Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 24

í skýrslu Áfengismáianefndar
Alþingis 1966, og er þar m. a.
getið umsagna nokkurra þjón-
andi presta. Ég hef á öðrum
stað vitnað í eina slíka umsögn
og freistast til að endurtaka
það hér, en álit prestsins er á
þessa leið:
„Drykkjuskapur er orsök
hjónaskilnaða í 4 tilfellum af
5. Víst er, að mikill meirihluti
þeirra heimila, sem leysast
upp, á ólán sitt upp á vín-
nautn. Kynni mín af heimil-
um og einstaklingum í sam-
bandi við fermingarundirbún-
ing hafa fært mér heim sann-
inn um, að þeim börnum fer
fjölgandi, sem stafar hætta af
áfengisnautn foreldra sinna.
Fjöldi einstaklinga, einkum
kvenna og barna, bíður stór-
tjón á heilsu sinni vegna
áfengisnautnar ástvina, jafn-
vel þótt ekki leiði til algerrar
upplausnar heimilanna."
Ofdrykkja foreldra er ein
tíðasta orsök lélegrar skóla-
sóknar barna í Reykjavík. Að
þeirri niðurstöðu hefur Sál-
fræðideild skóla komizt. Los
kemst á nám þessara barna,
og það veldur þeim erfiðleik-
um, sem leitt geta til ýmis-
konar geðrænna truflana.
Algengast er, að einn fjöl-
skyldumeðlimur sé valdur að
áfengisóreglu á heimili, og oft-
ast er það húsbóndinn. Það
ber einnig við, að ungmenni
skapi erfiðleika á heimili með
áfengisneyzlu sinni, og óþekkt
fyrirbæri er það engan veg-
inn, sízt á síðari árum, að hús-
móðirin sjálf verði til þess að
valda óláninu. Stundum er um
að ræða drykkjuskap tveggja
eða fleiri á sama heimili, t. d.
feðga. Alvarlegast er það, a.
m. k. frá sjónarmiði barnanna,
er bæði hjónin drekka úr hófi
fram, þótt raunar börn drykk-
felldra einstæðra mæðra séu
engu betur farin.
Af þeim 82 heimilum, sem
árið 1965 nutu framfærslu-
styrks í Reykjavík af drykkju-
skaparástæðum, var þannig
háttað á 21 þeirra, að bæði
hjónin voru drykkfelld. Á ár-
unum 1964 og 1965 hafði barna-
verndarnefnd eftirlit með 71
heimili samtals vegna ofnotk-
unar áfengis og lyfja, en börn-
in á þessum heimilum voru
189 talsins. Á 31 þessara heim-
ila voru óreglusamar konur
einstæðar með börn, en þau
voru 66 samtals. Tölur sem
þessar sýna hlutdeild hús-
mæðra í drykkjuskap á heim-
ilum, en afsanna engan veg-
inn þá alkunnu staðreynd, að
það er jafnaðarlegast hús-
bóndinn, sem ógæfunni veld-
ur í þessu efni.
Áfengisneyzla er mjög al-
menn hér á landi eins og víð-
ar, og svo mikill er fjöldi
áfengisneytenda, að allt þjóð-
lífið markast af svipmóti
hans. Þannig má tala um þjóð-
félag áfengisneytenda, án þess
að ýkja mikið, og drykkju-
skapurinn fer ekki í mann-
greinarálit. Háir og lágir iðka
hann, ungir og gamlir, karlar
og konur. í opinberum veizlum,
á árshátíðum félaga og í einka-
samkvæmum er alla jafna
áherzla lögð á veitingu áfengis,
enda lýkur slíkum samkom-
um ósjaldan í allsherjar ölæði.
Á fyrsta flokks veitingastöð-
um eru þeir gestir miður vel
séðir, sem ekki hafa lyst á
áfengi, og fer þjónustan oft
eftir því. Á útisamkomum al-
mennings vaða drukknir menn
uppi, og raunar getur fólk
alltaf átt von á því, að drykkju-
rútar vindi sér að því á al-
mannafæri, betlandi og smjaðr-
andi eða ryðjandi úr sér
skömmum. En verst eru þó
heimilin sett að þessu leyti,
því að þar ríkir sá drukkni
sem einvaldur harðstjóri, er
allt verður að lúta. Þar getur
hann leyft sér að misþyrma
konu og börnum með öllu móti,
án þess að eiga nokkuð á
hættu. Almenningsálitið er
hliðhollt ölvuðum manni og
dæmir hann ekki strangt.
Asnaspörk hans og misgerðir
eru venjulega afgreidd með
orðum eins og: „Hann var
kenndur, manntetrið“. Við það
er látið sitja.
Áhrif áfengis á taugakerfið
Á þessu stigi máls míns tel
ég rétt að fara nokkrum orð-
um um það, sem nefnt er
áfengisvíma eða ölvun. Menn
drekka í þeim tilgangi að kom-
ast í vímu. Með því tekst þeim
að flýja sjálfa sig og hvers-
dagsleikann um stundarsakir
og skapa sér hugarástand, sem
er í senn óraunverulegt og
þægilegt. Þetta gerist fyrir
sérstök áhrif áfengisins á
taugakerfið, sérstaklega heil-
ann. Það er í sjálfu sér ekki
forkastanlegt tiltæki að skapa
sér þægindakennd eða auka
vellíðan sína, ef ekki fylgir
böggull skammrifi, en svo er
því miður hér. Áfengi verkar á
heilann líkt og svefnlyf. Það
lamar miðstöðvar taugakerfis-
ins, fyrst þær æðstu og síðan
niður eftir. Sú lömun hefst
með léttustu ölvímu og áger-
ist því fastar sem drukkið er,
unz lokastigi er náð, þungum
svefni sem getur endað í
dauða. í byrjun skerðist sjálf-
stjórn, dómgreind og athygli,
og fljótlega verður hugsana-
gangurinn reikull. Fyrir þessari
sljóvgun finnur áfengisneyt-
andinn ekki sjálfur, þvert á
móti eykst sjálfstraust hans og
öryggistilfinning að sama
skapi sem sljóvgunin verður
meiri. í þessu liggur eitt að-
almeinið við ölvunina, að
margra dómi. Rétt sjálfsmat
fer forgörðum, og fyrir það
verður maðurinn varasamur,
ef ekki hættulegur. Annar
ókostur við ölvunina er sá, að
neytandinn, sæll í sínu ástandi,
leitar ekki einveru og kyrrðar
til að njóta hinnar draum-
kenndu vímu, heldur sækir
hann út og suður, svo að sem
flestir megi sjá og heyra hans
mikilleik. í ölvuninni verður
hann úthverfur, en ekki inn-
hverfur, sem væri þó miklu
heppilegra frá félagslegu sjón-
armiði.
