Samvinnan - 01.10.1968, Blaðsíða 53

búið að ganga jrá öllu saman, og engu var
líkara en fólk hefði verið lostið töfrasprota,
því strax í júní tók styrktarfé að streyma
inn.
Og þetta var á elleftu stundu.
Framköllunarverkstœðunum hafði þegar
verið gefið leyfi til að fyrirfara hinum dýr-
mœtustu frumeintökum (negatívum), sem
þannig var bjargað á síðustu stundu.
Rétt um sama leyti komu til Parísar stofn-
endur kvikmyndasafnsins við Museum of
Modern Art í New York, sem þá var einmitt
í burðarliðnum, og samband náðist einnig
við British Film Institute, sem einnig var ný-
stofnað. Þannig urðu til nœr samtímis, en þó
án vitneskju hvert um annað, þrjú fyrstu
kvikmyndasöfn í veröldinni, sem höfðu á
stefnuskrá sinni varðveizlu og sýningar lista-
verka á sviði kvikmynda.
Þetta var fjarri því að vera nein tilviljun:
öll eru þessi kvikmyndasöfn lokaniðurstaða
mikillar vakningar í kvikmyndamálum, sem
hreyfði við hugum fólks á árunum 1916 til
1930.
Að vísu voru seinustu kvikmyndaklúbbarn-
ir hœttir störfum, kvikmyndagagnrýni útaf-
sofnuð og öllu þessu raunar lokið, en vakn-
ingin náði að gera hugmyndina um kvik-
myndasöfnin að veruleika áður en hún var
öllu.
Þegar Henri Langlois segir það stutt
og laggott, að hugmyndin um kvik-
myndasöfnin hafi orðið að veruleika,
þá er í orðum hans fólgin hlédrægni sem
hann getur leyft sér í skjóli þess að
hver sæmilega menntaður maður á þessu
sviði veit og þekkir hvert orðið er starf
þessarar stofnunar undir hans stjórn í
rösk þrjátíu ár.
Án þessarar stofnunar og hinna
tveggja, sem áður er getið og einnig
höfðu forustuhlutverki að gegna í þess-
um málum, væri einfaldlega ekki til
kvikmyndasaga vesturlanda nema sem
slitrur af endurminningum gamalmenna.
Samhengi kvikmyndamála væri öldungis
lokuð bók og væntanlegir höfundar
kvikmynda hefðu enga fortíð á að byggja
í grein sinni, ógrynni af óbætanlegu
sögulegu heimildarefni væri með öllu
glatað og nútímamenning okkar undra-
miklu fátækari en hún þó er.
Pyrstu sjö starfsár Kvikmyndasafns-
ins í París var það rekið með fjárfram-
lögum styrktarmanna, en naut ekki op-
inberra fjárveitinga. Þótt það á þess-
um árum yrði að sjá á bak margri ger-
seminni í kvörn eyðileggingarinnar
vegna skorts á fjármunum til að kaupa,
var þó undramörgu bjargað, því að þeim
tíma loknum voru í safninu 35.000 kvik-
myndir, kópíur og frumeintök.
Stríðsárin varð safnið að vera í felum
fyrir þýzka innrásarliðinu og tókst það
fyrir mörg og sundurleit kraftaverk, en
vissulega er það kaldhæðið, að þetta
safn, sem þannig tókst að fela fyrir
Þjóðverjum, geymdi að stríðslokum einu
eintökin, sem þá voru til af mörgu því
bezta, sem Þjóðverjar hafa afrekað á
sviði kvikmyndagerðar — en sjálfir höfðu
þeir brennt frumeintökin og allar tiltæk-
ar kópíur í nafni yfirburða sinna í valda-
tíð kanslarans að Hetjuhöll.
Síðan 1948 hefur safnið haft þá starf-
semi óslitið, sem vissulega er ekki minnst
um vert — reglulegar sýningar á mynd-
um sínum, fyrst í örlitlum sal við Avenue
de Messina, síðar í Musé de 1‘Homme og
nú síðari árin einnig í Chaillot-höllinni,
þannig að daglega skipuleggur það sex
sýningar í tveim stórum sýningarsölum.
Þótt hugmyndin, sem liggur að baki
því að safna þessum verðmætum og
varðveita þau, sé ómetanleg þá er smiðs-
höggið varla rekið á slíkt starf fyrr en
reglulegar sýningar kvikmyndanna hefj-
ast, því þá fyrst komast verkin í lífrænt
samband við þá sem þau eiga erindi við,
og þannig verður stofnun eins og kvik-
myndasafn víðtækur áhrifavaldur í lista-
lífi einnar þjóðar. Skorti slíka starfsemi
í menningarhfið verður það ótrúlega
miklu fátæklegra.
Flestir yngri kvikmyndahöfundar, sem
framúr skara í Frakklandi í dag, hafa
gert þá játningu, að án sýninga Kvik-
myndasafnsins væru þeir ekki það sem
þeir eru. Sýningar safnsins eru orðnar
líkt og sjálfsagt skyldunám fyrir hvern
þann, sem kvikmyndir vill stunda í því
landi. Safnið er einnig í hæsta máta lif-
andi stofnun, ekki einasta í því tilliti
að það vísi á bug því hlutverki að hauga
upp verðmætum sínum í þögn og virðu-
leik bak við heiminn, eins og orðið hefur
hlutskipti svo margra safnandi stofn-
ana, heldur hefur það einnig borið gæfu
til að marka sér í daglegri önn sinni
stefnu, sem orðið hefur heilladrjúg útá-
við. Á ég þar við fordómaleysi í stjórn-
málum, kynþáttamálum og trúmálum,
sanna skapandi alþjóðahyggju á tímum
klofnings og missættis í heiminum.
