Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1950, Síða 47

ui’hlið kirkjunnar kannske böðuð í ljósi, sem
fellur mjög til hliðar, svo að hvaðeina tekur á
sig skarpa og áhrifaríka mynd, en inni í gróp-
um og innskotum brotna geislar, sem kastast
frá þeim flötum, sem sólin fær skinið á.
Það er enganveginn óviðeigandi að líkja suð-
urhlið kirkjunnar við hljómborð með hvítum
og svörtum nótum, hljóðfæri, sem ljósið, meist-
ari meistaranna, leikur á hljómkviður sínar.
Gildleiki súlna og burðarstoða þessai’ar dóm-
kirkju er óvenju mikill, svo jafnvel hinar ljósu
framhliðar þeirra virðast jafn breiðar og bilin
milli þeirra. Þetta vekur sterka og áhrifamikla
hrynjandi í stílinn. Þegar ofar dregur, verða
stuðningssúlurnar mjórri, bogar þeirra hallast
að mæni aðalskipsins, studdir tígulegum odd-
bogum. Það má líkja því við hinn flókna, öfuga
þrílið í ríki tónanna.
Gagnrýnandi minn mun segja: Þetta er að
vísu hljómfögur lýsing en vita gagnslaus frá
sögulegu sjónarmiði, því að vísindin leiða rök
að því, að húsameistararnir miðuðu stoðir og
annað þvílíkt við það, hversu mikinn þunga
þeim var ætlað að valda. Hvelfing miðskipsins
í Chartres er 16,5 metra breið, og er það meiri
breidd en í nokkurri annarri dómkirkju í Fraklc-
landi. Burðarstoðirnar hljóta þess vegna að vera
eftir því. Ég svara já, óneitanlega gerði húsa-
meistarinn þessar stoðir örugglega úr garði, og
hvelfingin hefur staðið óhögguð í sjö hundruð
ár. Eins og siður var á þeim tíma, hefur hann
látið þær hallast inn á við, minnka að ummáli
eftir því sem ofar dró. Já, hann hefur jafnvel
gengið feti lengi’a en flestir aðrir. Jafnhliða
hinu tæknilega sá hann ætíð tækifæri fyrir auk-
ið augnayndi. Þar sem byggingin krafðist sér-
stakrar áherzlu, veitti hann tjáningarþörf sinni
útrás. Þú efast? En ég get sannað mál mitt.
Líttu á álmuna, sem brýzt út úr miðri suður-
hliðinni. Sjáðu hvernig efri hlutinn er skreyttur
lóðréttum súlum, örmjóum eins og orgelpípur
og bilin milli þeirra, sem ekki er öllu breiðari
en þær sjálfar. Súlur þessar bæta úr engri
brýnni nauðsyn. Þær eru einvörðungu til
skrauts. Þær prýða og fegra á þann hátt að
framleiða stöðug skipti ljóss og skugga upp úr
og niður úr. Taktu eftir því, að þetta er eins-
konar tilbrigði við pílárana milli burðarstoð-
anna, aðeins smágjörvari og léttari yfirlitum.
Og líttu á hinar frægu höggmyndir yfir
„porte royale“ á vesturgaflinum, konunga og
drottningar úr Gamla testamentinu, dómsdag,
og myndir úr ævi Jesú Krists! Þessi frábæra
listaverka-samstæða var gerð á fyrri hluta 12.
aldar handa dómkirkju þeirri í Chartres, róm-
anskri að stílgerð, sem nú er horfin, en átti upp-
„Líttu á þessa grajinvöxnu svipi, eins og súlur
í laginu
runa sinn á 4. öld. Þegar gotíski húsameistar-
inn kom til skjalanna og gerði uppdrátt þess-
arar kirkju árið 1194, varðveitti hann af mik-
illi nærgætni þessa gömlu forhlið og tvo hliðar-
turna. Líttu á þessa grannvöxnu svipi, eins og
súlur í laginu, íklædda skikkjum og kyrtlum
með djúpum fellingum neðan frá faldi og upp
í hálsmál, sem gefa þeim ofur hátíðlegan og
ójarðneskan svip! Þarna má segja, að sleginn
sé grunntónn tvíliðanna. hálfri öld áður en gerð-
ur var uppdráttur þeirrar kirkju, er við sjáum
í dag. Þessi „porte royale" er, eins og ýmsum
mun kunnugt, meistaraverk, uppruni og skóli
þeirrar höggmyndarlistar, sem skapaðist í
Frakklandi á 12. öld og síðar. Það er viður-
kennt, að myndlist sú, sem upprunnin er í
Chartres, var í eðli sínu afturhaldssöm. Hinar
lóðréttu línur mannamynda héldust, með smá-
vægilegum breytingum samicvæmt náttúrustæl-
ingunni, fram til 1240, og voru á þeim tíma ein-
kennandi fyrir myndir frá Chartres. Hið list-
ræna viðhorf í Chartres hefur því um fullrar
aldar skeið verið bundið sérstæðu mati og sjálfs-
öryggi í höggmyndagerð, álíka ósveigjanlegu
og yfirgangsríku og klassíkisminn átti eftir að
verða á dögum Lúðvíks XIV. Er því nokkur
furða, þótt meistari sá, sem gerði uppdrátt þess-
arar kirkju kringum 1190, yrði fyrir áhrifum
V I K I N G U R
305