Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1950, Blaðsíða 21

Siðir og erfðavenjur
í flota, eins og til dæmia þeim enska og danaka, «ru
siðir og venjur næstum ein3 margar og margvíslegar
og mennirnir. Hér verður skýrt frá nokkrum slíkum
erfðavenjum.
*
„s kdr
Ein af þessum venjum, sem næstum hver einasti sjó-
liði hefur í heiðri haft, er að segja „skál!“ Á sjónum
hefur þetta orðið til, liklega vegna þess, að drykkjar-
vörur hafa alltaf haft mikla þýðingu fyrir sjófólk.
Vínið og ölið voru auk þess hluti af launum sjóliða í
hernum. Á tímum Tordenskjölds höfðu drykkjarvörur
sérstaklega mikið að segja, maturinn var þá mjög ein-
hæfur og næringarefnasnauður. Árið 1736 var því inn-
leidd ný „átvenja", sem veitti áhöfninni rétt til ákveð-
ins skammts af brennivíni annan hvern dag. í Englandi
þelcktist einnig þessi ábót á matinn, sem annars var
þannig, að honum fylgdu alls konar sjúkdómar, en eink-
um skyrbjúgur.
Þar í landi urðu ýmsar venjur afleiðingar þessarar
matarábótar, m. a. það, að óbreyttir liðsmenn drukku
dag hvern „skál“ fyrir einhverri ákveðinni persónu.
Þannig drukku þeir á þriðjudögum „mæðraskál". Á
fimmtudögum drukku þeir skál „fyrir kónginum". Á
laugardögum „skál“ eiginkvenna og „vinkvenna“. En
þetta voru engin smámenni, því að á miðvikudögum
drukku þeir „skál“ fyrir sjálfum sér.
Yfirmennirnir drukku einnig „skál“ og þar var drakk-
in „skál fyrir kónginum" engu síður en hjá undirmönn-
um. Eru menn yfirleitt vanir að standa upp í hvert
skipti, sem þeir drekka einhverjum til, en William
fjórði, sem hafði verið á sjó og þekkti því aðstæður
allar, leyfði allra náðugast, að menn drykkju „skál“
hans sitjandi. Ástæða þessa var sú, að lofthæð var
víðast hvar mjög lítil í hinum gömlu herskipum og
menn vildu ógjama eiga á hættu að mölva sitt eigið
höfuð, við að standa snögglega upp. Venja þessi hefur
haldizt og enn þann dag í dag sitja enskir yfirmenn
í sjóhernum sem fastast, er þeir drekka „skál“ fyrir
kóngi sínum. Nú til dags er þetta víst ekki vegna þess,
að svo lágt sé undir loft í skipum brezka flotans, heldur
vegna þess, að Englendingar eru fastheldnir við gamlar
venjur.
*
Skip 8kírö.
' Vínið hefur einnig alltaf haft stóra hlutverki að gegna,
þegar nýju skipi er hleypt af stokkunum. Á Bretlands-
eyjum var það til dæmis siður að drekka úr sílfurbik-
uram „skál“ fyrir framtíð skipsins, þegar það rann í
sjóinn og fleygja síðan bikurunum í sjóinn á eftir. En
þegar floti Englendinga stækkaði, varð þetta of dýrt
gaman, og 1 kringum 1700 fundu menn upp á því að
brjóta vínflösku á stefni skipsins, um leið og því var
gefið nafn. Allt fram til ársins 1811 var þessi athöfn
framkvæmd af konunglegu fólki, en þá var tekin upp
sú venja, að láta einhvem kvenmann framkvæma skím-
ina. Þessari venju var fylgt nokkurn tíma og gafst vel,
þar til dag einn, að ein konan, sem átti að skíra, missti
marks, og flaskan flaug fram hjá stefni skipsins og í
höfuð eins áhorfandans. Sá, sem flaskan lenti á, varð
auðvitað fjúkandi reiður og höfðaði þegar mál gegn
flotastjóminni, sem varð síðan að greiða viðkomandi
manni álitlega upphæð í bætur.
Meinn sáu nú, að þetta gat skeð oftar en einu sinni,
og var því ákveðið að hengja flöskuna hér eftir á band.
Þessi varúðarregla hefur svo haldizt allt til þessa dags.
*
Grogg.
Þar eð við eram nú að tala um „skálar“ og vín, er
ef til vill ekki úr vegi að rifja upp sögu groggsins. Eins
og áður er sagt, voru drykkjarvörur hér áður fyrr með-
al annarra nauðsynlegra hluta um borð í hverju skipi,
sem var úti á hafi í lengri tíma í einu. Vatnið — ef
það þá var nokkuð — var venjulega orðið fúlt og gat
þá orsakað magaveiki o. fl.
Þessi vínskömmtun hafði þó sínar veiku hliðar, því
að eins og flestir vita, þá langar menn oft 1 annan, er
þeir hafa fengið einn. Því kom það stundum fyrir, aö
áhöfnin stal úr víngeymslu skipsins í lestinni og líklega
hefur það verið í beinu sambandi við þessa ónáttúru
sumra manna, að Veming aðmíráll skipaði svo fyrir
árið 1741, að vínið skyldi þynnt með vatni.
í Danmörku m. a. fóru þeir að loka brennivínstunn-
unum betur og var farið að slá jámslám fyrir sponsin
á þeim árið 1743. Allt þetta varð auðvitað sárum harmi
valdandi, og í Englandi varð flotastjómin fyrir hörð-
run ásökunum af þessum sökum. Verning aðmíráll, sem
venjulega gekk undir nafninu „Old Grogg“ gaf þannig
áður umtöluðum vökva heiti. Orsökin til auknefnis flota-
foringjans var hins vegar sú, að hann gekk alltaf í
skikkju úr „Grogram“-efni. Það er ofið úr silki og
kamelhári. Orðið „Grogram" er leitt af orðunum
„gros-grain“, sem þýðir gróft eða stórgert.
í Danmörku er siðurinn að úthluta rommi ekki leng-
ur til, nema að litlu leyti og þannig, að sjóliðar fá
VÍKINGUR
279