Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 18

runnunum og skilja við þær án þess að fara
með þær á varpstaðina.
Nákvæmari athuganir á dreifingu karl-
dýra við nýlegar kúadellur (5-80 mín.
gamlar), bæði í Englandi (1978 og 1979)
og á íslandi (1981 og 1984), sýndu að hún
er fjarri því að vera tilviljunarkennd.
Marktækur munur reyndist vera á stærð
karla eftir því hvort þeir voru paraðir við
kvenflugu eða ekki og hvar þeir héldu sig
(Hrefna Sigurjónsdóttir 1980, Hrefna
Sigurjónsdóttir og Sigurður Snorrason
1995). Niðurstöðum ber vel saman en þar
sem íslenska athugunin er nákvæmari er
meira á henni að byggja. Karldýr sem eru
með maka á dellunum eru að meðaltali
marktækt stærri en önnur karldýr. Þessir
karlar eru ýmist að makast við kvenflugu
eða verja hana á meðan hún verpir.
Samanburður á stærð þeirra sem voru að
verja kvenflugu og þeirra sem voru að eðla
sig sýndi að þeir voru álíka stórir. Stakir
karlar í makaleit á dellunni koma næstir
og eru þeir marktækt stærri en þeir sem
leita sér að kvenflugu í grasinu í kring eða
eru að eðla sig þar (sbr. 7. mynd). Rétt er
að minna á að flugurnar eru ekki alltaf
kyrrar á meðan þær eru að makast og að
stöku karldýrin eru oft mjög hreyfanleg.
Ofangreind niðurstaða byggist því á
meðaltölum sem endurspegla líkur á að
finna misstór karldýr á ólíkum stöðum.
Eitt af því sem leitaði á hugann eftir
rannsóknirnar á Englandi var að athuga
hvort aldur (ferskleiki) dellunnar hefði
áhrif á þá dreifingu sem var lýst hér að
ofan. Fjöldi stakra karlflugna er mestur við
20—40 mínútna gamlar kúadellur en fram-
boð á stökurn kvenflugum minnkar stöðugt
með aldri dellunnar (Parker 1970b). Það
var því áhugavert að kanna hvort minna
væri um lítil en stór stök karldýr á dellunni
þegar þéttleikinn er mestur og samkeppnin
væntanlega mest. Einnig var hugsanlegt
að þeir karlar sem kæmu fyrstir á staðinn
og nytu þess að þá væri tiltölulega mikið
framboð á kvendýrum væru stærri en aðrir.
í allt safnaði ég 982 stökum körlum og 395
pöruðum til að fá svör við þessum
spurningum. Engin marktæk tengsl
reyndust vera á milli aldurs dellu og
stærðar karldýra svo svörin við spurn-
ingunum hér að ofan voru neikvæð
(Hrefna Sigurjónsdóttir og Sigurður
Snorrason 1995). Þessi niðurstaða bendir
m.a. til að stærri karldýrin hafi eftir
einhverju að slægjast þó mykjan sé ekki
fersk og þá kemur fyrst upp í hugann
möguleiki þeirra til að ráðast á pör og
reyna að ná sér í kvenflugu á þann máta.
ATHUGANIR Á HEGÐUN
EINSTAKLINGA
Sú mynd sem hefur verið dregin af
dreifingu karldýranna hér að framan
byggist á túlkunum á niðurstöðum
mælinga á dýrum sem safnað var á og í
kringum misgamlar kúadellur. Til að fá
nákvæmari upplýsingar um atferli karl-
dýranna var hegðun stakra einstaklinga
skráð frá því að þeir komu á varpstað og
þar til þeir yfirgáfu hann eða þar til þeir
náðu sér í kvenflugu. Körlunum var skipt í
tvo flokka, annars vegar áberandi stóra og
hins vegar meðalstóra og litla (hér eftir
kallaðir litlir). Þessum rannsóknum vann
ég að í Finnlandi í júní 1992.
Ég fylgdist með 86 karldýrum, 38
stórum og 48 litlum, við kúadellur sem
voru allar álíka stórar (500 cm2). Aðeins
12 karlar af þessum 86 (14%) náðu sér í
maka en hinir gáfust upp og fóru í burtu.
Þeim stóru gékk þó miklu betur að ná sér í
kvenflugu því af þessum 12 voru 10 stórir.
Upplýsingar um þéttleika flugna við
dellurnar voru skráðar í 64 tilfellum af
þeim 72 þegar karlar komu fljúgandi, leit-
uðu að maka án árangurs og yfirgáfu svo
svæðið. Þær niðurstöður sem eru gefnar
upp hér á eftir byggjast á athugunum á
hegðun þessara 64 karldýra.
I ljós kom að flestir standa stutt við en sá
sem dvaldi lengst var í meira en 1 klst. við
varpstaðinn (8. mynd). Ekki reyndist vera
tölfræðilega marktækur munur á stórum
og litlum körlum hvað viðveru snertir* og
*t próf: t = 1,45, p= 0,152
12