Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 16

í beinu framhaldi af þessum skrifum
hófust afskipti Jónasar af verkalýðs-
málum. Stjórn Dagsbrúnar samþykkti
að leyfa Jónasi fundasetu í félaginu og
málfrelsi. Hann hélt mörg erindi í félag-
inu um verkalýðsmálin og beindi því til
félagsmanna að kynna sér stefnu sósíal-
ista. Hefur hann þá sem endranær haft
hina engilsaxnesku línu í huga. Hefur
verið mikill fengur að því fyrir Dagsbrún
að fá Jónas til liðs við sig á þessum
tíma, þar sem hann var nýkominn frá
samneyti við brezka verkamannasyni í
Ruskin College. Það var haustið 1914
sem Jónas hóf að fræða Dagsbrúnar-
menn, en tveimur árum síðar fóru þeir
að hans ráðum og buðu fram sérstakan
lista við bæjarstjórnarkosningar. Einnig
buðu Dagsbrúnarmenn Jónasi að styðja
hann á þing, en það boð þáði hann ekki.
Kemur það heim við ævilangt afskipta-
leysi Jónasar þegar vegtyllur voru ann-
ars vegar, og svo hitt, að Jónas hefur
talið sig eiga margt ógert í skipulags-
málum, eins og síðar kom á daginn. Á
þessum árum starfaði Jónas jafnhliða að
hagsmunamálum verkamanna og bænda.
Gamla flokkaskipunin var að riðlast,
enda höfðu menn skipzt í flokka eftir
viðhorfum í sjálfstæðisbaráttunni.
Jónas sneri sér að því að undirbúa þá
flokkaskipun, sem hlaut að taka við og
mótast af hagsmunum innanlands. Hann
hafði tvær blundandi hreyfingar til að
styðjast við, annars vegar samtök verka-
lýðs í mótun og hins vegar samvinnu-
hreyfinguna, sem um margt var einn-
ig í mótun, en var í hraðri þróun und-
ir stjórn þeirra Kristinssona. Haustið
1919 er Jónas orðinn skólastjóri Sam-
vinnuskólans og fluttur í Sambands-
húsið. Þar myndaðist hinn svokallaði
Tímahringur, en í honum sátu bræðurn-
ir Hallgrímur og Sigurður Kristinssynir,
Jón Árnason, síðar bankastjóri, og rit-
stjórar Tímans og Samvinnunnar, þeir
Guðbrandur Magnússon, Tryggvi Þór-
hallsson og Jónas. Vinir Jónasar í verka-
lýðshreyfingunni leituðu til hans um
ráð í ýmsum vanda, sem hann veitti
fúslega, en jafnframt undirbjó hann
þátttöku nýs umbótaflokks á þjóðmála-
sviðinu er byggðist á samvinnuhreyfing-
unni, ungmennafélagshreyfingunni og
bændasamtökum. Þessi nýi flokkur átti
að beita sér fyrir viðreisn sveitanna og
framförum landbúnaðarins, aukinni og
bættri menntun alþýðu, og veita sam-
vinnufélögunum fyllsta stuðning. Há-
setafélagið, sem stofnað var árið 1915,
kaus Jónas til að semja lög fyrir vænt-
anlegt verkamannasamband, og þegar
Alþýðusambandið var stofnað átti Jón-
as sinn góða þátt í því að móta stefnu-
skrá þess. Jafnframt gerðist hann tals-
maður sjómanna og verkamanna í Skin-
faxa, ef þeir lentu í deilum út af sjálf-
sögðum réttindum. Alþýðusambandið,
sem Jónas átti þátt í að stofna, fæddi
af sér Alþýðuflokkinn. Að hinu leytinu
spratt svo af starfi Jónasar hinn um-
bótasinnaði bændaflokkur, Framsóknar-
flokkurinn. Þannig gerðist Jónas raun-
verulega faðir núverandi flokkaskipun-
ar í landinu. Hann vann að þessu með
hugarfari sjálfboðaliðans, og alla tíð
síðan einkenndust stjórnmálastörf hans
af því hugarfari.
Þegar Jónas vann að stofnun þess
flokkakerfis sem enn er við lýði, höfðu
gömlu flokkarnir gengið sér til húðar í
sjálfstæðisbaráttunni. Viðhorfið á þjóð-
málavettvanginum um þessar mundir
kemur m. a. fram í stefnuskrá sem Jón-
as átti þátt í að semja, þegar boðað var
til stofnunar Tímans. Þar segir að blaðið
eigi að „beitast fyrir þeirri stefnu að
gera landið alfrjálst og sjálfstætt, þeg-
ar ástæður leyfa, og að ná þessu tak-
marki með innanlandsframförum í stað
þess að eiga í deilum og samningum við
Dani um málið, fyrr en þjóðin hefur
mátt til að taka þann rétt, sem hún nær
ekki nú, fyrir sinni eigin sundrung,
fátækt og kunnáttuleysi.“
V.
