Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 18

stjórnarháttu. Það hafði sannazt fljót-
lega á kommúnistum, að stefna þeirra
átti sér ekkert föðurland nema kommún-
ismann, og Stalín var lofaður og hátt
prísaður, og jafnvel beitt geðveikisögunni
við þá fáu íslendinga, sem komu heim
frá Rússlandi og höfðu skilið hvernig í
öllu lá — löngu áður en kommúnistar
sjálfir urðu að játa óþrifnaðinn. Jónas
gerðist strax mikill andstæðingur komm-
únista og taldi allt pólitískt samneyti
við þá alveg fráleitt, eins fráleitt og hon-
um fannst samvinnan við jafnaðarmenn
sjálfsögð. Taldi hann ætíð að fyrirmynd-
ina að heillaríkri framsókn íslenzkrar
verkalýðshreyfingar væri að finna í
starfsháttum og viðhorfum brezkrar
verkalýðshreyfingar, en í Bretlandi var
kommúnistaflokkiurinn lítill og hefur
aldrei náð neinni fótfestu í verkalýðs-
hreyfingu landsins. Engilsaxneska línan
var í fullu gildi.
Á síðari árum átti einmitt umhugsunin
um atferli kommúnista þátt í því að gera
Jónas að sterkum talsmanni vestrænnar
samstöðu. Var hann óþreytandi að brýna
fyrir mönnum, að slík samstaða væri
eina færa leiðin fyrir íslendinga, en
hún yrði að vera 'byggð á jafnræði og
gagnkvæmri virðingu. Þótti honum jafn-
an nokkuð skorta í því efni. Þá varaði
hann mjög við því, sem hann nefndi
dásvefninn, en að þeim svefni hafði
hann orðið vitni, bæði hjá Bretum og
Frökkum, þjóðum sem hann mat ákaf-
lega mikils, þegar nazistum tókst að
vinna hvert ofbeldisverkið á fætur öðru,
án þess að þessar gáfuðu og vel búnu
þjóðir stæðust þeim snúning. Honum
skildist á því, að hver þumlungur eftir-
gjafar er vítamín einræðisríkja og áróð-
ursvéla þeirra.
En á meðan dásvefninn lagðist yfir
gáfuðustu þjóðir Evrópu var unnið hörð-
um höndum að því hér á landi að hrinda
sem flestum nauðsynjamálum í fram-
kvæmd. Samstarf Alþýðuflokksins og
Framsóknarflokksins reyndist giftu-
drjúgt, þrátt fyrir kreppuna. Það var
eins og þjóðfélagið væri allt skipað sam-
taka mönnum, sem voru ákveðnir að
hrinda málum í framkvæmd og koma á
skipulagi, sem öllum yrði til hagsbóta.
Almenn menntun þótti eðlilega eitt af
frumskilyrðunum, og því voru reistir
héraðsskólar til að efla hana. Staðsetn-
ing þessara skóla sýnir hagsýnina á
þessum árum, því að staðarvalinu réð
fyrst og fremst tilhneigingin til að lifa
af landinu með sem ódýrustu móti. Menn
gengu fram í þessu máli með hugarfari
frumbyggjans, sem vissi að sem minnstu
mátti til kosta. Alveg eins og Jónas hafði
barizt fyrir því að komið yrði upp sund-
höll í Reykjavík vegna þess að gnægð
var af heitu vatni, var hann ótrauður að
láta ríkið kaupa heitavatnsréttindi. Hann
skrifaði á sínum tíma fræga grein, sem
hann nefndi „Hvítu kolin“, þar sem hann
hvatti til virkjunar fallvatnanna. Varð-
andi héraðsskólana taldi hann að heita
vatnið hefði grundvallarþýðingu, bæði
hvað reksturinn og hollustuhættina
snerti. Lausnin var einföld og snjöll, eins
og hæfði efnalítilli þjóð, sem vildi áfram
og hafði í þúsund ár orðið að lifa af land-
inu.
