Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 57

hef komið hér áður, Bariam í Vopnum
guðanna, Storm gamli í Páll Lange og
Þóra Parsberg, Lancelot Gobbo í Kaup-
manninum í Feneyjum, séra Helgi í Upp-
stigningu, Jón Grindvicensis í íslands-
klukkunni, Karl prins í Heilagri Jóhönnu,
Argan í ímyndunarveikinni, Prófsteinn í
Sem yður þóknast, Joxer Daly í Júnó og
páfuglinum, Elwood U. Dowd í Harvey,
Celestín í Nitouche, Kynnirinn í Anti-
gónu, Bokki í Jónsmessudraumi, tíakini
í Tehúsi Ágústmánans, Dr. Parpalaid í
Doktor Knock, Firs í Kirsuberjagarðin-
um, Cunning í Dómaranum, faðir brúð-
arinnar í Blóðbrullaupi, Pólóníus í Ham-
let, Engstrand smiður í Afturgöngum,
Kalli í Jóni gamla, Ibsen Ljósdal í
Prjónastofunni Sólinni, að ógleymdum
sjálfum Jeppa á Fjalli, sem færði honum
Silfurlampann vorið 1967.
Lárus Pálsson var fjölhæfur listamað-
ur, ákaflega vandvirkur og hugkvæmur
leikstjóri, afburðagóður upplesari og orð-
lagður kennari; hann starfrækti leiklist-
arskóla um 14 ára skeið og mótaði kjarna
íslenzkrar leikarastéttar. Hann var fjöl-
fróður og víðlesinn, gáfaður og gaman-
samur, sérstæður og stór í sniðum. ís-
lenzk leikmennt missti við fráfall hans
einn sinn allra bezta og mikilvirkasta
fulltrúa langt fyrir aldur fram.
Helga Valtýsdóttir (f. 1923) var af kyn-
slóðinni sem hóf feril sinn um það bii
sem atvinnuleikhús tók til starfa á ís-
landi. Henni auðnaðist einungis tæpra
tveggja áratuga þjónusta í musteri Þalíu,
en sú þjónusta var þannig af hendi leyst
að nafn Helgu verður letrað gullnum
stöfum í leiklistarsöguna.
Helga hóf feril sinn hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og lék þar m.a. eftirtalin
hlutverk: Masju í Þremur systrum, Millie
Crocker-Harris í Browning-þýðingunni,
móðurina í Glerdýrunum, Amalíu í Nótt
yfir Napólí, Kate Keller í Öllum sonum
mínum, Áróru í Hart í bak, frú Conway
í Tíminn og við, Emmu Dungavel í Sex
eða sjö og Stellu Bentley í Grátsöngvar-
anum. Hjá Þjóðleikhúsinu lék Helga m.
a. eftirtalin hlutverk: Ingibjörgu í í
Haraldur Björnsson í hlutverki Klenows
prófessors.
Skálholti, Þóru erfiðiskonu í Læðunum,
drottninguna í Mjallhvíti og dvergunum
sjö, Kate Keller í Kraftaverkinu, Völu
svörtu í Járnhausnum, Meg Dillon í Gísl,
móðurina í Eftir syndafallið, Sólborgu
í Prjónastofunni Sólinni, Avis í Ó þetta
er indælt stríð, Polpoch í Marat/Sade,
Teklu í Kröfuhöfum, Mutter Courage í
samnefndu leikriti, Mörtu í Hver er
hræddur við Virginíu Woolf? fröken
Johnson í Uppstigningu, frú Quin í
Lukkuriddaranum, frú Nomsen í Loft-
steininum og Helen í Hunangsilmi, sem
var hinzta hlutverk hennar.
Skerfur Helgu Valtýsdóttur til íslenzkr-
ar leiklistar var ríflegri og margþættari
en virðast má við fyrstu sýn. Hlutverk
hennar voru mörg smáger og lítt áber-
andi, en hún hafði einstakt lag á að
gæða þau lífi og lit, þannig að persón-
urnar yrðu eftirminnilegar. Það talar
einnig sínu máli um feril hennar, að hún
var ásamt Herdísi Þorvaldsdóttur stiga-
hæst íslenzkra leikara við samanlagðar
átkvæðagreiðslur um Silfurlampann í
15 ár, þótt aldrei hreppti hún hnossið.
