Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 39

þóknun sovétstjórnarinnar en ekki fylgi
og fulltingi landa sinna. En jafnvel þótt
slík vélræði komi á daginn, hefur stað-
festa Tékkóslóvaka, almennings jafnt og
leiðtoga, bjargað miklu, sem bera mun
ávöxt þegar fram í sækir. Þjóð sem
hefur sýnt slíkan siðferðisstyrk, sam-
heldni og skynsamlegan hetjuskap verð-
ur ekki buguð af frumstæðum bófafor-
ingjum, jafnvel þótt þeir hafi bætt kjarn-
orkuvopnum í belti sitt við hnútasvipu
fyrirrennaranna. Eftir tilkynninguna um
viðræðurnar í Moskvu verður það ekki
lengur vefengt að innrásin í Tékkó-
slóvakíu er hreint og ómengað ofbeldis-
verk og á sér enga réttlætingu af neinu
tagi. Sovétleiðtogarnir hafa heitið brott-
för hins erlenda hers, þegar eðlilegt
ástand er aftur komið á, en eina ástæðan
til að þjóðlíf í Tékkóslóvakíu komst úr
eðlilegum skorðum er innrás þeirra
sjálfra. Tékkóslóvakar hafa neyðzt til
að sætta sig við að fullveldi þeirra sé
skert með ofurefli, en enginn í þeirra
hópi hefur fengizt til að viðurkenna að
þeir hafi engu fullveldi fyrir að fara, allt
þeirra ráð í bráð og lengd sé með réttu
í hendi valdhafa í Moskvu. Tékkóslóvak-
ar standa því á óskertum réttargrund-
velli, hvenær sem þeim gefst aðstaða til
að neyta þess.
Hvort slíks verður langt eða skammt
að bíða fer að sjálfsögðu einkum eftir
þróuninni í Sovétríkjunum. Hafi einhver
þarfnazt frekari vitnisburðar en áður var
kominn um algert pólitískt gjaldþrot nú-
verandi forustumanna Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna, var hann látinn í
té með innrásinni í Tékkóslóvakíu. Með
því tiltæki hefur þeim tekizt að koma
því til leiðar sem þeir helzt vildu forð-
ast, að fyrirgera að fullu tilkalli sínu til
forustu fyrir sósíalistiskum öflum í
heiminum. Árum saman hefur sovézka
flokksforustan undir forustu Bresnéffs
unnið að því að koma á alþjóðafundi
kommúnista í Moskvu, þar sem ætlunin
var að fá staðfestingu af hálfu alls þorra
kommúnistaflokka á forustuhlutverki
sovézka flokksins. Með því móti hugðust
Sovétmenn einangra Kínverja og afla sér
aðstöðu til að vinna gegn áhrifum þeirra.
Eftir langvinnt samningaþóf var loks
ákveðið í vor, að alþjóðafundurinn lang-
þráði skyldi koma saman í Moskvu í
vetur. Eftir innrásina í Tékkóslóvakíu
getur ekki orðið um að ræða að slík
samkoma hylli forustu sovézka flokksins,
þvert á móti ætti alþjóðafundur að snú-
ast upp í ákæru á hendur henni og
áfellisdóm yfir atferli hennar. Alls hafa
yfir 70 kommúnistaflokkar um víða ver-
öld fordæmt innrásina í Tékkóslóvakíu.
Þar á meðal eru allir þeir flokkar með
tölu sem hafa raunverulega pólitíska
þýðingu og ekki eru upp á sovézka flokk-
inn komnir.
