Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1999, Blaðsíða 47

æsku, eða eins og fram kemur hjá ungum
togaraskipstjóra. „Þetta lá barasta beinast við,
eigum við ekki að segja að þetta hafi verið í
blóðinu bara. Það er náttúrulega það að mað-
ur ólst svolítið upp við þetta af því að pabbi
var alltaf á sjó“.
Stundum er látið að því liggja að sjó-
mennskan sé mönnum í blóð borin. Hvað
sem því líður bendir rannsóknin til þess að
hæfileikinn berist inn í blóðið, greypist inn í
merg og bein. „Að sjóast“ skírskotar hvort
tveggja til andlegrar og líkamlegrar aðlögunar
að nýju umhverfi. Margir viðmælendur lýstu
sínum fýrstu ferðum út á sjó sem einkenni-
legri blöndu velgju og vanmáttar. Það er ekki
fyrr en viðvaningurinn rennur saman við við-
fangsefnið, að velgja og vanmáttur víkur fyrir
vellíðan og kunnáttu eða eins og skipstjóri
lýsti baráttunni við sjóveikina. „Þetta hefur á-
byggilega tengst einhverjum leiða við að fara
á sjó, en ég held að þetta hafi batnað eftir að
ég fór að hætta hugsa um það að fara á sjó“.
Til að byrja með styðst nýliðinn við þum-
alputtareglur, fylgist með sér reyndari mönn-
um, spyr og reynir fýrir sér, stundum afhjúp-
ast reynsluleysið eins og aragrúi viðvanings-
sagna bera vitni um. Meiri þekkingu fýlgir
aukin ábyrgð og jafnframt ný hlutverk um
borð í fiskiskipinu. Yfirgripsmikil reynsla og
innsýn í ólík störf um borð töldu viðmælend-
ur góðan bakgrunn fýrir farsælan skipstjóra
eða stýrimann, „menn vita hvernig á að gera
hlutina og geta þess vegna dæmt um hvort
þeir eru rétt gerðir“, eins og einn orðaði það.
Stundum er gerður greinarmunur á góð-
um sjómönnum og farsælum fiskimönnum.
Það að standa ldár á öllu um borð einkennir
góðan sjómann en leikni í fiskveiðum er að-
alsmerki fiskimannsins. Segja má að straum-
hvörf verði í náminu þegar menn takast á
hendur hlutverk stýrimannsins. Fram að
þeim tíma snýst námið um að læra allt sem
snýr að verklagi og vinnubrögðum sjó-
mennskunar en í stöðu stýrimanns gefast
aukin tækifæri til að öðlast innsýn í fiskveiði-
tækni undir handleiðslu skipstjórans.
„Þá fyrst byrjar skóunn...“
í stýrimannaskólum tekur sjómennsku-
námið á sig formlegri brag með bóklegu
námi. Flestir þakka skólanum fýrir að hafa
lært góð vinnubrögð, siglingafræði og undir-
stöðuatriði í meðferð tækja en eru jafnframt
sammála um að ,„það að veiða verði aldrei
lært af bók“. Árangurinn í bóknáminu segir
lítið um framhaldið í fiskveiðunum, eða eins
og einn viðmælandi útskýrir það. „Ef við för-
um út í einkunnir og svoleiðis, þá skiptir það
„akkúrat" ekki nokkru máli, strákar sem áttu
kannski erfitt með að læra geta verið alveg
súperfínir fiskimenn og skipstjórar þó að þeir
hafi kannski átt erfitt með að djöflast í gegn-
um dönskuna, enskuna eða eðlisfræðina og
guð má vita hvað þau heita öll þessi fög“. Þá
fýrst hefst skólinn þegar stýrimannsefnið er
farið að starfa undir leiðsögn skipstjóra og
„lærir bæði um miðin sem maður er á og
hvernig maður á að hegða sér gagnvart öðr-
um og allt það, það var góður skóli“.
Það er hinsvegar eins misjafnt og mennirn-
ir eru margir hvernig fiskveiðináminu er hátt-
að. En því svipar um margt til lærlingsnáms
meðal iðnaðarmanna þrátt fýrir að engar
formlegar reglur séu þar um. Tengsl stýri-
manns (lærlings) og skipstjórans (meistara)
velta á því hvernig þeir ná saman, eins og hér
kemur fram í orðum nýbakaðs skipstjóra.
„Þegar maður kemur sem stýrimaður reynslu-
lítill og reynslulaus þá er náttúrulega ákveðin
vantreysting í gangi, hvort sem það er viður-
kennt eða ekki. Svo fer það út í það að menn
fara að vinna meira saman og menn sanna sig.
Og ef menn hafa áhuga á þessu á annað borð
þá breytast samskiptin í rólegheitunum í
traust. Svo í framhaldið er mönnum treyst til
að fara með skipið í einn og einn túr“.
Vegna þess að námið er með öliu óformlegt
og því fýlgja þess vegna engar sérstakar kvað-
ir um tilsögn, er áhugi stýrimannsins lykilat-
riði í námsframvindunni. Farsæll aflaskip-
stjóri skráir þetta á eftirfarandi hátt. „Maður
reynir að leggja línurnar en þetta fer voðalega
mikið effir því hvort að þeir vilji læra eitt-
hvað, hvort að þeir hafi áhuga fýrir því“.
Bróðurparturinn af náminu er aldrei færður í
orð, „maður getur allt eins lært af skipstjór-
anum með því að sjá hvernig hann hagar sér,
þú getur allt eins gert það úti á dekki. Menn
fara misjafnlega að þessu og maður hefur nú
ekki alltaf hugmynd um það hvort hann er að
gera vitlaust eða rétt. Þú verður að læra að
meta það líka“, útskýrir þátttakandi í rann-
sókninni.
Þeir fiska sem róa...
Nokkuð hefur verið ritað um leikni og
þekkingu íþróttamanna og kom það
skemmtilega á óvart hve margt í þeim rann-
sóknum rímar við það sem fram kom um
skipstjórastarfið. Lykilatriði er að vera í stöð-
ugu sambandi við atburðarrásina úti á sjó.
„Þeir sem stunda þetta af krafti fýlgjast vel
með. Maður gat kannski ekki róið hvern ein-
asta dag. Maður gat lent í því að fá landlegu
og þá varð maður að stúdera aftur hvernig
fiskurinn hafði dreift sér á tímanum. Maður
týndi þessu niður ef það kom kannski
tveggja, þriggja daga landlega" áréttar þaul-
Sjómannablaðið Víkingur
47