Náttúrufræðingurinn - 1956, Side 29

Ingólfur Davíðsson:
Flutninéakeríi ^óðursins
Hjartað dælir blóðinu um líkama manna og dýra. Blóðið flytur
næringu, úrgangsefni, súrefni og koltvísýring. En hjarta er ekkert í
trjám eða jurturn. Hvernig berast þá efnin um plönturnar? Æða-
strengir kvíslast um rætur, stöngla og blöð eins og alkunnugt er.
Þeir sjást eins og upphleypt rif á neðra borði margra blaða. I hverj-
um æðastreng eru tvenns konar leiðsluvefir, þ. e. viðarvefur og
sáldvefur. Viðarœðarnar eru allsterkar, langar pípur með viðar-
kennda veggi. Þær eru gerðar úr löngum, dauðum frumurn, sem
liggja í framhaldsröð. Hafa endaveggirnir horfið, svo að viðar-
æðarnar líkjast vatnsleiðslupípum, enda er hlutverk þeirra að
flytja vatn með uppleystum næringarefnum frá rótinni, upp eftir
stönglinum til blaða, blóma og aldina. Viðaræðarnar geta verið svo
metrum skiptir á lengd. í sumum trjám er þvermál þeirra allt
að 0,2 mm, og sjást þær greinilega eins og smáæðar eða holur á
þversneið eikarviðar og asktrés. í stráum korntegunda eru viðar-
æðarnar allt að 0,1 mm í þvermál og sést aðeins móta fyrir þeim
með berum augum.
Hvaða máttur lyftir vatninu frá rótinni til blaða og blóma? Þar
eru bæði dæluafl og sogkraftur að verki. En af þessu tvennu er
sogið að ofan öflugast. Oft er talað um rótarþrýstinginn að neðan.
Lifandi rótarfrumur gefa frá sér sölt inn í dauðar viðaræðar rót-
anna og þessi sölt sjúga síðan vatn úr rótarfrumunum, líkt og t. d.
saltpétur o. fl. sölt sjúga í sig vatn. Mætti ætla, að naumast væri
um mikið vatnsmagn að ræða á þennan hátt, en ef jurt( t. d. netla)
er sniðin af niður við jörð í votu veðri, seytla 10—20 g vökva úr
sárinu á tveimur dögum. Auðvitað munar um þetta, en miklu öfl-
ugra er samt sog blaðanna að ofan. Það gufar stöðugt vatn út úr
blöðunum. Salt- og sykurupplausnirnar í blaðfrumunum verða
sterkari við útgufunina og sjúga í sig vatn af miklu afli. Ef blaðra