Þessi afstaða hefur gefið stofnuninni
svo alþjóðlegt mót, að segja má að hún
sé langt yfir þessar takmarkanir hafin
— enda má rekja áhrif Kvikmyndasafns-
ins í París vítt um veröldina, og hhð-
stæðar stofnanir eru nú til í nærfellt 40
löndum, flestar að mjög miklu leyti
sniðnar eftir Parísarsafninu og stefnu-
miðum þess.
Henri Langlois hefur stýrt safninu
frá upphafi og verið óþreytandi að leita
uppi eintök verðmætra mynda og skipu-
leggja sýningar safnsins ásamt Mme
Meerson. Lætur nærri að safnið geymi
nú um 60.000 eintök kvikmynda auk full-
komnasta tæknibókasafns í veröldinni,
og er þá ótalið fyrirferðarmikið safn
gamalla kvikmyndagerðartækja, leik-
tjalda og handrita, sem seint yrði metið
til fjár. Alþjóðlegt mót stofnunarinnar
og fordómaleysi hefur orðið til þess að
koma á margháttuðum og víðtækum
tengslum við sundurleitustu erlenda að-
ila. Með því móti hafa margar gersemar
borizt safninu. Persónuleg tengsl Lang-
lois sjálfs eru þar ekki hvað lítilvægust
eins og fram kom í viðureign hans við
skriffinnana úr utanríkisráðuneytinu á
dögunum. í krafti þeirra óhemju fjár-
muna, sem franska ríkið hefur á síðari
árum lagt stofnuninni til, átti að víkja
gamla manninum frá og setja vatns-
greidda embættismenn ráðuneytisins í
sæti hans. Þá hótuðu bæði Rússar og
Bandaríkjamenn að innkalla þau eintök,
sem í safninu væru sem persónulegt lán
til Langlois. Reyndist það vera hartnær
helmingur safnsins. Fyrir þessu og mót-
mælum kvikmyndafólks hvaðanæva úr
veröldinni varð ráðuneytið að lúffa, og
því situr þessi eldhugi enn við stýrið
og heldur áfram starfinu, sem hafið
var fyrir röskum 30 árum og löngu
er orðið að næsta ótrúlegum alþjóðlegum
áhrifavaldi.
□ □ □
Nú má víst spyrja hvaða erindi þessi
frásögn eigi við íslendinga, sem lagt hafa
allan sinn doða og skammdegisdrunga í
það að leiða hjá sér list 20. aldarinnar,
kvikmyndina. En því er til að svara, að
nýlega hefur dómsmálaráðuneytið sam-
þykkt stofnskrá fyrir íslenzkt Kvik-
myndasafn, sjálfseignarstofnun, sem að
vísu ber ekki stóran heimanmund úr
hlaði en setur sér það mark í upphafi
að standa fyrir sýningum úrvalskvik-
mynda, sem annars væru hér ósýndar,
og að koma upp með tímanum safni sí-
gildra kvikmynda. Einnig er verkefni
þess að kanna bæði og kynna almenna
kvikmyndasögu og safna gögnum til
kvikmyndasögu íslands sérstaklega —
einnig að safna og skrásetja hverskonar
heimildarefni um ísland, sem til er á
filmu.
Vissulega mætti reka upp stór augu
við þessar fréttir og segja sem svo: Hvað
vill hefðarlaus þjóð á þessu sviði vera
að búa sér til kvikmyndasögu? En var-
legt er að fullyrða neitt fyrirfram ellegar
gefa sér staðreyndir án athugunar. Fyr-
irfram er það harla ólíklegt að íslend-
ingar komi þar nærri sem vegamót verða
í kvikmyndasögunni. Þó er Jóhann Sig-
urjónsson höfundur leikritsins á bak við
mynd Viktors Sjöströms „Bjerg Ejvind“.
Sú mynd er ekki ómerkur áfangi í ferli
síns höfundar, sem er einn af tindunum
í evrópskri kvikmyndasögu. Samt hefur
mér vitanlega ekkert eintak af þessari
mynd verið til í landinu fyrr en nú að
Kvikmyndasafnið hefur pantað sýning-
areintak til eignar. Einhver mundi líka
reka upp stór augu ef safnað yrði saman
öllu því efni, sem tekið hefur verið upp
á kvikmyndafilmu hérlendis allt frá því
fyrir aldamót — sumt er að vísu löngu
glatað en annað er áreiðanlega til hér og
hvar um veröldina. Leit að slíku efni
verður aldrei gerð af einstaklingum, til
þess þarf stofnun í samvinnu við alþjóð-
leg samtök á þessu sviði — og til þess
þarf fjármagn, sem fyrst um sinn verð-
ur líklega að koma frá skilningsríkum
styrktaraðilum því það væri með ólík-
indum ef sú kynslóð sem nú situr við
æðstu völd í landinu tæki að sinna þess-
um sviðum að neinu gagni.
En fáist ekki nauðsynlegur styrkur úr
þeirri átt verður stofnunin að bíða í
reifum þangað til ný kynslóð með nú-
tímalegri menningarsjónarmið tekur við
af þeirri sem nú drottnar og virðist líta
á imbakassann sem endanlega og eilífa
lausn allra menningarmála í bráð og
lengd.
53