Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 35

Á Finnlandsstöðinni í Petrógrad 16. april 1917. Lenín stígur út úr lestinni, meðan sjóliðalúðrasveit leikur franska þjóðsönginn. Þetta málverk
eftir M. Sókólov er frá Stalíns-skeiðinu, enda stendur Stalín að baki Leníns, þó engar heimildir séu fyrir návist hans þar.
rússnesku verkamennirnir, hermennirnir
og bændurnir, sem trúðu á loforð Leníns
um „frið, brauð og land“, þóttust þess
fullvissir, að endurkomu hans myndi
fylgja nýtt og betra líf fyrir þá.
* * * *
Samningarnir, sem að lokum leiddu til
heimferðar Leníns, kröfðust tímabund-
innar og leyndrar samvinnu hins hlut-
lausa Svisslands, Þýzkalands, hinnar
hlutlausu Svíþjóðar og Rússlands, sem
enn átti í styrjöld við Þýzkaland. En hvað
réð þeirri sérkennilegu þróun mála á al-
þjóðavettvangi, sem gerði Lenín kleift
að hverfa aftur og síðan að leiða bolsé-
víka til sigurs í nóvember?
Svissland og Svíþjóð höfðu komizt hjá
beinum áföllum af völdum styrjaldarinn-
ar, en bæði þessi lönd óskuðu þó eftir
friði. Borgurum þeirra þótti orðið meira
en nóg um þær hörmungar, sem styrjöld-
in leiddi yfir óbreytta borgara styrjald-
arlandanna. Svisslendingum og Svíum
þótti báðum sem sjálfstæði sínu og efna-
hagslegu öryggi væri ógnað af styrjöld-
inni, og sumir Svisslendingar, eins og
t. d. utanríkisráðherrann A. Hoffmann,
vonuðu að byltingin í Rússlandi myndi
geta bundið enda á átökin. í báðum lönd-
unum fyrirfundust menn, sem ekki að-
eins fögnuðu falli keisarans, heldur
höfðu einnig samúð með Lenín, þó að
fáir þeirra áttuðu sig til fulls á því, hversu
víðtækar og ótilhliðrunarsamar bylting-
artilraunir hans voru í raun og veru.
Svissneskir og sænskir velunnarar Len-
íns komu þó ekki á neinn hátt fram
sem fulltrúar ríkisstj órnanna í þessum
löndum, og héldu þær áfram að gæta
hins strangasta hlutleysis.
Þýzkaland óskaði einnig friðar, og sér-
staklega á Rússlandsvígstöðvunum. Hin
vel skipulagða hernaðarvél Þjóðverja,
sem á stundum mætti Rússum með yfir-
burðum í hlutfallinu 50 á móti 1, hafði
að vísu valdið miklu afhroði í liðsveitum
keisarans, en eigi að síður höfðu oft ver-
ið fleiri þýzkir hermenn bundnir á Rúss-
landsvígstöðvunum en á vesturvígstöðv-
unum. Frá stríðsbyrjun höfðu Þjóðverj-
ar gert út menn til Rússlands, sem leitað
höfðu hófanna um sérstaka friðarsamn-
inga, en til þessa án árangurs. Fali
rússnesku keisarastjórnarinnar gaf þýzk-
um leiðtogum nýjar vonir um sérstaka
friðarsamninga við Rússland, en sú von
dofnaði þegar leiðtogar rússnesku bráða-
birgðastj órnarinnar lýstu yfir ákvörðun
sinni um að halda styrjöldinni áfram,
þar til endanlegur sigur ynnist. Núna,
vorið 1917, þegar bandarísk stríðsyfirlýs-
ing gegn Þýzkalandi virtist vera skammt
undan, hvatti þýzki sendiherrann í Kaup-
mannahöfn, Ulrich greifi von und zu
Brockdorff-Rantzau, ríkisstjórn sína til
þess að flýta ákvörðun um að leyfa Lenín
að hverfa aftur heim til Rússlands um
Þýzkaland. Hann segir í bréfi, að Þýzka-
land ætti að reyna að „stuðla að sem
allra mestri ringulreið í Rússlandi",
svo að „innri veikleiki myndi neyða Rúss-
land til þess að hætta þátttöku í styrj-
öldinni." Það virtist sem Lenín væri
flestum öðrum líklegri til að ná þessu
marki.
Áætlanir hans um að „breyta heims-
veldastríðinu í borgarastríð", eins og
hann nefndi það, höfðu verið kunnar
stjórn Þýzkalandskeisara frá því í
september árið 1914. Um mitt árið 1915
höfðu þýzkir stjórnarráðsstarfsmenn
gert bráðabirgðaáætlanir um að flytja
Lenín aftur heim til Rússlands, í þeim
tilgangi að ýta undir hin byltingarsinn-
uðu öfl þar í landi, og Þjóðverjar höfðu
einnig varið talsverðu fé til þess að kosta
áróðursstarfsemi bolsévíka í Rússlandi.
Einn af hershöfðingjum Þjóðverja, Max
Hoffmann, sem af sumum sagnfræðing-
um er talinn hafa verið enn færari her-
stjórnandi en sjálfur Ludendorff, lýsti
því yfir, að „á sama hátt og ég sendi
sprengjur inn yfir skotgrafir óvinarins og
nota eiturgas í baráttunni gegn honum,
þá hef ég rétt til þess sem andstæðingur
hans á vígvellinum að nota vopn áróð-
ursins gegn honum á yfirráðasvæðum
hans.“ Ludendorff og Vilhjálmur II
samþykktu báðir að leyfa Lenín að halda
áleiðis til Rússlands um Þýzkaland.
Tuttugu árum síðar varð Ludendorff að
kannast við það, að hann hefði ekki haft
minnstu hugmynd um, hvað Lenín hefði
ætlazt fyrir árið 1917. Sama máli gegndi
um keisarann, en hann lét sér jafnvel
detta í hug að afhenda Lenín og ferða-
félögum hans eintak af páskaboðskap
sínum til þýzku þjóðarinnar, „sem gæti
gert þeim kleift að upplýsa aðra í heima-
landi þeirra.“ Einungis örlítill hluti Þjóð-
verja hafði áhyggjur af þeim hættum,
sem þjóð þeirra kynni fyrr eða síðar að
stafa af áætlunum Leníns.
Hin „opinberu" viðbrögð af rússneskri
hálfu við hinni áætluðu heimkomu Len-
íns úr útlegðinni voru enn ekki kunn,
þegar hann og ferðafélagar hans hófu
ferð sína heim á leið — en það var atriði,
sem olli honum nokkrum áhyggjum.
Það vakti blandaðar tilfinningar í
brjósti bolsévíkaleiðtogans, þegar hann
frétti að Þjóðverjar væru fúsir til að
leyfa honum að hverfa heim að nýju.
Hin væntanlega ferð vakti að vísu til-
hlökkun hans, en jafnframt vissi hann,
að óvinir hans myndu nota hana gegn
honum og telja hana vitnisburð þess, að
hann væri einungis útsendari keisar-
ans, og að minnsta kosti gætu þeir auð-
veldlega borið honum á brýn að hafa átt
samstarf við Þjóðverja. Til þess að draga
úr þessari hættu forðaðist hann sjálfur
35