Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 32

heldur dyggðahring. Ef einstaklingar og
fyrirtæki græða að öllu jöfnu á því að vera
umhverfisvæn - eins og sumir hagfræðingar
hafa nýlega haldið fram - og menn vita
almennt af þessu orsakasamhengi þá þarf
ekki viðamikið eftirlitskerfi eða sterkan
refsivönd af hálfu hins opinbera - menn
munu breyta rétt einfaldlega vegna þess að
þeir græða á því. Auðhyggja og um-
hverfisvernd væru nánast orðnar tvær
hliðar á sömu krónu og markaðurinn sér
um málið.
Samt er það varla raunin í dag að við
getum sýnt beint fram á að ströng
umhverfisvernd skili beinhörðum pening-
um í kassann. Þvert á móti þá fer hin
hefðbundna umhverfisverndarhyggja og
hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar - ef
við skilgreinum hana sem fyrst og fremst
hagfræðilega hugmynd - oft ekki saman.
Tökum dæmi, fyrst af tilviki þar sem hag-
fræðileg sjónarmið í umhverfisvernd
virðast stangast á við viðurkenndar hug-
myndir. Flest dýraverndar- og umhverfis-
verndarsamtök sameinuðust um að krefjast
alþjóðlegs banns á verslun með fflabein til
að bjarga Afríkufflnum frá útrýmingu.
Nokkur ríki hafa hins vegar farið þá leið
að selja veiðileyfi á takmarkaðan fjölda
dýra, einkum til ríkra hvítra spennufíkla,
og selja tennurnar úr föllnum dýrum. Með
þessu skapast eignarréttur yfir fílunum og
innfæddir sjá sér hag í að viðhalda stofn-
inum og berjast gegn veiðiþjófum. Flest
umhverfisverndarsamtök hafa lagst á móti
þessu fyrirkomulagi og talið þetta ósiðlegt
meðal, jafnvel þó sýna megi með rökum að
það virðist ná tilganginum betur en í
„bannlöndum", þar sem veiðiþjófar haga
sér í samræmi við lögmál framboðs og
eftirspurnar en ekki eftir alþjóðlegum sam-
þykktum.
Á hinn bóginn kunnum við, jafnvel þó
að við séum gallharðir fylgismenn sjálf-
bærrar þróunar og „skynsemishyggju“, að
vilja ganga lengra en hagfræðiútreikningar
einir segja til um; að meta einhverja hluti út
frá öðru en hreinum arðsemisjónarmiðum.
Hreinn peningaútreikningur, svo tekið sé
alveg fráleitt dæmi, gæti sýnt fram á að
kostnaður þjóðfélagsins vegna lítilsháttar
greindarskerðingar nokkurra barna í
Reykjavík vegna blýmengunar væri minni
en kostnaður bifreiðaeigenda við að nota
blýlaust bensín. Samt eru þeir væntanlega
fáir sem vildu taka ákvörðun um aðgerðir
gegn blýmengun í andrúmslofti á Islandi
eingöngu út frá slíkum útreikningum og taka
budduna fram yfir börnin.
B „DJÚP" OG „GRUNN"
UMHVERFISVERND
Hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar er
ráðandi í allri opinberri umræðu um um-
hverfisvernd í heiminum í dag, en hún á
sér þó gagnrýnendur. Sumir telja að hún sé
ekki aðeins ónógur grundvöllur í umhverf-
isverndarstefnu, heldur sé hún jafnvel
skaðleg vegna þess að hún beini athyglinni
frá rót vandans. Fylgismenn róttækrar um-
hverfisverndar eru margir undir áhrifum
frá kenningum Norðmannsins Arne Næss
um „djúpa vistfræði" (deep ecology), sem
boðar nauðsyn þess að hverfa frá því að
hugsa eingöngu út frá hag mannsins og
taka þess í stað ákvarðanir með hagsmuni
vistkerfis jarðar í heild í huga.
Næss kallar umhverfisverndarstefnu
sem einblínir á aðgerðir eins og hertar
mengunarvarnir og aukna endurvinnslu
„grunna vistfræði“, eða „ljósgræna"
umhverfisvernd, sem kunni að slá vand-
anum á frest en hrófli ekki við rót hans.
„Djúp“ eða „dökkgræn" umhverfisvernd
krefst hins vegar grundvallarviðhorfs-
breytingar í mannlegu samfélagi, þar sem
sjálft tækni- og neyslusamfélagið og hag-
vaxtarhyggjan er dregin í efa.
Segja má að „djúp vistfræði“ sé nútíma-
birtingarform hinnar hefðbundnu eða
rómantísku umhverfisverndarstefnu, en
hún telur sig þó eiga traustan vísindalegan
bakhjarl í kenningum vistfræðinnar. Hug-
myndin um sjálfbæra þróun (eins og hún
er skilin af flestum stjórnmálamönnum
a.m.k.) er hins vegar skv. þessum
kenningum dæmi um umhverfisvernd af
grynnri gerðinni. Sjálfbær þróun krefst
26