Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 27

þeir myndu hvort sem er ekki
drekka sér til tjóns. Það er
ekki heldur fyllilega raunhæft
að líta á þessi mál frá þröngu
læknisfræðilegu sjónarmiði og
skipa mönnum samkvæmt því í
tvo hópa: annars vegar heil-
brigða og hins vegar sjúklinga.
Slíkt kemur að litlu gagni. Sé
áfengisböl til staðar, þýðir það,
að há hlutfallstala heillar þjóð-
ar er efni í áfengissjúklinga.
Fjölda marga skortir þann
þroska og jafnvægi, sem er
eina varanlega vörnin gegn
misförum. Þegar svo háttar til,
verður að skoða málið frá upp-
eldislegri og þjóðfélagslegri
hlið. Við þurfum að gera okk-
ur grein fyrir því í hverju skap-
gerð og tilfinningaþroska þjóð-
arinnar er áfátt, leita að or-
sökunum og ráða bót á þeim
með víðtækum almennum að-
gerðum.
Ekki þarf lengi að svipast
um í íslenzku þjóðlífi til þess
að koma auga á margar og
miklar misfellur. Enda þótt við
séum öll læs og skrifandi og
töluvert gutli á okkur hvað al-
menna þekkingu varðar, erum
við á margan hátt frumstæð
um þroska. Almennum um-
gengnisvenjum er allmikið
ábótavant. Við erum einatt
klaufsk og stirðbusaleg í fram-
komu, svo að oft jaðrar við
þumbaraskap og tillitsleysi. Við
eigum erfitt með að láta í
ljós gleði og hrifningu, en
smjöttum þeim mun betur á
ómerkilegu kjaftaþvaðri, eink-
um ef það getur orðið náung-
anum til óvirðingar. Og til þess
er tekið, hve erfitt við eigum
með að vera samtaka. Stjórn-
málalegum þroska okkar er
heldur ekki fyrir að fara. Að
öllum jafni látum við okkur
nægja að vera hlutlausir
áhorfendur, nema þegar frétt-
ist af væntanlegum verðhækk-
unum, þá er rokið til og allar
sölubúðir tæmdar í dauðans
ofboði eins og stórkostleg
hungursneyð stæði fyrir dyr-
um. Af og til grípur okkur eins
kcnar fítonsandi og lítilfjör-
leg dægurmál geta þá orðið að
almennu umræðuefni og eru
blásin upp úr öllu hófi. En
eftir skamman tíma er allt
dottið í dúnalogn aftur og
hversdags sljóleiki færist yfir
þjóðlífið. Við erum afar slæm
með það að byggja afstöðu
okkar til manna og málefna á
vanhugsuðum og innantómum
slagorðum, og rísa oft út af
því fáránlegar og hlægilegar
deilur. Við hlaupum eftir alls-
konar tízkutildri og látum auð-
veldlega ginnast af hinum ein-
faldasta áróðri. Hégómagirnin
ríður heldur ekki við einteym-
ing. Fjölmargir eru þeir, sem
verða alveg miður sín, ef þeir
frétta af því, að nágranninn
búi betur en þeir sjálfir, eigi
meira, eða hafi eignazt eitt-
hvert girnilegt búsgagn. Og öf-
undsýkin er vissulega tilfinn-
ing, sem við þekkjum mætavel.
Siðferðisþroski okkar stendur
víst varla heldur á sérstaklega
háu stigi. Líklega stöndum við
nokkuð framarlega meðal sið-
menntaðra þjóða í hlutfalls-
tölu hjónaskilnaða, lausaleiks-
börnum og framhjáhaldi. Það
má mikið vera, ef við eigum
ekki met í fjármálalegum van-
skilum, óheiðarleika og prett-
um og ýmsum minniháttar
lögbrotum.
Varla er þörf á að lengja
þessa ófögru upptalningu, þó
að vel væri það hægt. Þetta
nægir til að sýna, að andlegur
þroski okkar, siðmenntun, hóf-
stilling og jafnvægi í geði er
naumast á háu stigi. Þetta má
þó vitaskuld ekki taka svo, að
ég álíti, að okkur sé alls góðs
varnað, síður en svo. Sem bet-
ur fer eigum við líka marga
góða kosti. Menn geta verið
um margt mikilhæfir, enda
þctt þeim sé áfátt í ýmsum
greinum. En þessi einkenni í
fari okkar, sem getið var, eru
þess eðlis, að ekkert er líklegra
en að fjöldi manna misnoti
áfengi, þegar þeir ná til þess.
