reynslu okkar.“ segir
hún.
Nýjar leiðir – nýjar áherslur
Í fyrra fékk Þjóðminjasafn Íslands
viðurkenningu frá Evrópuráði safna
sem eitt besta safn Evrópu árið 2006
sem var merkur áfangi.
„Þau söfn sem hafa fengið slíka
viðurkenningu mynda samráðsvett-
vang Best in Heritage in Europe og
hittast reglulega til samráðs. Í haust
er áætlað að hittast í Slóveníu og þá
verður Þjóðminjasafn Íslands sér-
staklega kynnt af þessu tilefni,“ segir
Margrét. „Til að fá slíka viðurkenn-
ingu er mikilvægt að koma með nýjar
áherslur, fara nýjar leiðir í safna-
starfinu, sem getur verið til fyrir-
myndar í evrópsku samhengi. Mark-
miðið er að hvetja til framfara, sem
geta auðgað samfélag hvers safns.
Góður árangur íslenskra safna hefur
vakið athygli sem er ánægjulegt fyrir
menningarstarf og ferðaþjónustu á
Íslandi.
Þau söfn sem fengu viðurkenningu
núna í ár eru einmitt þau söfn sem
farið hafa nýjar leiðir í starfsemi
sinni. Sérstaka athygli vakti hol-
lenskt safn, Het Dolhuys í Haarlem,
sem fékk í ár sömu viðurkenningu og
Þjóðminjasafn Íslands í fyrra en það
fjallar um geðveiki á mjög athyglis-
verðan hátt og er tilgangurinn ein-
mitt að slá á fordóma og taka þátt í og
opna umræður um þetta málefni.
Söfnin sem þarna er vakin athygli á
eru því afar ólík og fjölbreytt.
Að fylgjast með því sem skarar
fram úr í Evrópu er sannarlega gagn-
legt og hvetjandi.“
Íslenskur menningararfur
Eru minjar okkar eins merkilegar
og gamlar minjar Evrópu t.d.?
„Íslenskur menningararfur, s.s.
mannvirki, safnkostur og íslenski
torfbærinn er ekki síður merkilegur
en sögufrægar fornar byggingar er-
lendis þar sem menning á sér eldri
rætur í öðru samhengi. Minjagildi er
afstætt og verður að meta í samhengi
við aðstæður hverju sinni. Það er
mikilvægt að Íslendingar komist yfir
þá minnimáttarkennd sem stundum
hrjáir okkur á þessu sviði sem hefur
oft komið niður á varðveislu menn-
ingararfs og umgengni um hann. Það
á við þegar fjármagn er frekar sett í
magn en gæði, stundum með van-
hugsuðum hætti er verið að búa til
eitthvað í stað þess að hlúa að raun-
verulegum og sérstæðum minjum
sem við eigum sem auðvitað þarf að
varðveita af umhyggju og virðingu –
svo sem torfbæina okkar gömlu.
Þjóðminjasafnið, sem er höfuðsafn
á sviði þjóðminjavörslu, ber ábyrgð á
yfir 40 húsum víða um land. Í hópi
þeirra húsa eru torfbæirnir, torf-
kirkjur, gamlar timburkirkjur, timb-
urhús og steinhlaðin hús. Að halda
þessum húsum við er fjárfrekt og
flókið verkefni ef vel á að vera. Það
hefur verið í gangi átak í að koma
þessum húsum á viðhaldsstig sam-
kvæmt langtímaáætlun. Nýlega var
lokið viðgerðum á Reykholtskirkju,
Sauðaneshúsinu og verið er að ljúka
viðgerðum á Nesstofu og Litlabæ í
Skötufirði. Einnig hefur verið unnið
að viðgerðum í Laufási, Glaumbæ,
Galtastöðum og víðar.
Þróun aðferðafræði
Víða þarf að gera átak, s.s. á Keld-
um og Bustarfelli í Vopnafirði. Eitt
stærsta verkefnið sem unnið er að um
þessar mundir er menningarlands-
lagið á Núpsstað. Við erum sífellt að
þróa aðferðafræði við varðveislu torf-
bæjanna, sem miðar að því að varð-
veita sem best uppruna og minjagildi.
Það hefur að mínu mati stundum ver-
ið gert of mikið af að rífa niður og
endurbyggja torfhúsin frá grunni.
Þetta er aðferðafræði sem er í
stöðugri þróun. Til þess að torfbæirn-
ir missi ekki gildi sitt sem einstæðar
minjar í alþjóðlegu samhengi verður
að gæta þess að standa vörð um
merki sögunnar. Á Núpsstað hefur
með þátttöku margra hæfra aðila
verið stigið mikilvægt framfaraskref í
viðhaldi torfhúsa.
Slíkt verkefni verður að nálgast
með þverfaglegum hætti, í samráði
við forverði, handverksmenn, ábú-
endur, arkitekta og minjafræðinga
almennt hérlendis sem erlendis.
Þetta er afar mikilvægt ef við ætlum
að eiga möguleika á því að fá torf-
bæina okkar viðurkennda sem heims-
minjar. Á Núpsstað höfum við einnig
getað ráðfært okkur við systkinin frá
Núpsstað, Eyjólf Hannesson, sem
lést árið 2004, og núlifandi ábúanda,
Filippus Hannesson og systur hans
Margréti sem muna hátt í öld aftur í
tímann og ólust upp í torfbænum.
Á Núpsstað má sjá hvernig náðst
hefur að gera við húsin af natni og
virðingu fyrir sporum sögunnar, for-
vörslusjónarmið heiðruð og hand-
verkið vandað og úthugsað. Nýlega
var lokið við viðgerð tveggja húsa
með þessum hógværa hætti, sem hef-
ur verið ánægjulegt að fylgjast með.
