Morgunblaðið - 06.01.2008, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 2008 21
húsgögn
gjafavara
ljós
opið í dag 13–16
afsláttur
15–70%
ÚTSALA
MIRALE
Síðumúla 33
108 Reykjavík
sími: 517 1020
www.mirale.is
Opið
mánud.–föstud. 11–18
laugardag 11–16
sunnudag 13–16
bragðgott, en hvað áttu við með
„ræktað í náttúrunni“? Ekki ein ein-
asta kornjurt til manneldis eða hús-
dýr hafast við í villtri náttúrunni:
þetta allt saman höfum við fært okk-
ur í nyt með sérhæfðri ræktun síð-
astliðin tíu þúsund ár. Hveiti vex þar
til að mynda ekki; við bjuggum það
til. Og hvergi í heiminum vex korn í
röðum án þess að við sáum því.“
Og þótt á Bretlandi sé ekki bæt-
andi á óvinsældir Heathers Mills
McCartney, fyrrum fyrirsætu og eig-
inkonu Pauls McCartney, lét Sense
About Science hana ekki komast upp
með neinn moðreyk þegar hún sagði
fullum fetum að vaxandi offita barna
stafaði af mjólkurþambi. Tveir dokt-
orar, hvorki meira né minna, lífeðl-
isfræðingur við Cambridge-háskóla
og næringarfræðingur hjá Bresku
næringarstofnuninni, sögðu hana
fara með rangt mál auk þess sem
mjólk væri afar mikilvæg í heilbrigðu
mataræði barna.
„Hreint sogæðakerfi“
Í leikmannseyru hljómaði ef til vill
nokkuð gáfulega þegar Carol Caplin,
lífsstílsgúrú, eins og hún er kölluð,
sagði að til að fyrirbyggja brjósta-
krabbamein þyrfti að upplýsa konur
betur um „mikilvægi þess að halda
sogæðakerfinu hreinu og óstífluðu“.
Michael Baum, fyrrum prófessor í
skurðlækningum við Lundúnahá-
skóla, segir hugmyndir Caplins fá-
sinnu, hvorki byggðar á þekkingu á
líffæra- né lífeðlisfræði hvað þá
brjóstakrabbameini.
Öðru í áþekkum dúr varpar mörg
dægurstjarnan fram kinnroðalaust,
án þess að hafa minnstu þekkingu á
málinu. Alkunna er að hæst bylur
jafnan í tómum tunnum svo það er
ekki að ósekju að Sense About
Science hafi áhyggjur af vitleysunni,
sem sumir fara að trúa sem nýju neti
og lepja hver eftir öðrum.
Tæpast hafa þó margir tekið mark
á Jo Wood, snyrtivöruframleiðanda
og eiginkonu Ronnie í Rolling Sto-
nes, þegar hún tilkynnti spaklega að
„…það sem þú berð á húðina fer út í
blóðrásina“. Til að taka af allan vafa
fékk Sense About Science þó doktor
Gary Moss, lyfjafræðing við Hertfor-
shire háskóla, til að leiðrétta rang-
færsluna. Hann bætti því hins vegar
við að snyrtivörur gætu vissulega
breytt yfirborðsáferð húðarinnar.
Ekki verra að fá fullvissu um að þær
gera a.m.k. eitthvert gagn.
Bregðast við villandi
fullyrðingum
Á samnefndri vefslóð að viðbættu
org.uk er Sense About Science skil-
greint sem samtök, sem ekki eru rek-
in í gróðaskyni og skrái vísindi byggð
á traustum grunni í gagnasafn fyrir
almenning. „…til þess að efla virð-
ingu fyrir því sem satt er og rétt og
hvetja vísindamenn til að blanda sér í
umræðuna, einkum þegar gagna-
grunnurinn virðist umdeilanlegur og
erfiður viðfangs,“ segir á
senseaboutscience.org.uk. og enn-
fremur: Við vinnum með vísinda-
mönnum til að:
 bregðast við villandi fullyrðingum
á opinberum vettvangi um vís-
indi, læknisfræði og tækni,
 koma á framfæri niðurstöðum vís-
indalegra rannsókna til almenn-
ings,
 hjálpa þeim sem þurfa á sérfræði-
aðstoð að halda við að komast í
samband við vísindamenn vegna
mikilvægra mála.
 gera lærðum og leikum grein fyrir
þróun og framvindu á sviði vís-
inda.
