Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 52

Fyrir allnokkru var greint í útvarpi og
blöðum frá harðvítugri deilu, sem reis
um þær mundir milli menntamálaráðu-
neytisins franska og forstjóra Kvik-
myndasafnsins í París, Henris Langlois,
en ráðuneytið ætlaði að víkja honum frá
störfum. Heyktist ráðuneytið á þessu
vegna kröfugangna og mótmæla kvik-
myndafólks heimafyrir og áskorana
hvaðanæva úr heiminum svo þessi aldna
kempa situr nú enn í sinni stöðu. En
hver er hann þá þessi maður, sem
Malraux menntamálaráðherra verður að
lúffa fyrir vegna vinsælda hans — og
hver er þessi stofnun, sem deilan stend-
ur um yfirráðin yfir?
Tilgangur þessara skrifa er að reyna
að gera ögn grein fyrir forsendum þess-
arar stofnunar og stórmerkilegu starfi
hennar síðastliðna þrjá áratugi.
Oftlega hefur því verið haldið fram
og vissulega með réttu, að kvikmyndin
væri listgrein tuttugustu aldarinnar. Má
styðja þá fullyrðingu mörgum rökum —
engin grein lista er útbreiddari né hefur
haft svo gagnger áhrif á aðrar list-
greinir, sem svo að segja hafa orðið að
endurskoða alla sina veru, tækni bæði
og innihald, gagnvart þessari sjöundu
systur í fjölskyldu listgreinanna. Kemur
þar til bæði verzlunarleg samkeppnisað-
staða sem og yfirburða hæfni kvikmynd-
arinnar til að tjá einmitt þá vélvæddu
tíma sem við nú lifum.
Hér er þó sem jafnan einnig fólgin
hætta í yfirburðunum. Kvikmyndin sem
listgrein hefur orðið að gjalda sína yfir-
burði fullu verði því þeir eru einkum og
sérdeilis fólgnir í þeirri staðreynd, sem
enginn getur horft framhjá, þegar fjall-
að er um þessa listgrein, að hún er ekki
bara list heldur líka iðnaður, og það
stóriðnaður, sem krefst óhemju fjár-
magns og daglangt og árlangt verður að
semja sátt við lögmál peninga og auglýs-
ingaskrums en byggja afkomu sína á
fjöldanum og sveiflum þeirrar tízku,
sem hann er jafnan háður. Getur þá sem
oftar í líkum kringumstæðum þrengt að
þeim verðmætum, sem varanlegri eru,
ef hagsmunir skjóttekins gróða sitja í
fyrirrúmi. Menningarsagan verður ekki
til í vitund manna fyrr en eftirá og
þykir naumast stórgóður áttaviti í kapp-
hlaupi framleiðendanna um hylli al-
mennings. Myndirnar frá í fyrra selj-
ast ekki lengur, og hver skyldi þá vilja
eyða fjármunum sínum í að varð-
veita þær? Ný tízka heimtar þessa fjár-
muni í nýja framleiðslu af nýrri gerð,
en einnig sú tízka verður úrelt fyrr en
vonum varir, og þó svo hún skapi meist-
araverk þá er það orðið óseljanlegt á
þarnæsta ári og þannig fram eftir göt-
unum. Hagsmunir menningarsögunnar
og hagsmunir kvikmyndaframleiðandans
mætast einungis fyrir tilviljun og ræð-
ast ekki við nema fyrir milligöngu
túlks. Sá túlkur er kvikmyndasafnar-
inn.
Aldrei hafa þessar staðreyndir orðið
ljósari en á árunum uppúr 1930, eftir til-
komu talmyndanna. Þöglu myndirnar
voru út af fyrir sig háþróað listform, þar
sem tekizt hafði með nokkrum hætti að
sætta andstæðurnar, vinna almennings-
hylli þá sem til þurfti að standa undir
háþróaðri list.
