Morgunblaðið - 20.12.2007, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 2007 41
- kemur þér við
Verslunarfólki
ógnað vikulega
Rakettubann í Noregi
- hvað gerist hér?
Álver í Helguvík
í óvissu
Selja börnum
bannaða tölvuleiki
Sörubakstur
aukabúgrein í
fæðingarorlofi
Nauðlenti flugvél
í Flórída
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?
Svo fögur bein.
VIÐ búum í samfélagi þar sem rit-
málið er ríkjandi miðill. Læsi er þess
vegna mikilvæg færni og auðvelt að
rökstyðja að góð lestrarfærni sé
bæði forsenda árangursríks náms og
nauðsynlegur aðgöngumiði að
menningu og samfélagi. Með sömu
rökum má segja að lesblinda eða
dyslexía sé talsverð fötlun enda
hamlar hún þátttöku í upplýsinga-
samfélaginu.
Því miður hefur það lengi ein-
kennt viðhorf fagmanna jafnt sem
almennings til fatlaðra að fötlun sé
fyrst og fremst afleiðing meintra
galla einstaklinganna,
frekar en að litið sé til
þess hvort samfélag og
umhverfi sé hannað
með þarfir allra í huga.
Í anda slíkra viðhorfa
hefur lengi verið litið
svo á að orsakir náms-
erfiðleika barna sé að
finna í takmörkunum
hjá þeim sjálfum sem
ráða þurfi bót á, frekar
en að endurskoða þurfi
námsumhverfi,
kennsluaðferðir eða
námsgögn með þarfir
þeirra í huga. Börn með lesblindu
hafa því verið send í svokallaða „sér-
kennslu“ utan bekkjar sem oftar en
ekki fer fram í óþökk þeirra sjálfra,
enda vafasöm aðferð út frá fé-
lagslegum sjónarmiðum.
Þegar líða tekur á skólagönguna
hefur heimilum nemenda svo verið
haldið í gíslingu tímafreks heima-
náms, enda alls ekki tryggt að „sér-
kennslan“ hafi skilað þeim viðunandi
lestrarfærni og nemendur oft í þeirri
aðstöðu að þurfa að bæta sér upp
rýra uppskeru kennslustundanna.
Dæmi eru um að foreldrar, oftast
mæður, hafi þurft að hætta að vinna
til að lesa námsefni grunn- og fram-
haldsskólans fyrir og með börnum
sínum.
Þökk sé tækninni, sjáum við fram
á tíma þar sem góð lestrarfærni
verður e.t.v. ekki eins nauðsynleg og
hún hefur hingað til verið. Nú þegar
eru til gagnleg hjálpartæki sem upp-
haflega hafa t.d. verið þróuð fyrir
blinda og sjónskerta. Ekki er ósann-
gjarnt að fara fram á að skólar út-
vegi og kynni slík tæki fyrir nem-
endum sínum en því
miður hafa fæstir skól-
ar staðið sig vel í því.
Innan skólanna þarf að
hugleiða hvort sam-
ræmi sé í því að gera
lestur að afdrátt-
arlausri forsendu náms
en tala engu að síður
um nám á forsendum
hvers og eins. Hugleiða
þarf hvort skólarnir
geri líffræðileg sér-
kenni lesblindra nem-
enda að meiri fötlun en
ástæða er til með því
að mismuna, einangra og útiloka þá
frá fullri þátttöku í náminu. Er það í
anda skóla án aðgreiningar að bjóða
nemendum fyrst og fremst upp á
þann tjáningarmiðil sem vitað er að
þeir eiga í sérstökum erfiðleikum
með að nýta sér?
Með því að leggja áherslu á grein-
ingu á meintum göllum nemenda er
hugsanlega viðhaldið tvískiptingu og
aðgreiningu nemenda í lesblinda og
ekki lesblinda eða m.ö.o. fatlaða og
ekki fatlaða. Slík vinnubrögð þykja
ekki lengur góður pappír innan fötl-
unarfræðanna en virðast þó sam-
ræmast vel skrifræðinu í mennta-
kerfinu og keppninni um fjármagn
sem útdeilt er á forsendum slíkra
greininga. Oft taka foreldrar einnig
virkan þátt í þessu fyrirkomulagi,
með vilja sínum til að þekkja og
sækja rétt barna sinna til sér-
kennslu. Þetta fyrirkomulag krist-
allast líka í áherslunni á að þróa sí-
fellt betri greiningartæki til að segja
örugglega af eða á um lesblindu eða
ekki lesblindu. Ef til vill væri þó
orku og peningum betur varið í að
þróa og fjárfesta í hjálpartækjum
sem veita myndu nemendum að-
gengi að námsefninu eftir fjölbreytt-
ari leiðum. Í þessu samhengi er auk
þess vert að benda á að ekki eru allir
á eitt sáttir um hvernig skilgreina
eigi lesblindu. Tæki sem notuð eru
til greiningar spegla ólíkar hug-
myndir fræðimanna og gefa því ekki
öll sömu niðurstöðu. Í nýlegri rann-
sókn á hugmyndum fólks um les-
blindu komu fram vísbendingar um
að skólar landsins skilgreindu les-
blindu almennt á þrengri hátt en
vilji væri til innan hagsmuna-
samtaka lesblindra og væri það um-
hugsunarefni.
Markmið með menntun hlýtur að
vera að auka þekkingu og víðsýni
nemenda. Lestrarfærni er einungis
verkfæri til að ná því markmiði – eitt
af fleirum. Ef skólar einblína á að
greina og ráða bót á lestrarerf-
iðleikum nemenda er hætt við því að
síður verði lögð áhersla á leiðir til að
komast framhjá ritmálinu en slíkar
leiðir geta e.t.v. nýst nemendum bet-
ur þegar nám fer að þyngjast og
reyndar einnig fleiri nemendum en
þeim sem greinast myndu með les-
blindu. Grunnskólarnir þurfa frekar
að leggja áherslu á að greina hvaða
kennsluaðferðir henta best hverjum
nemanda og eftir atvikum þjálfa þá í
notkun viðeigandi hjálpartækja áður
en í framhaldsskólann kemur. Eða
höfum við efni á að missa efnilega
nemendur út úr skólunum snemma á
unglingsárunum vegna lestrarerf-
iðleika?
Einangrunartímabilið í sögu
heyrnarlausra er það tímabil nefnt
þegar bann var lagt við notkun tákn-
máls. Heyrnarlausir áttu að læra að
lesa af vörum og að tala með hjálp
kennara. Bannið varði í 100 ár og á
þeim tíma dró verulega úr menntun
heyrnarlausra, störf þeirra urðu ein-
faldari og þeir einöngruðust frá hin-
um heyrandi heimi. Ef samfélag og
skóli viðurkenna ekki þarfir les-
blindra í verki er hætta á að hugsað
verði til baka til „einangrunartíma-
bils“ í sögu lesblindra. Tímabils þar
sem einstrengingsleg „ritmáls-
stefna“ takmarkaði að óþörfu mögu-
leika nemenda til náms og sam-
félagsþátttöku á eigin forsendum.
Aðgreining í skóla
án aðgreiningar?
Halla Magnúsdóttir fjallar um
„sérkennslu“ lesblindra »Markmið meðmenntun hlýtur að
vera að auka þekkingu
og víðsýni nemenda.
Lestrarfærni er ein-
ungis verkfæri til að ná
því markmiði – eitt af
fleirum.
Halla Magnúsdóttir
Höfundur er þroskaþjálfi með meist-
arapróf í menntunarfræðum.