Samvinnan - 01.10.1967, Síða 42

Svört bylting, sem stefnt er gegn hvíta manninum — og yfirstétt múlatta — er að breyta Haítí í það
sem helzt minnir á sviðnaða jörð. Alþjóðlega lögfrœðinefndin hefur sent frá sér skýrslu, þar sem nú-
verandi stjórnmálaástand er fordœmt harðar en nokkurt annað. Hvernig gerðist þetta? Grimmdarleg saga
þessarar þjóðar—ásamt með reynslu höfundar í heimsókn fyrir skemmstu — gœtu gefið vísbendingu.
Svolítið oflátungslegur deildarstjóri í upplýsinga- og ferða-
málaráðuneytinu rétti mér fáeinar vélritaðar pappírsarkir. „Ger-
ið þér svo vel,“ sagði hann og vottaði fyrir að honum þætti þetta
neðan við virðingu sína, „þarna hafið þér allar þær upplýsingar
um Haítí sem þér getið þurft á að halda.“
Ég blaðaði gegnum fallega skrifaðar arkirnar. „í höfuðborg-
inni, Port-au-Prince, eru 300.000 sálir.“ „Vodou.“ „Næturlíf á
Haítí.“ „Hátíðisdagar." „Kjötkveðjuhátíðin." „Le Rara: Afrískir
dansar.“ Og svo framvegis. Ferðamálaráðuneytið hafði sannar-
lega lagt sig fram.
Fám dögum áður hafði ég komið inní þetta ráðuneyti til að
tilkvnna komu mína sem útsends blaðamanns, og jafnframt
hafði ég beðið um upplýsingar. „Við höfum ekkertvar svarið. —
„Ekkert?“ spurði ég forviða, „en þá einhverja ferðamannabækl-
inga?“ „Þá eigum við ekki heldur, en þér getið reynt að koma
hinn daginn, og við sjáum til, hvað við finnum."
Haítí, sem áður fékk kærkomna viðbót við gjaldeyrissjóði sína
frá ferðamönnum, átti sem sagt ekki lengur nóg í ríkiskassan-
um til að kosta ferðamannabæklinga . . . Tæknilega séð er Haítí
gjaldþrota, og ferðamenn þora ekki að koma til landsins einsog
nú stendur á. En menn höfðu nú samt lagt á sig að vélrita þess-
ar arkir sem ég hélt á í hendinni. Aftasta örkin hét „Ártalaskrá",
og þar voru samanskrifuð ein 30 ártöl og mikilvægi þeirra, allt
frá „1492: Fundur Haítí“ til „1957: Valdataka Duvaliers."
„Eruð þér viss um að þér hafið munað eftir öllum þýðingar-
miklum ártölum?" spurði ég með svip þess sem betur veit, og
rétti honum Ártalaskrána. Deildarstjórinn leit gaumgæfinn yfir
listann. Og einu sinni til.
„Það er þarna allt,“ sagði hann og rétti mér vandræðalegur
listann aftur.
„Þér teljið þá 1804 ekki með?“ sagði ég kurteislega.
„Mon Dieu!“ hrópaði hann, „er það ekki barna!“ Hann starði
á mig í reiði og örvæntingu, þreif svo Ártalaskrána útúr hönd-
unum á mér. Hann var ungur einsog allir aðrir sem ég hafði
séð í þeim stjórnardeildum sem ég hafði heimsótt í Port-au-
Prince, máski kominn fast að þrítugu, en ekki eldri, blökku-
maður sem leit ekki út fyrir að hafa stundað langt embættis-
nám.
Hópur aðstoðarmanna — letilegir höfðu þeir staðið við af-
greiðsluborðið og horft á — fór að flytia sig að skrifborðunum,
þar sem auðar borðplöturnar virtust jómfrúrlega ósnortnar af
slarki skriffinnskunnar. Yfirmaðurinn kailaði einn þeirra til
baka: „Vitið þér hvað þér hafið gert? Vitið þér hvað bér hafið
gert? Þér hafið gleymt sjálfstæðinu, l'Indépendance! “
* * *
Sjálfstæði Haítí er sannarlega ástæða til að færa til bókar.