Hertaka Tékkóslóvakíu átti meðal ann-
ars að afstýra þvi að fordæmið þaðan
smitaði út frá sér til annarra ríkja í
Austur-Evrópu. Það sem meirihluti
sovézku flokksforustunnar vildi með engu
móti þola og hugðist afstýra með refsi-
leiðangri að dæmi nýlenduvelda var ekk-
ert sérstakt atriði í frjálsræðisstefnu
Tékkóslóvaka, ekki einu sinni stefna
þeirra í heild, heldur hitt að í Tékkó-
slóvakíu höfðu tekið við forustu flokks
og ríkis nýir menn, sem áttu völd sín og
áhrif að þakka stuðningi yfirgnæfandi
meirihluta tékkóslóvaskra kommúnista
og annarra landsmanna en ekki geð-
þótta valdhafa í Moskvu. Dubcek og fé-
lagar hans voru, eins og þorri Tékkó-
slóvaka, staðráðnir í að halda í heiðri
bandalagið við Sovétríkin, en það nægði
Kremlverjum ekki. Þeir höfðu ekki ör-
lög tékkóslóvösku forustunnar í hendi
sér, gátu ekki sagt henni fyrir verkum,
ekki ýtt henni til hliðar ef þeim bauð
svo við að horfa. Því vildu þeir með
engu móti una, alræðisvald er eina
valdið sem þeir þekkja úr skóla Stalíns
og kunna með að fara. í öllum hinum
innrásarríkjunum nema Búlgaríu hafa
sovézkir herir nú setið á þriðja áratug,
af raunverulegum hernaðarástæðum í
Austur-Þýzkalandi, en í Póllandi og
Ungverjalandi fyrst og fremst til að
tryggja Sovétmönnum tögl og hagldir
hvað sem í skerst. Vinnubrögðin komu
skýrt í ijós í Ungverjalandi 1956. Um
sumarið, þegar ljóst var orðið að Rakosi
var ekki lengur vært við völd, kom mið-
stjórn kommúnistaflokksins saman til að
velja eftirmann hans. Meirihluti var
fylgjandi Nagy, sem naut vinsælda með
þjóðinni, en fulltrúar sovézku flokks-
stjórnarinnar lögðu blátt bann við kosn-
ingu hans og réðu því að Gerö skjólstæð-
ingur þeirra var valinn. Þegar Nagy loks
var kvaddur til hafði uppreisn brot-
izt út, og að lokum var hann líflátínn
fyrir að valda ekki verkefni sem honum
var meinað að fást við meðan það var
enn viðráðanlegt.
Geta má nærri með hvaða hugarfari
ungverskir hermenn og pólskir tóku
þátt í innrásinni í Tékkóslóvakíu, enda
ber fregnum saman um að þeir hafi
enga dul dregið á persónulega afstöðu
sína, ef grennslazt var eftir. í stað þess
að efla núverandi stjórnir í þessum tveim
ríkjum, hafa Sovétmenn með herferðinni
gegn Tékkóslóvökum grafið bæði undan
þeim og sjálfum sér.
Þátttaka Austur-Þjóðverja í innrás-
inni sætir þó mestri furðu í þessu feigð-
arflani öllu saman. Að láta þýzkar her-
sveitir ráðast inn í Tékkóslóvakíu á
þrítugsafmæli Munehensamningsins, er
svo fáránlegt athæfi að engu tali tekur.
Þarna hafa þýzkar hersveitir tekið þátt
í hernaðaraðgerðum í fyrsta skipti síð-
an heimsstyrjöldinni síðari lauk, og er
Vestur-Þjóðverjum þar með lagt upp í
hendurnar vopn sem þeir munu kunna
að beita á komandi árum. Jafnframt er
vestur-þýzku stjórninni gefin ástæða til
að neita aðild að sáttmálanum um bann
við dreifingu kjarnorkuvopna til fleiri
landa en nú þegar hafa þau til umráða,
og hún hefur fengið átyllu til að auka
hervæðingu landsins. Eins og gefur að
skilja á innrásin í Tékkóslóvakíu eftir
að veita vatni á myllu vestur-þýzka ný-
nazistaflokksins, og þótti flestum nóg
um vöxt hans fyrir.
Hjákátlegasta atvikið í harmleiknum
í Tékkóslóvakíu spannst út af því hve
lélega sovézku hermennirnir voru nest-
aðir og Tékkóslóvakar ófúsir að veita
þeim beina. Að kvöldi annars dags eftir
Rússneskir skriðdrekar viðbúnir á götu í Prag.
innrásina álpuðust tveir svangir sovét-
hermenn inn í aldingarð bandaríska
sendiráðsins á kastalahæðinni í Prag til
að hnupla sér eplum. Sendiráðsmenn
urðu varir við mannaferðina, þustu á
vettvang og ráku eplaþjófana á brott.
Atvikið sjálft er ómerkilegt, en eftir-
málin sem af því spunnust lærdómsrík.
Jafnskjótt og skýrsla sendiherrans í
Prag um eplaleiðangur sovéthermanna
inn í garð hans barst til Washington,
var stíluð hvassyrt mótmælaorðsending
og send sovétstjóminni. Hún svaraði að
bragði, baðst auðmjúklega afsökunar á
framferði hermanna sinna og hét því
að gera ráðstafanir til að slíkt kæmi
ekki fyrir aftur.
Mótmælaorðsendingin út af yfirtroðslu
eplaþjófanna er eina formlega, banda-
ríska stjórnarskjalið sem vitað er um að
gert hafi verið úr garði vegna innrás-
arinnar í Tékkóslóvakíu. Innrásinni
sjálfri var aldrei mótmælt á formlegan
hátt með orðsendingu til sovétstjórnar-
innar, þótt forsetinn flytti sjónvarps-
ávarp og fulltrúinn í Öryggisráðinu ræðu.
Aftur á móti er eplastuldurinn eina at-
vik í sambandi við innrásina sem sovét-
39