Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 21

Dr. med. Tómas Helgason
Alfreð Gíslason
Sigurjón Björnsson
Guðrún Helgadóttir
Amalía Líndal
1. júlí 1957. Tókst að safna full-
nægjandi læknisfræðilegum og
þjóðfræðilegum („demógrafísk-
um“) upplýsingum um 99,6%
þeirra, sem rannsóknin náði
til. Af þessum 5395 einstak-
lingum voru 256 eða 4,75% sem
misnotuðu áfengi eða lyf, þar
af misnotuðu 242 áfengi, en að-
eins 14 misnotuðu lyf. Hlut-
fallið milli kvenna og karla í
þessum hópi er ein á móti tíu,
og séu einungis teknir þeir sem
misnotuðu áfengi verður hlut-
fallið milh kvenna og karla
ein á móti tuttugu. Séu nú á
grundvelli þessara talna reikn-
aðar út líkuynar fyrir því að
fjórtán ára gamall íslending-
ur verði ofdrykkjumaður, kem-
ur í ljós að þær eru 9,8% hjá
karlmönnum og 0,5% hjá kon-
um. Skipting þessara líka í
undirflokkana kemur fram á
fyrsta línuriti. Sjúkdómslíkur
(áhætta) eru skýrgreindar sem
líkurnar fyrir því, að einstak-
lingur á tilteknum aldri fái
umræddan sjúkdóm einhvern
tíma á ævinni eða áður en
hann nær ákveðnum hámarks-
aldri, að því tilskildu að sami
einstaklingur lifi það aldurs-
skeið sem sjúkdómurinn herj-
ar eða nái hinum ákveðna
aldri. í faraldursfræði geðlækn-
inga er tíðni sjúkdóma oft
táknuð með hugtakinu sjúk-
dómsáhætta. Þetta er hand-
hægt safnhugtak sem tekur
tillit til mismunandi aldurs-
dreifingar í hinum ýmsu hóp-
um, þegar sjúkdómstíðni
þeirra er borin saman. Leiði
sjúkdómurinn ekki af sér hærri
dánartölu, eru sjúkdómslíkurn-
ar hinar sömu og fjöldi þeirra
sem hafa sjúkdóminn og þeirra
sem hafa haft hann af hverj-
um 100 íbúum á hverjum tíma.
Leiði sjúkdómurinn hins veg-
ar til hærri dánartölu, sem er
þekkt, má reikna sjúkdóms-
líkurnar út frá fjöldanum og
hinum aukna manndauða.
Heildarlíkur íslenzkra karla
til þess að fá einhvem geð-
sjúkdóm fyrir sextugt eru
32,5%. Þar af eru tæp 10% lík-
ur fyrir áfengismisnotkun. Lík-
urnar fyrir áfengismisnotkun
skiptast þannig, að 3,3% eru
líkur fyrir tækifærisofdrykkju,
en 6,5% eru líkur fyrir
eiginlegri drykkjusýki í þrengri
læknisfræðilegiun skilningi. Til
samanburðar og vegna þess
sem á eftir fer, er nauðsynlegt
að nefna strax, að við rann-
sókn í Danmörku hefur E. Lom-
holt komizt að þeirri niður-
stöðu, að 12% fullorðinna karl-
manna höfðu misnotað áfengi
til þeirra muna, að það hafði
valdið félagslegri stöðurýrnun
þeirra. K. Fremming (1947)
gerði rannsókn á Borgundar-
hólmi fyrir 30 árum og fann
þá nokkru minni líkur fyrir
drykkjusýki en þær sem ég
fann. Hann er nú þeirrar skoð-
unar að tölurnar sem ég hef
nefnt séu nær hinu sanna einn-
ig í Danmörku.
Frá Svíþjóð má nefna, að
E. Essen-Möller fann við per-
sónulegar athuganir að 13,5%
fullorðinna karla í Suður-Sví-
þjóð höfðu misnotað áfengi,
og Dahlberg áleit samkvæmt
skýrslum til áfengisvama-
nefnda, að líkurnar fyrir
drykkjusýki væru 10—12%.
