Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 22

áhættu áfengismisnotkunar.
Annars kemur fram, að þeir
sem flytjast til Reykjavíkur
hafa meiri áhættu en þeir sem
flytjast til annarra staða í
landinu, en þeir sem flytjast
úr landi hafa mesta áhættu,
einkum til vanabundinnar of-
drykkju. í þessum hópi eru til-
tölulega margir ofdrykkju-
menn með afbrigðilegan per-
sónuleika.
4. Líkur karla fyrir ofdrykkju eft-
ir búsetu viö lok athugunar-
tímabilsins.
lönd
Á fjórða linuriti er sýnd
skipting áhættunnar eftir bú-
setu við lok könnunartímabils-
ins. Hér sjáum við það, sem
búast mátti við út frá því sem
þegar kom fram á fyrri línu-
ritum, að líkurnar fyrir áfeng-
ismisnotkun eru langsamlega
minnstar hjá þeim sem halda
áfram að búa í sveitum. Hins
vegar er áhættan mest hjá
þeim, sem búa í Reykjavík, en
heldur minni í öðrum bæjum
og mitt á milli Reykjavíkur og
annarra bæja hjá þeim sem
búsettir eru erlendis.
Næsta línurit (5) mun ef-
laust koma þeim á óvart sem
gorta af hinu stéttlausa ís-
lenzka þjóðfélagi. Það er lauk-
rétt að íslenzkt þjóðfélag er
stéttlaust í þeim skilningi, að
við erum nálega öll börn eða
barnabörn bænda og sjó-
manna, að við erum flest dús
hvert við annað, og að launa-
munur er minni hér en með
öðrum þjóðum og sömuleiðis
er munur á ytri stöðutáknum
minni á íslandi en víðast hvar
erlendis. Þrátt fyrir allt þetta
er hægt að skipta íslenzku
þjóðfélagi eins og flestum
þjóðfélögum öðrum í stéttir
eða hópa eftir menntun, starfi,
stöðu og ábyrgð. Hópur III
samanstendur af ófaglærðum
5. Likur fyrir ofdrykkju eftir
stöðu og stétt
verkamönnum í öllum starfs-
greinum, sem hafa ekki aðra
menntun en almenna barna-
skólamenntun. Á hóp I eru
menn í forustuhlutverkum
þjóðfélagsins og menn með
æðri menntun, en í hóp II eru
iðnaðarmenn, skrifstofufólk og
bændur. í hópum I og III eru
að mestu leyti bæjarbúar, en
meirihluti sveitafólks er í hóp
II.
Þetta skýrir hvers vegna lík-
urnar fyrir drykkjusýki eru
minnstar hjá hóp II. Ef bæjar-
búarnir í hóp II eru athugaðir
sérstaklega, kemur í ljós að
líkurnar fyrir drykkjusýki eru
mitt á milli líkanna í hóp I
og hóp III. Mismunurinn á
heildarlíkum áfengismisnotk-
unar hjá hóp I og hóp III er
að öllum líkindum meiri en til-
viljun ræður. Mismuninum
veldur verulega meiri áhætta
áráttudrykkju hjá hóp I en
hjá hóp III, þar sem aftur á
móti tíðni vanabundinnar of-
drykkju er nokkurn veginn sú
sama hjá báðum hópum. Hin
tiltölulega háa tíðni drykkju-
sýki hjá hóp I er ef til vill
tengd því aukna sjálfstæði sem
stöðum og störfum í þessum
hóp fylgir. Þannig hefur C.
Amark skýrt svipaðar niður-
stöður af rannsóknum sínum í
Stokkhólmi.
Á síðasta línuritinu (mynd
6) er gerður samanburður á
líkum fyrir drykkjusýki hjá
þeim, sem aldrei hafa gengið
í hjónaband, og þeim, sem eru
giftir eða hafa verið það. Sam-
anburðurinn er gerður á þenn-
an hátt vegna þess að oít
reyndist mjög erfitt að
skera úr því, hvort kæmi
á undan, misnotkun áfeng-
is eða hjónaskilnaður. Það
er alkunna, að hjónaskiln-
aður kemur oft í kjölfar mik-
illar misnotkunar áfengis, en
hin læknisfræðilega reynsla
sýnir líka mörg dæmi þess, að
misnotkun áfengis hafi byrjað
eða þá aukizt verulega eftir að
hjónaskilnaður var um garð
genginn, eða eftir andlát
maka. Úr könnuninni, sem hér
er lýst, má til dæmis nefna,
að fjórðungur fráskilinna
karla, sem voru á lífi við lok
könnunarinnar, misnotuðu
áfengi eða höfðu gert það.
