Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 64

á löngu belti í um 450-550 m y.s. í utan-
verðu Vatnsdalsfjalli, gegnt norðurenda
Vatnsdalshóla. Sú líparítsambreyskja er
gegnumskotin af berggöngum, hliðstæð-
um þeim sem eru niðri í Vatnsdalshólum.
Sunnar taka við mikil líparítlög ofarlega í
hlíðum Vatnsdalsfjalls og má sjá þau lög
síga í stöllum í samsíða misgengjum niður
til vesturs. Auk þess er staðbundinn mikill
vestlægur jarðlagahalli í vesturhlíð fjalls-
ins og þar lækka bergspildurnar niður í
dalinn. Bratt hallandi berglög í Geddu-
hryggjum ofan við Hvamm í Vatnsdal
benda þar að auki til þess að stórkostlegt
sig hafi orðið á bergspildum vestur og
niður í dalinn. I giljum í hlíðum Vatns-
dalsfjalls upp af bænum Hjallalandi, sem
stendur nokkru innan við Flóðið, má sjá
hvernig berglögum fjallsins hallar bratt til
suðvesturs að öskjunni sem geymir þykk
kubbabergslög í Hjallanum í Vatnsdal.
Kubbuð og smástuðluð berglög sömu
gerðar er að sjá í Hnjúknum innan við
Flóðið. Þetta bendir til að bergspildurnar
sunnan Vatnsdalshóla hafi sigið stór-
kostlega niður til vesturs frá því sem er í
fjallinu.
Leifar af fornri megineldstöð ganga inn í
Vatnsdalsfjall og í slíkum megineld-
stöðvum er algengt að finna mikil ketilsig.
Af ummerkjum að dæma er ketilsig Vatns-
dalseldstöðvarinnar niðri í Vatnsdal en
fjallið í austurbarminum. Allt þetta bendir
til þess að sömu súru bergsyrpurnar og
sjást hátt uppi í Vatnsdalsfjalli séu komnar
niður á láglendi í vestanverðum Vatnsdal
og eru þær ef að líkum lætur allar brotnar
og bramlaðar í nágrenni öskjumyndunar-
innar.
I Vatnsdalshólum eru mismunandi far-
vegir eða ílangar dældir og skurðir sem
geyma augljós merki eftir mikið vatns-
rennsli. Mest áberandi eru vatnsfarvegir í
norðvestanverðum hólunum, í grennd við
hringveginn nærri Þrístöpum. A þeim slóð-
um ereins og vatnsrof hafi myndað dalverpi
inn í hólana í átt að mest áberandi far-
veginum sem sker þá. Sumir dýpri vatns-
farvegirnir virðast fylgja sprungumynstri í
berggrunni en aðrir eru óreglulegir.
Vatnsdalsfjall rís hátt austan við Vatns-
dalinn og því er eðlilegt að ætla að fjallið
hafi haft áhrif á myndun Vatnsdalshóla.
Efri hluti Vatnsdalsfjalls hefur sterk
einkenni frostveðrunar eins og algengt er
um fjöll þar sem sífreri er til staðar. Þessi
einkenni birtast skýrast í þykkum frost-
veðruðum urðartungum, sem nefnast
urðarjöklar (rock glaciers), þar sem blanda
af ís og frostveðraðri urð silast undan
halla. Þessi fyrirbæri myndast á löngum
tíma, þ.e. mörg hundruð til mörg þúsund
árum. A tveimur stöðum uppi á Vatns-
dalstjalli eru þessar urðir mestar og skrið-
form þeirra skýrust. Annars vegar í skálum
norðan við Jörundarfell og ofan við bæinn
Hjallaland og hins vegar uppi af Flóðinu
og Vatnsdalshólum. Sjá má nokkur
misaldra stig í framskriði urðartungnanna;
sumar eru endasleppar á klettabrúnum
hátt uppi í fjallinu en aðrar hafa ekki náð
fram á brúnir heldur stöðvast í mjúklega
bogadregnum „loppum” ofan við megin-
brattann. Þar sem sést í þverskurð í fram-
brún urðartungnanna kemur í ljós að þær
eru samsettar úr tveimur lögum, efra lag úr
grjótríku efni og neðra lag, miklu ríkara af
fínefni. Þessi einkenni eru talin vera ein-
hver skýrustu einkenni á innri gerð
urðarjökla, auk sérstæðra mishæðóttara
yfirborðsmyndana.
Samkvæmt samanburði við önnur fjalla-
svæði á Islandi, sérstaklega á útkjálkum, má
telja að veðrunarformin á Vatnsdalsfjalli
bendi til þess að efri hluti fjallsins, gegnt
Flóðinu og Hnúknum í Vatnsdal, hafi staðið
ofan jökuls langtímun saman á síðasta
jökulskeiði. A þeim tíma hafi frost losað
mikið efni sem mjakaðist fram á brúnir
fjallsins og niður í hlíðarnar. Þegar urðirnar
koma niður í aukinn bratta verða þær
óstöðugar og alþekkt er að við miklar
rigningar blotna slík laus jarðlög upp og
aurskriður falla niður hlíðar. Sérstaklega
örvast þessi þáttur þegar ís bráðnar úr
urðinni og hún verður vatnsósa af þeim
sökum. Á þennan hátt hafa umtalsverðar
aurskriður getað runnið hver eftir aðra út á
jökulsporð sem lengi var að jagast við
Vatnsdalshóla. Þekkt eru áþekk dæmi um
58