Hjortsberg-Nordlund komst
nýlega að þeirri niðurstöðu, að
meðal fimmtugra Gautaborg-
arbúa hefðu ekki færri en
21,5% verið skráðir hjá áfeng-
isvarnanefndum, og af þeim
hefði þriðjungur notið geð-
læknisaðstoðar. Nálega tveir
þriðju hlutar allra, sem skráð-
ir voru hjá áfengisvarnanefnd-
um, höfðu verið skráðir oftar
en einu sinni. Per Sundby, sem
rannsakað hefur dauðsföll
meðal drykkjusjúklinga á borg-
arsjúkrahúsinu í Osló, er þeirr-
ar skoðunar, að tíðni drykkju-
sýki í Noregi sé nokkurn veg-
inn hin sama og á öðrum Norð-
urlöndum.
Áður en við snúum okkur að
því að kanna sjúkdómslíkurn-
ar í sambandi við ýmis félags-
leg auðkenni, er vert að vekja
athygli á því, að 44% af þeim
karlmönnum í rannsóknarhópi
mínum, sem misnotuðu áfengi,
höfðu einnig aðra geðsjúk-
dómsgreiningu, þ. e. a. s. geð-
veiki, taugaveiklun, geðvillu eða
fávitahátt. Á hinn bóginn voru
ekki færri en 87% af þeim
konum, sem misnotuðu áfengi
eða lyf, með aðra geðsjúkdóms-
greiningu. Þetta merkir, að á
fyrra helmingi þessarar aldar
þurfti mun greinilegri geðræn-
ar veilur eða frávik hjá kon-
um en körlum til þess að verða
dry kk j us j úklingar.
Félagsleg einkenni
Línuritin 2—6 sýna skiptingu
sjúkdómslíkanna eða tíðni
áfengismisnotkunar hjá körl-
um í sambandi við hin ýmsu
2. Líkur karla fyrir ofdrykkju eft-
ir búsetu við upphaf athugun-
artímabilsins.
'' Prósent
Dreifbýli Þéttbýli
hátt samkvæmt þessum auð-
kennum. Á mynd 2 sjáum við
að hættan á áfengismisnotkun
fyrir sextugt hjá 14 ára piltum
félagslegu auðkenni. Þessi línu-
rit taka einungis til karla, þar
eð gögnin ná til svo fárra
kvenna, að ekki er hægt að
flokka þær á fræðilega frjóan
sem búa í bæjum er þrisvar
sinnum meiri en hjá jafnöldr-
um þeirra úti á landsbyggð-
inni. Bæir eru skilgreindir sem
þéttbýli með yfir 300 íbúum.
Hinn mikli mismunur áhætt-
unnar hjá piltum sem alast
upp í bæjum og hjá þeim sem
alast upp í sveitum mun ef-
laust verða tilefni margs kon-
ar ’ bollalegginga um hugsan-
legar varnarráðstafanir, en
þær liggja utan við vettvang
þessarar ritgerðar.
Á næsta línuriti (3) sjáum
við skiptingu sjúkdómslík-
anna í sambandi við búferla-
flutninga. Hér verður að gefa
skýringu á, að ekki skuli vera
neinn munur á ofdrykkjulík-
um þeirra sem eru um kyrrt
og þeirra, sem flytjast búferl-
3. Líkur karla fyrir ojdrykkju eft-
ir búferla-flutningum.
flutt tilRvk annað út
innanl.
um til Reykjavíkur. Þetta staf-
ar af því, að þeir sem ekki
flytjast búferlum á könnunar-
tímabilinu eru fyrst og fremst
þeir, sem voru búsettir í
Reykjavík eða stærri bæjum
við upphaf könnunarskeiðsins,
nefnilega þeir sem á síðustu
mynd reyndust hafa mikla