Svo koma talmyndirnar til sögunnar og
gera gömlu meistaraverkin að hlægileg-
um forngripum á örskömmum tíma, a.
m. k. í augum alls þorra manna. Nýja
tæknin verður aðalatriðið, söluvara dags-
ins, gömlu stjörnurnar aumkunarverð
skrípi og myndir án tals og tónlistar
varla seljanleg vara. Eintökum þessara
Þorgeir Þorgeirsson:
KVIKMYNDASAFNIÐ
í PARÍS
OG ÁHRIF ÞESS
Upprifjun í tilefni af stofnun
íslenzks kvikmyndasafns
verka er fleygt út í öskutunnu til að fá
geymslurúm fyrir nýju framleiðsluna,
frumeintökum er brennt í sama tilgangi,
því skrímsli kvikmyndaframleiðslunnar
getur ekki dafnað nema éta sjálft sig
jafnharðan, og hverjum kemur þá við
þótt þessar myndir, sem verið er að
brenna, séu ómetanlegar heimildir um
heilt tímabil menningarsögunnar í ver-
öldinni? Enn síður kemur nokkrum það
við, þótt logarnir sleiki frumeintök meist-
araverka, sem eru afsprengi sérstæðs og
heilsteypts listaskeiðs, sem aldrei kemur
aftur.
Og þó.
Margir voru þeir vinir kvikmyndanna,
sem ekki létu algjörlega apast af hinni
nýju tækni, og gerðu sér grein fyrir þeim
verðmætum, sem hér voru að fara boð-
leið í glatkistuna. Sumir vildu að vísu
snúa hjóli þróunarinnar afturábak og
biðu þess að hljómmyndatízkan gengi
yfir, svo aftur yrði horfið til þöglu
myndanna. Það var óraunsæ afstaða.
Fáir einir gerðu sér grein fyrir ofurefl-
inu og því jafnframt, að bjarga þurfti
því sem bjargað varð úr vargskjafti
nýjungagirninnar. Uppúr þessu ástandi
var það sem Kvikmyndasafnið franska
varð til í október 1936.
Á tuttugu ára afmæli safnsins skrif-
aði forstjóri þess, Langlois, sem áður
var nefndur, meðal annars:
„Talmyndirnar voru knúnar fram af tœkn-
inni og af eftirspurn almennings, en í trássi
við íhaldsemi kvikmyndastjóra og gagnrýn-
enda og þá stefnu, sem þeir höfðu markað
sér gagnvart framleiðslunni.
Þessvegna voru þeir ruglaðir og fjandsam-
legir, svo ekki sé sagt hatursfullir í afstöðu
sinni til talmyndanna, sem rifu þá uppúr
þœgilegri aðstöðu.
Þetta er einmitt skýringin á því hvers
vegna nú var í fyrsta sinn í kvikmynda-
sögunni tekið að horfa til fortíðarinnar og
huga að þvi að varðveita hana.
Hugur fólks var allur við talmyndirnar og
vaxandi gengi þeirra meðal almennings. Við-
leitnin til að halda í þöglu myndirnar varð
œ skipulagslausari og loks var með öllu gef-
izt upp á því, a. m. k. í París, að halda gang-
andi reglulegum sýningum á gömlu mynd-
unum.
Árið 1932• var svo komið, að fólk, sem enn
hafði trúað því árið áður, að það vœri
fínna að sœkja þöglu myndirnar en talmynd-
ir, fór orðið hjá sér við tilhugsunina eina
um þögla kvikmyndasýningu á sama hátt
og kvenfólkið mátti ekki til þess hugsa það
árið að ganga í stuttu pilsi, fyrst tízkukóng-
unum hafði þóknazt að hverfa aftur að síðu
tízkunni".
Þetta var árið 1932, eða um sama leyti
og heimskreppan dundi yfir Frakkland,
og mætti það vera skýring þess, að næstu
tvö árin liggja þessi mál að mestu í
dvala þótt vinir þöglu myndanna
gleymdu þeim engan veginn, því árið
1934 þegar nokkrir kvikmyndagagnrýn-
endur hefja máls á því að bjarga þurfi
frá tortímingu gömlum meistaraverk-
um og ómetanlegum heimildarmyndum,
verður það ákall til þess að þjappa sam-
an álitlegum hópi fólks, sem árið 1935
stofnaði kvikmyndaklúbbinn „Le Cercle
du cinéma“, sem hafði sýningar klass-
ískra mynda á næstum trúarlegum sam-
komum sínum. Þessi klúbbur varð und-
anfari Kvikmyndasafnsins — „La
cinemateque franqaise“. En gefum nú
Langlois orðið aftur. Hann segir:
„Seint verður fullþökkuð framsýni P. A.
Harlés, sem gerði sér grein fyrir því þegar
í upphafi, að engan veginn mátti láta sér
nœgja að safna myndum fyrir þessar áhuga-
mannasýningar, heldur yrði að stefna að
því að byggja upp allsherjar safn franskra
mynda.
Hugmyndin um stofnun þessa safns fékk
slíkar undirtektir, að innan fárra daga var
52