Til marks um fjölbreytnina er á
vefnum fjallað um allt frá hræðslu við
plastflöskur, flúoríð og MMR-bólu-
efni gegn mislingum til deilna um
genabreytingar, stofnfrumurann-
sóknir og geislun. Óhefðbundnar
lækningar, segulómskoðun, afeitrun,
kjarnorka, lýðheilsa og veðurmynst-
ur hafa einnig verið fyrirferðarmikil
undanfarið.
Ekkert tómarúm
Eftir að bæklingurinn um vísinda-
bull dægurstjarnanna kom út hafa
þær verið undir smásjánni hjá Sense
About Science og fleirum, en sam-
tökin hafa hvatt þær eindregið til að
kynna sér staðreyndir áður en þær
opna munninn. Eitt símtal dugi – og
þá vitaskuld til Sense About Science,
segir á vef þeirra. Þrátt fyrir allt má
þó alveg virða fræga fólkinu það til
vorkunnar að þurfa sýknt og heilagt
að svara spurningum aðgangsharðra
fjölmiðla um allt milli himins og jarð-
ar án þess að gefast ráðrúm til að
kanna málin.
Núna, ári eftir útkomu bæklings-
ins, segir sérfræðingur í vísindaskrif-
um við The Guardian að svo virðist
sem fræga fólkið hafi á árinu 2007
síður hætt sér út á hálar brautir með
tilhæfulausum fullyrðingum á sviði
vísinda. Samt er eitthvað um axar-
sköftin og að mati blaðamannsins
birtast þau helst þegar stjörnurnar
fjalla um eitthvað sem nefnist líf-
rænt, gervi og náttúrulegt. Pínlegast
þótti þegar sjónvarpskonan Sarah
Beeny talaði um yndislega „chemi-
cal-free“ eða efnalaus húðkrem og
farða í þættinum „How Toxic Are
You?“ (Hversu eitruð eruð þið?) á
Channel 4. Ian Mabbett, efnafræð-
ingur við Swansea-háskóla, benti
réttilega á að efni væru „allt og alls
staðar“ ella væri allsherjar tómarúm.
Þótt Jason Braithwaite, sérfræð-
ingur í taugasjúkdómum við Birm-
ingham-háskólann, segi ómögulegt
að mæla hvort Nintendo-leikurinn
Dr. Kawashima’s Brain Training
(Heilaþjálfun doktors Kawashimas)
auki leikmönnum vitsmuni vilja þeir
eflaust gjarnan trúa Nicole Kidman.
„Ég fann fljótlega að þjálfun heilans
er frábær leið til að halda mér ungri í
hugsun,“ segir hún í auglýsingu fyrir
umræddan leik.
Kannski nokkuð til í þeim frasa
þótt tölvuleikurinn skipti tæplega
sköpum, heldur – eins og Braithwaite
bendir í stórum dráttum á: Geri fólk
einungis færara í leiknum, því æfing-
in skapi meistarann. Engu að síður
verður ekki af Nicole Kidman skafið
að hún er greindarleg á að líta og góð
leikkona. Madonna og Jamie Oliver
eru líka fær á sínu sviði – ef út í það
væri farið. En þau eru bara ekki vís-
indamenn.
» Þrátt fyrir allt má þó alveg virða fræga fólkinu
það til vorkunnar að þurfa sýknt og heilagt að
svara spurningum aðgangsharðra fjölmiðla um allt
milli himins og jarðar án þess að gefast ráðrúm til
að kanna málin.
Glottandi sagði Þórarinn: Mafían
má þó eiga það að hún sprengir ekki
kjarnorkusprengjur. Þú ættir að
kíkja á fréttina Avisen.dk um lista-
mennina sem smygluðu sér inn í veð-
urfréttatíma á tékkneskri sjónvarps-
stöð. Það var verið að sýna veðrið í
mismunandi fjallahéruðum landsins
þegar stóran og auðþekkjanlegan
svepp bar skyndilega við himininn
og allt varð skjannahvítt í forgrunni.
Áhorfendur stöðvarinnar urðu að
vonum skelkaðir en fljótlega kom í
ljós að um falsaða myndbandsspólu
var að ræða. Hrekkjalómarnir fengu
milljón króna verðlaun í samkeppni
ungra listamanna. Það er þó skamm-
góður vermir því þeir fá að öllum lík-
indum dóm á sig og háar fjársektir.
Væntanlega er dómaranum
brugðið, giskaði Auður á. Af tvennu
illu er betra að svelgjast á kaffinu við
að fá bíl inn til sín en sjá kjarnorku-
sprengju springa í veðurfréttunum.
Höfundar eru heimavinnandi hjón í
Barcelona.