Mismunurinn sem fram kem-
ur á línuritinu milli áhættu
þeirra sem verið hafa ógiftir
og hinna sem hafa gift sig er
ekki meiri en svo að tilviljun
hefði getað ráðið, bæði að
því er varðar samanlagða
áhættu og áhættu vegna ein-
stakra flokka áfengismisnotk-
unar, enda þótt línuritið kunni
að sýna tilhneiginu sem gæti
orðið greinilegri ef gögnin væru
meiri að vöxtum.
6. Líkur karla fyrir ofdrykkju eft-
ir því hvort þeir hafa gifzt
eða ekki.
Tæp 17% þeirra sem mis-
notuðu áfengi hafa verið lagð-
ir inn á sjúkrahús vegna
drykkjusýki, og hefur helm-
ingur þeirra verið lagður inn á
geðsjúkrahús. Helmingur
þeirra karlmanna, sem mis-
notuðu áfengi, hefur hlotið
refsingu fyrir ölvun eða fyrir
ölvun ásamt öðru lögbroti,
56% áráttudrykkjumanna, 56%
vanaofdrykkjumanna og 48%
tækifærisofdrykkjumanna. —
Aftur á móti hafa einungis
6,7% þeirra, sem ekki voru
ofdrykkjumenn, verið skráðir
fyrir ölvun eða fyrir ölvun á
almannafæri og annað lög-
brot. Afbrot, skilgreind sem
brot á hegningarlögunum, eða
lögbrot sem leitt hafa til fang-
elsunar, voru mun algengari
hjá körlum, sem misnotuðu
áfengi, en hjá körlum yfirleitt:
8,7% þeirra sem misnotuðu
áfengi voru afbrotamenn, en
einungis 1,9% allra karla.
Horfur
Til að fylla út í myndina
sem hér hefur verið dregin af
tíðni og dreifingu ofdrykkju
er rétt að segja nokkur orð um
batahorfur ofdrykkjunnar og
örlög þeirra sem misnota
áfengi. Eins og þegar hefur
verið tekið fram, eru þeir til-
tölulega fáir í þessum hópi
sem hlotið hafa öfluga læknis-
meðferð gegn ofdrykkju. Það
var ekki fyrr en við lok könn-
unartímabilsins sem drykkju-
mannahjálpin var aukin til
þeirra muna, að ef gerð væri
nú rannsókn samsvarandi
þeirri sem hér var lýst, er ör-
uggt að miklu fleiri hefðu
komið til meðferðar á opinber-
um stofnunum, lækningastof-
um eða sjúkrahúsum. Þess
vegna má líta á misnotkun
áfengis og gang hennar hjá
hópnum sem hér er fjallað um
sem meira eða minna óhindr-
aða þróun, er hafa má til sam-
anburðar, þegar meta skal ár-
angurinn af lækningatilraun-
um. Batahorfur ofdrykkju-
manna er mjög erfitt að meta,
og í rauninni eru einungis tveir
fastir punktar til viðmiðunar,
nefnilega dauðinn eða algert
fráhvarf frá áfengisneyzlu. Það
kom greinilega fram í rann-
sókninni, að þeir sem misnota
áfengi hafa mun hærri dán-
artölu en íslenzkir karlar al-
mennt. Gera má ráð fyrir að
æviskeið ofdrykkjumanna sé
einungis 83% af meðalævi-
skeiði þjóðarinnar. Ekki er
neinn verulegur munur á
lengd æviskeiðsins hjá þeim
sem misnota áfengi, eftir því
hvernig það er misnotað, riema
þegar misnotkunin hefur ver-
ið svo alvarleg að hún hefur
valdið öðrum geðsjúkdómum
eða leitt til líkamlegra fylgi-
kvilla, þá fer meðalæviskeiðið
niður í 65%. Algengustu dán-
arorsakir eru slys, sjálfsmorð,
hjartasjúkdómar og krabba-
mein. í nýrri ritgerð hefur Per
Sundby dósent í Osló sýnt fram
á, að ofdrykkja eykur dánar-
töluna 1,6 til 2 sinnum miðað
við meðaldánartölu samfélags-
ins. Þessi háa dánartala kem-
ur fram í flestum dánarorsök-
um, en í nokkuð mismunandi
mæli. Mismunurinn á dán-
artölum kemur fram í öll-
um aldursflokkum eftir tví-
tugsaldur, en fer minnkandi
með hækkandi aldri. í rann-
sókn, sem ekki er lokið, á of-
22