Náttúrufræðingurinn - 1956, Blaðsíða 43

KON OG KJARNORKA
37
2. mynd. Röntgenhylki. A
lorskaut (pósitívt). For-
skautsgeislarnir eru ekki
teiknaðir. K bakskaut
(negatívt). Sýnt er livern-
ig bakskautsgeislarnir
falla á málmplötuna k, en
hún sendir frásérröngten-
geislana (punktalínur),
sem fara út í gegnum
glerið.
runi þeirra sitt með hvoru móti. Röntgengeislar eru framleiddii í
þar til gerðum iofttæmdum Itylkjum (röntgenhylkjum), þar sem
bakskautsgeislar (katóðugeislar, negatívar rafeindir) eru látnir
falla á plötu úr hörðum lítt bræðanlegum málmi (sjá 2. mynd).
Gammageislarnir eru aftur á móti kjarngeislar, en þeir stafa frá
geislavirkum efnum, sem koma fyrir í náttúrunni.
Geislavirk eru þau efni kölluð, er sjálfkrafa senda frá sér geisla,
samfara því að frumeindir (atóm) þeirra breytast. Þekktust af þess-
um efnum eru: Radíum, úraníum, plútónium, póloníum, þórium
og radon. Geislarnir, sem þau senda frá sér, eru aðallega þrenns kon-
ar, alfa-, beta-, og gamma-geislar. Alfa- og betageislarnir eru ekki
rafsegulbylgjur, eins og gammageislarnir, heldur eru það örsmáar
hraðfleygar efnisagnir hlaðnar rafmagni. Alfaagnirnar eru pósitívir
helíumkjarnar, en betaagnirnar eru negatívar rafeindir (sjá 3. og
4. mynd). Svara betageislarnir þannig til bakskautsgeislanna í rönt-
genhylkjunum, er áður voru nefndir, en alfageislarnir til forskauts-
geislanna. Það eru þess'ar tvenns konar efnisagnir eða geislar, sem
oftast er átt við, þegar talað er um geislaverkanir frá atómsprengj-
um eða í úraníumnámum og kjarnorkuverum, en samfara útsend-
ingu þeirra er myndun gammageislanna.
Geislaverkanir eru venjulega mældar í einingu, sem nefnd er
„curi“, kennd við Pétur og Maríu Curie, er fundu radíum fyrst
manna árið 1898. Eitt curi er sú geislaverkun, sem eitt gramm af
radíum gefur, þ. e. 37 biljónir alfaagna á einni sekúndu. Eining