Það leikur ekki á tveim tung-
um, að ölvaður maður er firrt-
ur viti um stund. Sturlun hans
flokkast undir geðlæknisfræði,
enda í ætt við vissa geðsjúk-
dóma aðra. Hann, venzlafólk
hans og þjóðfélagið eiga kröfu
á, að hann hljóti meðferð til
jafns við aðra geðsjúklinga.
Þetta eru engar öfgar, þótt
margir kunni enn að líta svo
á. Þótt áfengisneytandinn leiði
sjálfur yfir sig hið sjúklega
ástand, ber samt að hjálpa
honum, því að þau sjálfskap-
arvíti eru tæpast af heilbrigð-
um toga spunnin.
Áfengismálalöggjöfin illa
framkvæmd
Afstaða alls þorra manna, yf-
irvalda jafnt og almennings, til
áfengismála einkennist af sér-
stæðum tvískinnungi. Vanda-
málið er viðurkennt og þörfin á
lausn þess, en þegar til kast-
anna kemur, fæst engu um
þokað. Þessi afstaða, að vilja
og vilja ekki, er áfengisneyt-
andanum eiginleg, og það er
hún, sem markar stefnuna í
þessum málum, eins og áður
er sagt. Tvískinnungurinn birt-
ist í mörgum myndum, en hér
verður látið nægja að benda á
eina þeirra. Áfengismálalög-
gjöfin íslenzka er gagnmerk
lagasetning, en framkvæmd
laganna er hörmuleg. Lögin
bera vitni um næman skilning
löggjafans á böli drykkjuskap-
arins og vilja hans til að af-
stýra því, en jafnskjótt og þau
hafa tekið gildi, gufar áhug-
inn upp með þeirri afleiðingu,
að framkvæmdin fer öll í mola.
Hér fer saman vilji og vilja-
leysi — orð og gerðir stangast
á.
í Áfengislögum er fjöldi
merkra og mikilsverðra
ákvæða. Áfengisvarnaráð
skal stuðla að bindindisstarf-
semi og vinna gegn neyzlu
áfengra drykkja. Áfengisvarna-
nefnd skal vakin og sofin í
starfi í hverjum hreppi lands-
ins. Áfengi má ekki afhenda
ölvuðum manni né yngri
manni en 21 árs. Opinberir
starfsmenn skulu sæta refs-
ingu, ef þeir sjást ölvaðir við
störf. Ef drukkinn maður veld-
ur óspektum á almannafæri
eða hneyksli, skal hann sæta
ábyrgð samkvæmt lögum. í
öllum skólum landsins skal
fara fram fræðsla um áhrif
áfengisnautnar. Öll þessi laga-
ákvæði og raunar mörg önnur
eru lítið annað en pappírsgagn.
Svo mikil eru vettlingatökin,
þegar á hólminn er komið.
Fyrir tæpum tuttugu árum
var lögtekið á íslandi, að með
ölvaða menn skyldi farið sem
sjúklinga. Þótt þetta næði að-
eins til þeirra, sem lögreglan
tekur í sína vörzlu, vakti það
athygli og aðdáun út fyrir
landsteinana. Slík ákvæði eru
enn í lögum, þar sem nákvæm-
lega er fyrir mælt, hvernig með
þessa sjúklinga skuli fara, en
um skilyrði til fullnægingar
ákvæðunum hefur aldrei verið
hirt. Til þess entist áhuginn
ekki.
Hjálparstofnanir
Nú hefur mér orðið á að
koma með aðfinnslur, og þó
er sú fullyrðing fjarri mér, að
ekkert sé aðhafzt í áfengis-
vörnum og drykkjumanna-
hjálp. Þar er ýmislegt gert,
þótt of skammt nái, enda
vandamálið margþætt og
erfitt. Ég vil ljúka máli mínu
með iðrun og yfirbót og geta
nokkurra þeirra stofnana, sem
á einn eða annan hátt annast
framkvæmd áfengismála, og
hef ég 'þá einkum ofdrykkjuna
í huga.
Við skulum hugsa okkur
konu stadda í vandræðum
vegna drykkjuskapar eigin-
manns, sonar, föður eða bróð-
ur. Hún finnur, að hann ræður
ekki við drykkjuhneigð sína,
og sér stöðugt halla undan fæti
fyrir honum, og sjálf stendur
hún máttvana gagnvart ógæf-
unni. Hvert getur hún snúið
sér um leiðbeiningu og aðstoð?
í 5. gr. reglugerðar um áfeng-
isvarnanefndir segir svo:
„Áfengisvarnanefnd er skylt að
gera það, sem mögulegt er, til
þess að bjarga heimilum
drykkjumanna og vernda
24