Náttúrufræðingurinn - 2001, Qupperneq 63

8. mynd. Ytri kynfœri dílahýenulœðu, þar sem sést
reðurlaga snípur og sýndarpungur. (Gould 1983.)
En hvaða gagn skyldi hýenu-
læða hafa af því að líta út eins og
högni? Gould vitnar um þetta efni í
Hans Kruuk, sem fyrr er nefndur.
Kruuk bendir á að dílahýenur lifa í
hjörðum sem helga sér ákveðið
óðal og fara oft saman á veiðar.
Þess á milli flakka stakar hýenur í
leit að hræjum. Fulltrúar hjarðar-
innar verða að þekkja sína en
hafna framandi hýenum.
Þegar tvær dílahýenur úr sömu
hjörð hittast hefst mikið sjónar-
og lyktarspil. Dýrin taka sér
stöðu hlið við hiið og snýr sitt í
hvora áttina, reisir síðan reður
eða sníp og lyftir afturfæti svo
þessi viðkvæmi líkamshluti er
berskjaldaður beittum tönnum
hins. Dýrin sleikja svo og þefa
hvort af annars kynfærum í einar
tíu til fimmtán sekúndur. Kruuk
telur að náttúran hafi mótað
þessa kynningarathöfn með því að þróa
áberandi ytri kynfæri á bæði kyn dýranna.
Sjálfur hallast Gould að annarri skýringu.
Hann telur að lífshættir dflahýenunnar hafi ýtt
undir val náttúmnnar á stómm og sterkum
kvendýmm. Þetta hafi fengist með auknum
styrk karlhormóna í læðunum, og karlleg mynd
ytri kynfæranna hafi síðan verið eðlileg - og
óhjákvæmileg - aukaverkun hormónanna. Af
þessu hafi kynningarháttemið síðan þróast -
það sé með öðmm orðum afleiðing en ekki
orsök karlgervingarinnar.
Menn hafa á ýmsum tímum og stöðum borið
misjafnan hug til dflahýenanna. Sums staðar í
Afríku héldu heimamenn vemdarhendi yfir
þeim sem verðmætum sorphirðum. Annars
staðar höfðu menn á þeim óttablandna hjátrú.
Hjá sumum kynkvíslum gegndu dflahýenur
hlutverki útfararstjóra - menn bám til þeirra lík
látinna ættingja til neyslu.
Á tuttugustu öld skáru menn víða upp
herör gegn dílahýenum, sem taldar voru
skaðvaldar í hjörðum húsdýra og veiðidýra.
Þær voru skotnar, veiddar í dýraboga og
eitrað fyrir þær, enda hefur þeim fækkað
verulega og eru með öllu horfnar úr hlutum
Austur- og Suður-Afríku.
Sú tilgáta hefur verið sett fram að hvarf
dílahýenu úr Evrópu skömmu eftir lok
ísaldar megi rekja til upphafs landbúnaðar.
■ HEIMILDIR
Gould, Stephen Jay 1983. Hyena Myths and
Realities. I ritsafninu Hen’s Teeth and
Horse’s Toes. Penguin Books, Harmonds-
worth.
Jónas Jónsson frá Hriflu 1959. Dýrafræði,
kennslubók handa börnum (5. útgáfa). Bóka-
forlag Odds Björnssonar, Akureyri.
Nowak, R.M. 1991. Walker’s Mammals of the
World (5. útgáfa). The Johns Hopkins Uni-
versity Press, Baltimore & London.
Örnólfur Thorlacius 1966. Fréttir. Veiða
hýenurnar í ljónin? Náttúrufræðingurinn 36
(3).
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Örnólfur Thorlacius
Bjarmalandi 7
108 Reykjavík
141