Þar eiga þeir sem komið hafa að
verkefninu hrós skilið fyrir vandaða
vinnu, en verkefninu er stjórnað af
sérfræðingum Þjóðminjasafnsins í
góðri samvinnu við húsafriðunar-
nefnd, sem einnig kemur að viðhaldi
annarra húsa í eigu safnsins.“
Mikilvæg hús í miðbænum
Hvað segir þú um húsin sem
brunnu fyrir skömmu í miðbæ
Reykjavíkur?
„Þar er um að ræða einhver allra
elstu hús sem við Íslendingar eigum
og eru frá upphafi þéttbýlismynd-
unar í Reykjavík. Það er ómetanlegt
að halda í slík spor sögunnar. Mér
finnst þannig mikilvægt að við gerum
okkur grein fyrir gildi þessara húsa.
Þegar þannig hús eru látin víkja get-
ur orðið óbætanlegt tjón sem er svo-
lítið eins og að „missa minnið“, eins
og einhver orðaði það. Það er þegar
búið að rífa of mikið. Við þurfum
einnig að staldra við á Laugaveginum
og ganga ekki of hart fram í niðurrifi.
Ásýnd húsa og ástand má bæta, en
oft hefur húsunum verið illa haldið
við og breytt ósmekklega. Ég er
ósammála þeim málflutningi að um-
rædd hús á horninu við Lækjartorg
séu ónýt. Það er meira eftir en ætla
mætti, þrátt fyrir brunann, og því ber
að mínu mati að gera við þau með
faglegum hætti – það er ekki að
„byggja fornleifar“.“
Er þar ekki við ramman reip að
draga í þessum efnum?
„Ég held ekki, það er mat margra
að halda verði í byggingararf okkar,
sem auðgar umhverfið. Ég tel að aðr-
ir hagsmunir hafi of mikið ráðið ferð-
inni í þessum efnum. Það er þegar
búið að rífa gríðarlega mikið af göml-
um húsum í Reykjavík á þeim for-
sendum að nýta þurfi lóðirnar betur.
En með því er oft verið að fórna ann-
ars konar hagsmunum og oft miklum
menningarverðmætum. Núna eru
bara örfá hús eftir frá 19. öld og þessi
hús eru afar sérstök.
Húsin sem hér um ræðir hafa mjög
mikið sögulegt og umhverfislegt
gildi. Þau ber að varðveita og halda í
þau og styrkja samhengi annarra
gamalla húsa í nágrenninu, s.s.
Stjórnarráðsins og Bernhöft-
storfunnar. Það á einnig við um sam-
hengið við hafnarsvæðið og uppbygg-
inguna þar. Má sjá fyrir sér
áhugaverða heildarmynd á mið-
bænum ef vandað verður til allra
þessara þátta. Með nálgun sem bygg-
ist á gæðum, manneskjulegu um-
hverfi og virðingu fyrir sögunni í
jafnvægi við vandaða uppbyggingu
þar sem hún á við, væri hægt að
skapa mjög skemmtilega heildar-
mynd á þessum viðkvæma og mikil-
væga stað í miðborginni.
Ég tel því hiklaust að það eigi að
gera við þessi hús og það með viðeig-
andi hætti. Það þarf að gera við húsin
þannig að upprunalegt útlit þeirra,
hlutföll og fegurð njóti sín. Á sínum
tíma voru flutt hús í Árbæjarsafn
sem kannski hefðu betur verið höfð
kyrr á sínum stað, svo sem Lækj-
argata 4. Þau þurftu að víkja, vegna
uppbyggingar, þóttu hrörleg og
menn sáu ekki gildi þeirra í sínu upp-
runalega umhverfi, en sáu síðan eftir
þeim þegar búið var að gera þau upp
Morgunblaðið/Kristinn
Þjóðminjasafn Íslands Um 96% þeirra sem svöruðu könnun um safnið
lýstu sig ánægða með starfsemi þess.
Þjóðminjavörður Margrét Hallgrímsdóttir á í margvíslegum samskiptum
við útlend söfn og segir íslenskar minjar ekki ómerkari en erlendar.
Morgunblaðið/Kristinn
Hugsað í öldum
Þjóðminjasafn Íslands
hefur átt góðu gengi að
fagna síðan það var
opnað aftur eftir gagn-
gerar endurbætur.
Guðrún Guðlaugs-
dóttir ræddi við Mar-
gréti Hallgrímsdóttur
þjóðminjavörð um það
sem er í deiglunni í
starfsemi þess um
þessar mundir.
Í HNOTSKURN
»Þjóðminjasafn Íslandsfékk viðurkenningu frá
Evrópuráði 2006 fyrir
áherslur í miðlun, aðgeng-
ismál, fjölbreyttar sýningar og
viðmót gagnvart gestum.
» Áður hefur Síld-arminjasafnið fengið við-
urkenningu í flokki tækni-
minjasafna og nú er
Landnámssýningin Minjasafn
Reykjavíkur-Árbæjarsafn í
Aðalstræti í tilfnefningarferli.
»Mikilvægt er að umgang-ast minjar af hógværð og
skilningi, þetta þarf að passa
upp á – líka hér í Reykjavík .
Núna eru bara örfá hús eftir
frá 19. öld og þessi hús eru af-
ar sérstök.
Heimsókn Filippus Hannesson ábúandi á Núpsstað segir hér Margréti
þjóðminjaverði sitthvað frá gömlum tímum á Núpsstað.