Náttúrufræðingurinn - 1956, Síða 40

34
NÁTTÚRUFRÆÐINGU RINN
í hverri litþráðasamstæðu eru konin líka samstæð, þ. e. hver
eiginleiki ákveðst ekki af einu koni, heldur af tveim, öðru frá
móðurinni en hinu frá föðurnum. Séu h;eði Jiin samstæðu kon
eins, er sagt að fruman eða lífveran sé einsþátta með tilliti til lilut-
aðeigandi eiginleika, en séu þau mismunandi, er fruman eða líf-
veran misþátta. Sé t. d. um augnalit að ræða, og gefi bæði konin
bláan augnalit, þá er lífveran einsþátta með tilliti til augnalitar.
Gefi aftur á móti annað konið bláan augnalit en hitt brúnan,
þá er lífveran í þessu tilliti misþátta.
Þegar um misþátta frumu er að ræða, þá er það algengast, að
annað konið verður yfirsterkara og setur sinn svip á lífveruna.
Er viðkomandi eiginleiki lijá því koni, sem yfirsterkara verður,
nefndur ríkjandi, en víkjandi hjá hinu. Þegar saman koma í eina
samstæðu tvö víkjandi kon, þá getur það stundum haft miður
góðar afleiðingar fyrir lífveruna, sérstaklega ef hjá henni verða
nrargar slíkar konasamstæður. Farið getur jafnvel svo, að slík sam-
stæða víkjandi kona verði lífverunni að bana, og nefnast þess liáttar
kon banakon (sjá 1. mynd).
STÖKKBREYTINGAR.
Það kemur oít fyrir, að kon breytast skyndilega, og breytist þá
tilsvarandi eiginleiki hjá afkvæminu. Kallast það stökkbreyting
(mutation). Oftast eru þessar breytingar svo smávægilegar, að ekki
er eftir þeim tekið, en þar sem þær eru arfgengar, þá geta Jjreyting-
ar þessar orðið augljósar, er þær koma fleiri saman. Mjög sjald-
gæft er það, að stökkbreyting sé til bóta fyrir tegundina, en sé svo,
þá fer þeim einstaklingum stöðugt fjölgandi, sem þessa yfirburðar
njóta, en hinum fækkandi. Hér er það úrval náttúrunnar, sem
kemur til skjalanna og velur úr það hæfasta, en á þessu byggist ein-
mitt þróun tegundanna.
í minnsta kosti 99 tilfellum af 100 eru stökkbreytingarnar teg-
undinni til tjóns eða baga (5). Stundum svo, að lífverurnar, sem
erfa sömu stökkbreytinguna bæði frá föður og móður, deyja mjög
fljótlega (banakon). Oftar halda þær þó lífi, en eru meira eða
minna veikbyggðar, og eignast færri afkvæmi en hraustari ein-
staklingar sömu tegundar. Algengast er, að afkvæmið erfir hið
stökkbreytta kon aðeins frá öðru foreldrinu, en hitt konið í sam-
stæðunni er óbreytt. Afkvæmið verður þá misþátta í þessu tilliti.