Morgunblaðið - 27.05.2007, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. MAÍ 2007 39
James Scott Weapons of the Weak:
Everyday Forms of Resistance, sem
út kom árið 1985, er sjónum beint að
andófi venjulegs fólks á jaðri sam-
félagsins. Bókin er skrifuð í anda
þeirrar áherslu sem fræðimenn hafa
andúð á og þá sérstaklega á andóf
jaðarhópa gegn aðstæðum sínum og
leiðir þeirra til að bæta þær og
breyta þeim. Í íslensku samfélagi
sjáum við nýja Íslendinga á marg-
víslegan hátt hrista upp í viðteknum
skoðunum og neyða samlanda sína
að horfast í augu við eigin fordóma.
Stuttermabolirnir sem eru til sölu
með margvíslegum áletrunum svo
sem „Ég er þetta vinnuafl,“ „Ég er
þessi Erlendur,“ beina sjónum að því
að á bak við einfaldar staðhæfingar
um útlendinga, nýbúa eða innflytj-
endur, standa margbreytilegir ein-
staklingar. Þeir eru einhverjir aðrir
en einfaldir merkimiðar eða töl-
fræðileg fyrirbæri.
Samtök sem fólk af erlendum upp-
runa hefur stofnað eða átt þátt í að
stofna, svo sem W.O.M.E.N. (Wo-
men of Multicultural Ethnicity Net-
work), bera augljóslega vott um
ákveðinn atbeina. Þau gerðu m.a.
mjög alvarlegar athugasemdir við
lagafrumvarp stjórnvalda frá árinu
2004 þar sem lagðar voru til mjög
umfangsmiklar breytingar á stöðu
innflytjenda. Samtökin Ísland Pano-
rama hafa beinlínis að markmiði að
berjast á móti fordómum. Einnig má
minnast á atbeina annarra jaðarhópa
svo sem samkynhneigðra sem hafa
árlega verið með eina skemmtileg-
ustu skrúðgöngu ársins fyrir allar
fjölskyldur í landinu.
Útlendingar í
hnattvæddum heimi
En mennirnir á Kárahnjúkum eru
ekki nýir Íslendingar. Þeir eru ein-
faldlega útlendingar sem dvelja hér á
landi tímabundið til þess að reyna að
bæta aðstæður sínar heima fyrir.
Þeir eru ódýrt vinnuafl samtímans,
nútíma farandverkamenn sem halda
héðan líklega í aðrar stórfram-
kvæmdir annarstaðar í heiminum.
Vinnuafl er í raun og veru auðvitað
bara einstaklingar og í sjálfu sér er
enginn einstaklingur ódýrari en ann-
ar, það er bara samningstaða hans á
markaðnum sem er slæm og hann
fær þannig stöðu sem ódýrt vinnuafl.
Í fréttum fjölmiðla af veikindum
verkamannanna á Kárahnjúkum
kom fram að sumir þeirra hefðu
haldið heim á leið þar sem þeir væru
ekki tryggðir gegn slíkum áföllum.
Þetta hlýtur að vera mjög skýrt
dæmi um slæma samningsstöðu
þessara manna. Hvað um mennina
sem hafa dáið í vinnuslysum við
virkjunina? Voru þeir tryggðir fyrir
slíku? Hver hefur borgað þann
„kostnað“? Hvaða bætur fengu fjöl-
skyldur þessara manna og frá hverj-
um?
Eitt af einkennum hnattvæðingar
hefur auðvitað verið mikil hreyfing
fólks á milli staða í margvíslegum til-
gangi og má í því sambandi tala um
nýtt form farandverkamennsku.
Farandverkamennska á sér auðvitað
langa sögu en með tilkomu hnatt-
væðingar virðist sem hún hafi orðið
fjölbreyttari, lögformlegri og með
nokkrum hætti kerfisbundnari.
Nú er hægt að leigja sér vinnuafl,
eins og hugtakið starfsmannaleiga
felur í sér. Einstaklingar selja ekki
lengur vinnu sína milliliðalaust held-
ur eru þeir leigðir út eins og stóll eða
bíll, og svo er hægt að skila þeim til
baka, eins og þegar stóll brotnar eða
tölva bilar. Hér er orðið „leiga“ notað
vegna þess að um er að ræða aðild
þriðja aðila, en þó ekki einhvern sem
hefur það fyrst og fremst að leið-
arljósi að vernda hagsmuni við-
skiptavina sinna því þá væri hugtakið
umboðsmaður trúlega notað eða at-
vinnumiðlun.
Að sumu leyti virðast því útlend-
ingar sem koma hingað til lands að
vinna, næstum vera einskonar ólög-
legir innflytjendur sem ríkisvaldið
leggur þó blessun sína yfir; ég nota
þessa samlíkingu vegna þess að þeir
virðast ekki eiga rétt á sama aðbún-
aði og íslenskir verkamenn, né sömu
réttindum og kjörum. Staða þeirra
er því lík stöðu ólöglegra mexíkóskra
innflytjenda sem koma til Bandaríkj-
anna tímabundið og veita landi og
þjóð full not af starfskröftum sínum
en öðlast engin réttindi fyrir vinnu
sína.
Satt best að segja þá skil ég þetta
ekki. Almannatengslafulltrúar fyr-
irtækjanna stökkva til þegar hvert
málið af öðru kemur upp, með alls-
konar ótrúverðugar útskýringar og
hið sama gildir um fulltrúa frá starfs-
mannaleigunum. Eftir stendur þó að
verkafólki hefur verið boðinn aðbún-
aður sem Íslendingum yrði aldrei
boðinn. Hið sama gildir um erlenda
verkamenn sem búa í húsnæði í iðn-
aðarhverfum sem aldrei var hugsað
né ætlað sem íbúðir fólks.
Eru ekki til lög og reglur sem
banna slíka meðferð á fólki? Auglýs-
ingar sem vísa til húsnæðis fyrir Pól-
verja, endurspegla nöturlega að hús-
næðið henti ákveðnum flokki
einstaklinga, þ.e. einstaklingum sem
eru ekki Íslendingar. Burt séð frá
hvort við köllum þetta nýja kyn-
þáttahyggju eða ekki, hlýtur þetta að
vera óviðunandi.
Morgunblaðið/Eggert
Þensla Mikil þensla í atvinnulífinu hefur valdið því að margir útlendingar hafa komið hingað til lands til að vinna.
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
Ódýrt vinnuafl Verkamennirnir á Kárahnjúkum eru ekki nýir Íslendingar,
heldur einfaldlega útlendingar sem dvelja hér tímabundið til að reyna að
bæta aðstæður sínar heima fyrir. Þeir eru ódýrt vinnuafl.
Einstaklingar selja ekki
lengur vinnu sína milli-
liðalaust heldur eru þeir
leigðir út eins og stóll
eða bíll, og svo er hægt
að skila þeim til baka,
eins og þegar stóll brotn-
ar eða tölva bilar.
Höfundur er dósent í mannfræði í Há-
skóla Íslands.