Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 13

MENN
SEM SETTU SVIP
Á OLDINA
jonas júnsson
FRA HRIFLU
I.
Það fólk, sem vann ævistarf sitt á
fyrra helmingi þessarar aldar, var um
margt ofurhugar. Það lyfti af sér fargi
aldanna og brauzt úr því fúna hreysi,
sem dauð hönd nýlenduvaldsins hafði
búið því, út í sólskin lýðfrelsisins. Þetta
gerðist ekki í skjótri svipan, en á mæli-
kvarða sögunnar verða umbrot frelsis-
kynslóðanna eins og leiftur í dagrenn-
ing. í slíkum umbrotum verða til sterkir
einstaklingar. Það er eins og þeir spretti
upp þegar mest liggur á og ljúki ætl-
unarverkum heilla þjóða að því er virð-
ist á eigin spýtur. Bretar hafa átt fræg-
ast dæmi um slíkan mann á þessari
öld. Hér á landi hafði orðið hliðstætt
dæmi, þótt við minni ógnir væri að etja.
Enginn veit að hve miklu leyti aðstæð-
urnar eiga þátt í að skapa slíka einstak-
linga. En það er víst, að þeir spretta upp
á ólíklegustu stöðum, þótt forustuhlut-
verk þeirra þyki síðar svo sjálfsagt, að
enginn staldrar við til að velta því fyrir
sér hvernig slíkir menn verða það sem
þeir eru. Eftir á virðist mönnum eins og
forlögin hafi frá upphafi verið að und-
irbúa hina fáu stóru undir mikið hlut-
verk, á meðan engan grunaði, og allra
sízt þá sjálfa, til hvers þeir yrðu kall-
aðir. Og þegar litið er yfir farinn veg
til þróunar þeirrar sem varð hér á ís-
landi á fyrri hluta aldarinnar, þá dylst
engum að helzti forustumaður þess tíma,
Jónas Jónsson frá Hriflu, hafði verið vel
undir forustustarf sitt búinn. Samt hafði
hann fyrst og fremst miðað menntun
sína við að geta tekið til við að kenna
komandi kynslóðum. En nám Jónasar
hafði aldrei verið bundið við bókstafinn
einan. Hann öðlaðist strax á fyrstu ferð-
um sínum erlendis þá yfirsýn, sem menn
eins og hann virðast draga til sín fyrir-
hafnarlaust úr loftinu hvar sem þeir eru
staddir. Þessi eiginleiki, ásamt sífellt
skapandi hugsun og hugmyndaauðgi,
gerði honum fært að taka að sér for-
ustu fyrir íslenzkri endurreisn, sem lengi
verður munuð og þökkuð. Jafnframt
varð hann kennari, sem átti engan sinn
líka. Hann er ógleymanlegur nemend-
um sínum. Þegar hann fræddi þá var
eins og veggir kennslustofunnar hyrfu,
og þeir væru aðeins tengdir lágri og
hikandi rödd fræðarans.
Jónas Jónsson fæddist í Hrifiu í Ljósa-
vatnshreppi í Suður-Þingeyjarsýslu 1.
maí 1885. Hann var yngstur fimm systk-
ina. Tvö systkina hans létust ung, en tvö
þeirra náðu háum aldri, þau Friðrika
og Kristján. Var Friðrika elzt þeirra
þriggja og er hún enn á lífi, háöldruð.
Foreldrar Jónasar voru hjónin Jón
Kristj ánsson og Rannveig Jónsdóttir.
Þau fluttust að Hriflu þremur árum áð-
ur en Jónas fæddist. Á löngum frægðar-
ferli Jónasar fylgdi þetta bæjarnafn
honum, stundum í afbökunum hjá and-
stæðingum. Jónas hafði miklar mætur á
fæðingarbæ sínum og raunar sveit sinni
og sýslunni allri. Þegar hann fæddist
voru húsakynni hrörleg, en faðir hans
stóð þá í því að endurbyggja bæinn. Þótt
notazt væri við eldra byggingarlag en þá
var algengast, vandaði hann til þessar-
ar byggingar sem mest hann mátti. Hafði
hann tvo glugga á stofu og varð þá ein-
um gesti að orði, að Jón hefði byggt sér
glerhöll. Þrátt fyrir þröngan húsakost á
okkar mælikvarða og ekkert ríkidæmi,
átti Jónas gott heimili hjá foreldrum
sínum. Þegar hann hafði aldur til fór
hann að sitja yfir ám og gegndi því
starfi fram yfir fermingaraldur. Jónas
13