Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 38

ERLEND,
VÍÐSJA
„Þetta er verra en glæpur, þetta er
flónska“, varð Talleyrand að orði, þegar
hann frétti að Napóleon hefði látið taka
af lífi hertogann af Enghien. Óhætt er
að fullyrða, þótt skammt sé um liðið,
að sjaldan hefur þetta kaldranalega mat
á stórpólitísku fólskuverki átt betur við
en eftir nauðgun Sovétríkjanna og
fjögurra peða þeirra gagnvart Tékkó-
slóvakíu. Áður en þrír dagar voru liðnir
frá því skriðdrekasveitirnar tóku að
skrönglast yfir landamærin frá Austur-
Þýzkalandi, Póllandi, Sovétríkjunum og
Ungverjalandi, var komið á daginn að
innrásarríkin höfðu beðið svo herfilegan,
pólitískan ósigur, að forsprakkarnir urðu
að láta yfirlýst markmið sín lönd og leið
en einbeita sér að því að bjarga sér úr
á þeim fáu klukkutímum sem til um-
ráða voru tókst að innræta almenningi
sömu stjórnvizku, svo að í fimm daga
viðureign fengu innrásarherirnir ekkert
tilefni til að leggja til atlögu gegn fólk-
inu. Mótspyrna án valdbeitingar hefur
aldrei vexið höfð í framrni af annarri
eins snilld. Erlendir herir höfðu allt land-
ið á valdi sínu, en náðu engum tökum á
fólkinu, sem léði einskis fangstaðar á
sér.
Innrásardaginn kunngerðu innrásar-
ríkin að þau hefðu sent her sinn til
Tékkóslóvakíu að beiðni einhvers ótil-
tekins hóps tékkóslóvaskra forustu-
manna, herförin væri því bróðurleg að-
stoð við heilbrigð öfl í landinu sem ættu
í höggi við gagnbyltingarsinna. Hver
dagur leið af öðrum, en ekki einn ein-
asti maður gaf sig fram og gekkst við
að hafa sent slíka beiðni. Ríkisstjórnin,
þingið og forusta kommúnistaflokksins
störfuðu á laun, þótt æðstu menn þess-
ara stofnana hefðu verið handteknir
jafnskjótt og innrásarliðið hélt inn í
um og torgum Prag og fleiri borga látnir
grípa til vopna og drepa varnarlaust
fólk, en þrátt fyrir það tókst aldrei að
egna til gagnárása í scmu mynt, svo
foringjar innrásarhersins fengu enga
átyllu til að efna til blóðbaðs og ná þann-
ig kúgunartökum á almenningi.
Þeir atburðir sem hér hefur verið laus-
lega drepið á voru forsenda nauðungar-
samninganna sem gerðir voru í Moskvu
á sjötta degi eftir innrásina. Með innrás
nokkur hundruð þúsund manna herliðs
og valdbeitingu gagnvart þeim sjálfum
sem jafngilti morðhótun, voru forustu-
menn Tékkóslóvaka knúðir til að hverfa
í ýmsum atriðum frá markaðri stefnu
sinni, en þrátt fyrir það komu þeir
pólitískir og siðferðilegir sigurvegarar
úr fangavistinni í Kreml. Innrásarfor-
kólfarnir höfðu hvergi í Tékkóslóvakíu
haft uppi á neinum hópi manna, sem
þeir treystu sér til að dubba til lepp-
stjcrnar yfir landinu. Þess í stað urðu
þeir að ganga til samkomulags við
mennina sem þeir höfðu borið vömmum
Skriðdrekar
gegn framtíðinni
MAGNÚS TORFI ÓLAFSSON
klípunni eins og bezt þeir gátu. Þegar
þetta er ritað eru þeir enn að reyna að
krafsa sig upp úr kviksyndinu, og með
öllu óséð hvort það tekst án nýrra stór-
átaka. Ljóst er hinsvegar að núverandi
valdhafar í Moskvu hafa gengið sér til
húðar, þeir hafa reynzt ófærir um að
leysa brýnustu vandamál þjóðfélags síns,
jafnt út á við sem inn á við.