Helga Valtýsdóttir í hlutverki Mutter Courage.
f fögrum eftirmælum um Helgu Val-
týsdóttur í leikskrá Leikfélags Reykja-
víkur segir Þorsteinn Ö. Stephensen m.
a.: „Og engum leikara hygg ég að sé
meiri vandi á herðar lagður en þeim,
sem ár eftir ár á að leita að og finna
í hlutverkum sínum hina fíngerðustu
þætti skapgerðar, undir hrjúfu og svip-
líku yfirbragði, og láta þessa þætti birt-
ast með svo skýrum innri dráttum að
hér sé án alls efa komin ný og gerólík
manneskja hinum fyrri. Þetta krefst i
senn strangari vinnu, skarpari skiln-
ings og auðugra ímyndunarafls en þau
verkefni sem eru af augljósari þáttum
ofin. Slík þraut var Helgu oftar boðin
en öðrum leikkonum okkar, svo sem
kunnugt er. Var unun að sjá hvernig
hún agaði og fágaði listgáfu sína í
hverri slíkri raun.“
Það bar á hinn bóginn til gleðitíðinda
á leikárinu, að Silfurlampinn féll í hlut
leikkonu í annað sinn á 15 árum, og má
segja að tími væri til kominn. Helga
Lárus Pálsson í hlutverki Jeppa á Fjalli.
Bachmann hreppti hnossið þessu sinni
fyrir túlkun sína á Heddu Gabler, en á
hæla henni kom Kristbjörg Kjeld fyrir
túlkun sína á hlutverkum Normu í Vér
morðingjar og Víólu í Þrettándakvöldi.
Báðar eru þessar mikilhæfu leikkonur
vaxandi í list sinni, og munaði raunar
mjóu að Helga Bachmann hlyti Silfur-
lampann á fyrra leikári fyrir hlutverk
Höllu í Fjalla-Eyvindi. Einsog fram kom
í Samvinnunni í fyrra, hafði aðeins ein
leikkona fengið lampann áður, Guðbjörg
Þorbjarnardóttir 1961 fyrir hlutverk Elísu
Gans í EngiII horfðu heim.
Það vekur athygli öðru fremur þegar
athugað er verkefnaval leikhúsanna í
Reykjavík síðustu árin, að hlutur inn-
lendra leikrita er vaxandi. Mér telst svo
til að undanfarin þrjú ár hafi nálega 20
íslenzk leikrit verið sviðsett af Þjóð-
leikihúsinu, Leikfélagi Reykjavíkur og
Grímu, þaraf fimm barnaleikrit. Við þá
tölu má bæta einum sex „sígildum“ verk-
um sem tekin voru til sýninga: Fjalla-
•Eyvindur, Galdra-Loftur, Vér morðingj-
ar, Gullna hliðið, Uppstigning og íslands-
klukkan. Þetta er vissulega gleðilegur
vottur þess að leikhúsin leitast við að
rækja skyldur sínar við innlenda leik-
ritasmiði, þó vafalaust megi ævinlega
gera betur.
Tvær hinna „sígildu" sýninga á liðnum
vetri tókust miður en skyldi, Galdra-
Loftur og íslandsklukkan, og var þar að
minni hyggju einkum um að kenna skorti
á dirfsku, hugkvæmni og heildarsýn leik-
stjóranna. Sýningarnar voru báðar slétt-
ar og felldar, einstakir leikendur gerðu
margir prýðilega hluti, og kom Sigríður
Þorvaldsdóttir t. d. skemmtilega á óvart
í hlutverki Snæfríðar, en í heild voru
þær tilþrifalitlar og með köflum nálega
lífvana. Afturámóti tókst sviðsetningin á
Vér morðingjar með miklum ágætum
undir leikstjórn Benedikts Árnasonar, og
má segja að Guðmundur Kamban fengi
með henni nokkurskonar „uppreisn æru“
í þeim skilningi, að verkið reyndist full-
57