Jónas Jónsson sat á Alþingi íslend-
inga frá árinu 1922, er hann var kjörinn
sem efsti maður á landslista Framsóknar-
flokksins, til vorsins 1949 er hann bauð
sig ekki fram í Suður-Þingeyjarsýslu og
hætti þingmennsku. Hann hafði undir-
búið stofnun verkalýðsflokksins og
flokks samvinnumanna og bænda í kyrr-
þey, en í júni 1919 setti hann fyrsta
flokksþing Framsóknarflokksins, sem háð
var á Þingvöllum. Þar mótuðu menn
stefnuna fram i tímann, og á þessu
þingi var flokkurinn skipulagður. Flokk-
urinn óx hratt og stórir sigrar voru
skammt undan. Eins og fyrr segir náði
Jónas kosningu 1922, en annað sætið á
landslista flokksins skipaði Hallgrímur
Kristinsson, forstjóri Sambandsins. Tím-
inn hafði byrjað að koma út nokkrum
árum áður, og þótt Jónas væri aldrei rit-
stjóri hans, gerði hann ásamt Tryggva
Þórhallssyni Tímann að einstæðu bar-
áttutæki. Skrif Jónasar í Tímanum eru
mikil að vöxtum. Út um allt land biðu
menn þess í eftirvæntingu að blaðið bær-
ist þeim í hendur, einkum ef stórdeilur
við íhaldið stóðu yfir. En jafnframt hin-
um óhjákvæmilegu pólitísku deiluskrif-
um, þar sem Jónas hafði alla yfirburði,
skrifaði hann mikið um menningarmál
og ýmsa menn, og urðu mannaminnin þó
miklu meiri þáttur í ritferli hans á síð-
ari árum. Leitaðist hann við í þeim
skrifum að vekja athygli á þeim er skör-
uðu fram úr, og notaði tilefnið til að
fræða og mennta lesandann um leið.
Fyrsta málið sem Jónas flutti á þingi
var frumvarp til laga um íþróttasjóð
Reykjavíkur, en í þessu frumvarpi var
kveðið á um byggingu sundhallar í
Reykjavík. Einnig flutti Jónas þings-
ályktunartillögu um öryggi sjómanna,
og á þessu þingi kom fram fyrsta til-
laga Jónasar um byggingu skóla í þágu
alþýðumenntunar, en þessa tillögu flutti
hann í félagi við Sigurð Jónsson á Yzta-
felli. Þá flutti hann þetta fyrsta þing-
setuár sitt ásamt öðrum tillögu um
strandvarnar- og björgunarskip, frum-
varp um friðun Þingvalla, og frumvarp
um vaxtakjör landbúnaðarins, þar sem
stefnt er að lækkun vaxta. Frumvarp
eins og það, sem hann flutti á þessu
þingi um íþróttasjóðinn, má rekja beint
til utanvistar hans. Eins og komið hefur
fram áður, þá gerði Jónas sér mikið far
um að ferðast í skólafríum sínum, og
fór þá oft á reiðhjóli. Bæði í Þýzkalandi
og Englandi kom Jónas í yfirbyggðar
sundlaugar með upphituðu vatni. Sá
hann að hentugt mundi vera að byggja
slíkar sundlaugar á íslandi, þar sem nóg
var af heitum uppsprettum. Stóð ekki á
undirtektum hjá almenningi við Sund-
hallarmálið, og minntist Jónas oft einn-
ar sögu í sambandi við það, sem hann
taldi réttilega að sýndi hvern hug menn
höfðu til framkvæmda á þessum árum.
Þegar Sundhallarmálið var að komast
í höfn ræddu menn um að sjálfsagt væri
að útbúa laugina þannig, að fólk gæti
líka fengið sér sjóböð. Sjóböð þóttu þá
holl, og fóru margir daglega í sjó. Jafn-
framt þessari tillögu um sjóböðin við
Sundhöllina kom fram hugmynd um að
leiða sjóinn til hallarinnar eftir skurði
úr Skerjarfirði. Sneru nokkrir áhuga-
samir menn sér að því í skyndi að safna
gjafadagsverkum í þennan skurð. Fyrr
en við var litið var búið að safna fimm
hundruð gjafadagsverkum. En áður en
framkvæmdir hófust benti einhver for-
göngumönnum um undirskriftir á, að
þótt sjóböð væru góð, dygði það ekki til
í þessu tilfelli, vegna þess að vatn rynni
ekki upp í móti. Sjórinn myndi aldrei
fást til að renna úr Skerjafirði og upp á
Barónsstíg, hverju sem væri safnað af
gjafadagsverkum. Jónas bætti síðan því
við þessa sögu aö menn hefðu ekki
16