Haítí var ekki aðeins fyrsta sjálfstæða ríkið í rómönsku Ameríku,
heldur einnig fyrsta lýðræðisríki negra í öllum heiminum.
Einsog önnur lönd og eyjar á Karíbahafi, var Hispaniola-
eyjan lögð undir spænsku krúnuna á landafundatímanum.
Síðar lögðu Frakkar eyjuna undir sig og nefndu Saint Domingue;
þeir settust að á vestasta þriðjungi eyjarinnar, þar sem jörð var
frjósöm og mjög hentug til ræktunar á eftirsóttustu nýlendu-
vöru þeirra tíma: reyrsykri. Frumbyggjunum, vingjarnlegum
indíánum, sem sýnt höfðu Kólumbusi óvenjulega gestrisni, hafði
fyrir löngu verið útrýmt. Skortur á vinnuafli var leystur með
innflutningi þræla frá Afríku. Á síðara hluta 18. aldar bjuggu
þar um 40.000 franskir plantekrueigendur og ríktu yfir hálfri
milljón þræla. Saint Domingue hafði breytzt í „Drottningu
Vestur-Indía" og var talin auðugasti hluti hins stóra nýlendu-
veldis Frakka.
Tveim árum eftir stjórnarbyltinguna miklu hófst lengsta og
blóðugasta þrælauppreisn, sem nokkru sinni hefur verið gerð í
Vesturálfu. Þar var uppreisnargjarn þræll, Jean Jacques Dessa-
lines, í fylkingarbrjósti, og kúgaðir negrarnir tóku undir vígorð
hans: „Coupé tétes! Boulé cailles!“ (kreólska sem þýðir: Háls-
höggvið! Brennið hús!). Vopnaðir kylfum, uppskeruhnífum og
heykvíslum hófu þeir fjöldamorð á hvítu yfirstéttinni. Napóleon
sendi öflugar hjálparsveitir til eyjarinnar, en þær urðu negrun-
um og gulunni að bráð.
Eftir þrettán ára eyðileggingarstyrjöld gat Dessalines lýst
yfir stjálfstæði Haítí árið 1804. „Ættum við að fullgera sjálf-
stæðisyfirlýsingu," sagði Dessalines, „yrðum við að nota húð af
hvítum manni fyrir pergament, hauskúpu hans fyrir blek-
byttu, blóð hans fyrir blek og byssusting fyrir penna.“ í hinni
nýju stjórnarskrá var Frökkum heitið „eilífu hatri.“
Frelsishetjan lét þessu næst hylla sig sem Jakob keisara I.
Tveim árum síðar var hann myrtur.
* * *
Annar morðingjanna, Henri Cristophe, gerðist konungur yfir
norðurhluta eyjarinnar. Takmark þessa óvenjulega stjórnanda
var að skapa nýtízku þjóð úr brotunum, og þó fyrst og fremst
að gefa negrunum aftur virðingu sína sem frjálsir menn í ríki
jafnréttháu öðrum ríkjurn.
„Við eigum ek'kert eftir nema dansa okkar,“ sagði Cristophe
konungur við brezkan flotaforingja, „aðeins trumbur, hlátur,
ást og hreysti. Við eigum ekkert sera þið hvítu mennirnir getið
skilið. Þið fyrirlítið drauma okkar. En meðan ég lifi ætla ég að
skapa það stolt sem við þörfnumst, og þannig að hvíti maðurinn
skilji það. Ég skal berja inní menn stoltið, þó svo það kosti, að
ég hryggbrjóti hvern einasta mann í ríki mínu.“
Eitt minnismerki um þennan draum stendur enn; hið gífur-
lega virki við Cap Haitien, la Citadelle du Roi Cristophe, sem
Cristophe konungur lét byggja á fjallstindi. Ósk hans um tækni-
lega aðstoð — líklega fyrstu aðstoð við vanþróuð ríki — var
kuldalega vísað á bug af stjórnvöldum Evrópu. Og þó, Frakkland
42