Þá var lífsnauðsyn að leggja vegi um
landið hið fyrsta eftir að bílar komu
til sögunnar. Allar sveitir þurftu vegi og
brýr. Og vegakerfi það, sem við búum
við í dag, var að mestu lagt á kreppu-
árunum — hinum algjöru fátæktarár-
um landsins. Þetta kerfi hefur orðið að
duga síðan þrátt fyrir illt og lítið við-
hald á hinum eiginlegu velmegunarár-
um. Þegar menn úr stjórnarliði þessara
tíma eru spurðir að því í dag hvernig
þetta hafi verið hægt, þá hafa þeir
ekki svör á reiðum höndum. Þeir segja
einfaldlega: Það varð að gera þetta, en
við vitum ekki hvernig við fórum að
því. Á bak við þessa menn stóð einhuga
sveit samvinnumanna og jafnaðar-
manna í bæjum og byggðum landsins. Til
þessarar samstöðu hafði verið stofnað
íslenzk-danska nefndin. Myndin tekin 1935. Fremsta röð frá vinstri: Magnús Jónsson, Magnús
Björnsson, frú Georgía Björnsson og danskur nefndarmaður. Önnur röð: Jónas Jónsson, jrú
Friede Hendriksen, Hendriksen, Chr. Kragh, frú Guðrún Stefánsdóttir og Jón Baldvinsson,
en í öftustu röð er m. a. Sveinn Björnsson síðar forseti.
Jónas Jónsson afhendir nemanda Samvinnu-
skólans prófskírteini.
af Jónasi Jónssyni frá Hriflu. í hita
framkvæmdanna lagði hann til hug-
myndir og ráð eins og fyrr. En þau hefðu
dugað skammt hefði hin einhuga sveit
ekki haft á að skipa ungum, djörfum
mönnum, sem létu hvorki kommúnista
eða afturhald eða kreppu hefta fram-
sóknina.
VII.
Þótt Jónas Jónsson frá Hriflu ferðaðist
tíðum utanlands og fylgdist gjörla með
þeim atburðum, sem settu svip sinn á
líf Evrópuþjóða á árunum fyrir stríð,
og ferðaðist auk þess til byggða Vestur-
íslendinga og endurnýjaði eftirminnilega
sambandið við þá, þýddi það ekki að
hann drægi úr þeim vana sínum að gera
tíðreist um ísland. Fyrr á árum ferðað-
ist hann mikið á hestum, og var þá
Guðrún kona hans stundum með í för-
inni, og síðar dætur hans tvær. Öll höfðu
þau gaman af hestum, og þó einkum
Guðrún, sem hafði ekki látið af þeim
vana sínum frá því að hún var ung
stúlka norðanlands. Kom Jónas víða við
á þessum ferðalögum til að hitta vini
og samherja, og til að hvetja menn til
dáða. í einn tíma fór hann í mikið
fundaferðalag með Jóni Þorlákssyni.
Urðu það stundum fjörugir og langir
fundir. Minntist Jónas þessara funda á
efri árum, þegar hann heyrði auglýsingar
flokkanna, sem styrktu mál forustu-
manna sinna með söng og leikkröftum.
Þegar þeir Jón voru á ferðinni komu
þeir sér fyrir í einhverjum túnfætinum,
því víða var ekki húsnæðinu fyrir að
fara, og þar þrumuðu þeir yfir körlunum,
sem sátu í grasinu allt í kringum þá, og
gat þá hver fundur staðið í tólf tíma
eða lengur, enda nætur bjartar. Fyrir
utan ferðalögin og fundina hélt Jónas
uppi persónulegu sambandi við ótölu-
legan fjölda með bréfaskriftum. Hann
skrifaði alla tíð mikið af bréfum ýmist til
að svara mönnum er leituðu upplýsinga
og ráða eða til að halda kunningsskap
við þá, sem hann mat. Móður sinni skrif-
aði hann með hverri póstferð meðan
hún lifði, en á síðari tímum verða þau
bréf ekki notuð sem heimildir um Jónas,
því móðir hans lagði svo fyrir í banalegu
18