Enda er reyndin sú.
Ef við hugum nú að því,
hverjar geti verið orsakir þess,
að íslendingar eru ekki betur
þroskaðir en raun ber vitni, er
eflaust margt, sem til greina
kemur. Til skamms tíma hafa
atvinnuhættir okkar verið
næsta fábreyttir og ekki gert
kröfur til mikils andlegs
þroska, sjálfstæðrar hugsunar,
tillitssemi eða fágunar í um-
gengni. Land okkar er svo stórt
og strjálbýlt, að menn hafa
hingað til getað valsað nokkuð
cáreittir hver á sínum skika.
Gallarnir komu ekki í ljós fyrr
en fjölmenni og aukið nábýli
fór að verða almennara. Því er
ekki heldur að neita, hversu
kær sem íslenzk menningar-
arfleifð er okkur, að farvegur
hennar hefur verið býsna
þröngur, og hann hefur ekki
gefið svigrúm til mikilla and-
legra umsvifa eða tilþrifa. Auk
þess er það skoðun mín, hvað
sem allri gamalli sveitaróman-
tík líður, að við höfum alla
tíð verið litlir uppalendur og
alls ekki sýnt um að taka þau
mál alvarlegum tökum. Og er
svo enn í dag. Það er áberandi,
hve þjóðmálaforkólfar eru yf-
irleitt tómlátir um þau mál.
Að vísu bregður stundum fyrir
lofsverðum áhugaleiftrum,
þegar þeir menn eru kvaddir
til að setja ráðstefnur eða þing
eða vinna að kosningaundir-
búningi, en þegar kemur að
raunhæfum umbótum eða að-
gerðum er hljóðið jafnan dauf-
ara.
Þetta sinnuleysi í uppeldis-
málum og skilningsleysi á að
framtíð þjóðarinnar sé komin
undir heilbrigðum og vel þrosk-
uðum persónuleika einstakling-
anna, er sérstakt alvörumál á
tímum þjóðfélagslegra um-
breytinga eins og þeim, sem
nú eiga sér stað á nærfellt öll-
um sviðum. Og við þurfum
sízt að undrast, þótt afleið-
ingar þess komi í ljós með
mörgu móti, t. d. í áfengismál-
um.
Það er bjargföst trú mín, að
áfengisvandamálin og fjöl-
mörg vandamál önnur leysum
við bezt með því að snúa okk-
ur af alhug að endurbótum á
uppeldi íslenzkrar æsku. Á ég
þá auðvitað við uppeldismál í
rúmri merkingu, bæði uppeldi
í heimahúsum, starfrækslu
uppeldisstofnana og skólamál.
í þessum efnum eigum við
mörg og stór verkefni fyrir
höndum. Ekki verður fjallað
um þau hér að neinu gagni,
en rétt er þó að minna á nokk-
ur atriði.
Það er enginn vafi á því, að
mikill fjöldi foreldra er í mikl-
um vanda staddur með uppeldi
barna sinna og að þeim er
nauðsyn á allverulegri aðstoð,
fræðslu og leiðbeiningum. Það
er því til mikils vanza, hversu
opinberir aðilar hafa komið
slælega til móts við þarfir for-
eldra og barna þeirra. Ekkert
ætti að vera sjálfsagðara en
að útvarp og sjónvarp hefði
fasta fræðsluþætti um uppeld-
ismál. En mér er vel kunnugt
um, að á þessu er lítill áhugi
meðal forráðamanna þessara
stofnana, svo að ekki sé meira
sagt.
Starfandi eru fjölmargar
barnaverndarnefndir um allt
landið. Hlutverk þessara
nefnda, sem eru launaðar af
opinberu fé, er m. a. að sjá
um, að uppeldi og umönnun
barna og unglinga gangi ekki
úrskeiðis. Nefndir þessar geta
og eiga að veita visst aðhald.
Sjálfsagt er heldur ekkert því
til fyrirstöðu að þær gangist
fyrir fræðslu um uppeldismál.
Það er á almannavitorði
hversu athafnalitlar nefndir
þessar eru yfirleitt og hversu
lítill aflvaki þær eru að breytt-
um og bættum uppeldisháttum.
Þyrfti hér vissulega að verða
mikil breyting til batnaðar.
Einnig munu víða vera starf-
andi æskulýðsráð og nefndir,
27