Atburðirnir 21. ágúst og næstu daga
á eftir í Tékkóslóvakíu eiga sér enga
hliðstæðu. Þar áttust við fjölmennar
hersveitir búnai' öllum nútíma morð-
tólum og vopnlaus almenningur, og úr-
slit urðu þa'u að herskarar innrásarríkj -
anna urðu að hopa á hæl. Sovétstjórnin
og samherjar hennar réttlættu innrás-
ina með því að gagnbyltingaröfl væru að
grafa um sig í Tékkóslóvakíu, og ætlun
þeirra var greinilega sú að fyrirvaralaus
innrásin, gerð skömmu eftir að grið
höfðu verið sett með samkomulaginu í
Bratislava, yrði til þess að vekja hjá
Tékkóslóvökum viðbrögð sem síðan mætti
benda á sem gagnbyltingu og nota til
’að réttlæta herhlaupið. Tékkólslóvösk
stjórnarvöld gengu ekki í þessa gildru,
heldur skipuðu her sínum að veita ekk-
ert viðnám og halda sig i herbúðum, og
Prag, og skipulögðu andstöðuna. Heima-
varnakerfi, sem miðað hafi verið við að
mæta innrás frá Vestur-Þýzkalandi, tók
til starfa. Útvarpsstöðvar þess i bílum
sem sífellt fluttu sig úr stað héldu uppi
samfelldri dagskrá og áttu drýgstan þátt
í að stappa stálinu í almenning, sam-
ræmdu mótspyrnuna og gerðu tékkó-
slóvöskum yfirvöldum fært að hafa tök
á rás viðburðanna.
Mesta einstakt afrek Tékkóslóvaka var
að halda á laun aukaþing kommúnista-
flokksins, sem átti að hefjast 14. septem-
ber. Degi eftir innrásina tókst þrem
fjórðu þingfulltrúa að koma saman í
verksmiðju i úthverfi Prag og leysa þing-
störf af hendi. Jafnframt voru gervi-
flokksþing haldin í þrem verksmiðjum
öðrum, til að villa um fyrir snuðrurum
innrásarmanna. Þingið fordæmdi inn-
rásina einum rómi og krafðist brottfar-
ar innrásarherjanna, endurkaus hina
handteknu forustumenn í æðstu stöður
flokksins en felldi brott úr miðstjórn-
inni þá einstaklinga sem kunnir voru að
andstöðu við frjálsræðis- og endurbóta-
stefnu Alexanders Dubceks og félaga
hans.
Alltaf öðru hvoru voru hermenn á göt-
og skömmum og einsett sér að steypa
frá völdum. Þeir fengu ekki kúgað út
úr föngum sínum aukatekið orð, sem
unnt er að nota innrásinni til réttlæt-
ingar. Þvert á móti urðu þeir að heita
því að kveðja herinn á brotf, að vísu í
ótiltekinni framtíð, og láta hann í engu
hlutast til um innanríkismál Tékkó-
slóvakíu. Þeir Svoboda forseti, Dubcek
flokksforingi, Smrkovsky þingforseti og
Cernik forsætisráðherra gátu snúið heim
með fullum heiðri, þótt þeir væru að
niðurlotum komnir af andlegum og lík-
amlegum misþyrmingum. Þeir höfðu
orðið að beygja sig fyrir ofureflinu, en í
engu fengizt til að litillækka sig.
Segja má að í bráð séu Tékkóslóvakar
litlu bættir, hernámsliðið situr enn í
landi þeirra og aðalhernámsveldið hefur
í hendi sér að túlka gert samkomulag
eins og því sýnist. Margt bendir meira
að segja til að fyrir sovézkum vald-
höfum vaki að ná eftir krókaleiðum því
marki sem þeir misstu af í fyrstu at-
rennu, neyta aðstöðu sinnar til að gera
Dubcek og nánustu samstarfsmönnum
hans smátt og smátt ómögulegt að
stjórna, en hefja til valda í Prag menn
sem eiga upphefð sína að þakka vel-
38